به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا، سازمان یونسکو مهم ترین رکن فرهنگی سازمان ملل شناخته می شود که قرار است در مسیر استقرار صلح، آزادی و عدالت در سطح جهانی فعالیت کند. این نهاد بر مبنای مجموعه‌ای از پیش فرض‌های نظری درباره جوامع انسانی شکل گرفته است که پیش فرض بنیادیِ فرهنگی آن را می‌توان، آزادی در تکثر فرهنگ بر مبنای حقوق بشر سازمان ملل متحد دانست. یونسکو در بیانیه خود تاکید می‌کند که نمی توان با استناد به تنوع فرهنگی، حقوق بشر تضمین شده در حقوق بین المللی را نقض کرد یا محدود ساخت. از این رو، یونسکو قاعده بازی را تعریف می‌کند که بر مبنای تعاریف خاصی از آزادی، عدالت و فرهنگ همراه است و از طریق آن برای کشورهای عضو روشن می‌کند که در چه چارچوب و قاعده‌ای می‌توانند با یکدیگر و با مردم کشورشان تعامل داشته باشند. این سازمان در ۱۹۴۵ میلادی با گردهم آمدن ۱۹۵ کشور تشکیل شد و مقر آن در پاریس پایتخت فرانسه است. همچنین یونسکو در جوامع مختلف دفترهایی دارد که به بهبود برنامه های آموزشی در این کشورها کمک می کند.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا در این نوشتار سعی دارد تا ضمن معرفی اهداف و اقدامات یونسکو چگونگی فعالیت ایران را نیز با این سازمان بررسی کند.
کارنامه فعالیت های چندساله یونسکو
کارنامه فعالیت های چندساله یونسکو حاکی از آن است که این سازمان برای وصول به اهداف آموزشی مورد نظر خود توانسته ده ها کنفرانس و کنگره بین المللی و منطقه ای و صدها نشست تخصصی برگزار کند که ماحصل کار این اجلاس ها و دوره ها را به صورت اعلامیه ها، کنوانسیون ها، توصیه نامه ها و... منتشر می کند و بدین سان آموزش و پرورش کشورها را در جهت هایی خاص سوق می دهد. بهره گیری از اندیشه های صاحبنظران و علمای تعلیم و تربیت و انتشار آثار، آراء و افکار آنان نیز از جمله مواردی به شمار می رود که یونسکو از دیرباز به آن توجه داشته است زیرا همواره بر این باور تکیه دارد که باید مجامع علمی، دانشگاهی و صاحبان اندیشه های نو و نظریه پردازان از یکسو و مسوولان آموزش و پرورش کشورها از سوی دیگر همکاری و همفکری ایجاد شود و میان نظر و عمل ارتباط برقرار کرد.
آنچه لازم به یادآوری است شاید این موضوع باشد که یونسکو در خصوص بهبود روش های مدیریت و برنامه ریزی، کاربرد تکنولوژی، معرفی نوآوری های آموزشی و انطباق محتوای برنامه ها با انتظارات در حال تحول جوامع نقشی فعال داشته و طرح های متعددی را در کشورهای مختلف به اجرا درآورده است. در واقع یونسکو ادعا دارد که رسالتش بیش از هر چیز اخلاقی است و مأموریت یافته تا در مقام سازمانی برای همکاری فکری در سطح بین‌المللی خدمت کند. توسعه و پیشرفت مادی که باید به طیف گسترده‌ای از خواست‌های انسان پاسخ گوید بدون آن‌که میراث نسل‌های آینده را به خطر افکند. برقراری فرهنگ صلح بر اساس آموزش مسئولیت شهروندی و مشارکت کامل در فرایندهای دموکراتیک ۲ هدف یونسکو به شمار می روند. باید یادآور شد که یونسکو برای تحقق این ۲ هدف، فعالیت های خود را به حوزه‌های آموزش، علوم‌طبیعی، علوم اجتماعی و انسانی، فرهنگ، ارتباطات و اطلاعات اختصاص داده و مبنای فعالیت‌هایش بر پایه سهیم کردن همه انسان‌ها در پیشبرد فرهنگ، صلح خواهی، توسعه انسانی و توسعه پایدار است. در دیباچه اساسنامه یونسکو آمده است که کشورهای امضاء کننده این اساسنامه مصمم‌اند که دستیابی کامل و برابر به آموزش، پی‌جویی آزاد حقیقت عینی، تبادل آزاد اندیشه‌ها و دانسته‌ها را برای همگان تضمین کنند و روابط بین مردم خود را توسعه بخشند و افزایش دهند تا با درک متقابل و بهتر به شناختی دقیق‌تر و حقیقی‌تر از آداب و رسوم یکدیگر برسند.
پیوستن ایران به یونسکو
قرارداد الحاق ایران به یونسکو در نیمه تیر ۱۳۲۷ خورشیدی به تصویب مجلس شورای ملی رسید و کمیسیون مزبور در جهت تحقق اهداف خویش با این نهاد بین المللی همکاری خود را آغاز کرد. شناسایی و معرفی ارزش‌های فرهنگی ایران برای دیگر کشورها و حفظ میراث فرهنگی کشور، تألیف و چاپ کتاب ایران به زبان انگلیسی و ...، از جمله کارهای این کمیسیون به شمار می‌رفت. ایران به عنوان سرزمینی با تمدن چندهزارساله انبوهی از آثار فرهنگی، تاریخی و طبیعی را در خود جای داده که سبب شده بسیاری از آنها در یونسکو به ثبت جهانی برسد. ایران با ثبت جهانی ۲۴ اثر تاریخی و طبیعی در فهرست جهانی یونسکو در رتبه یازدهمین کشورِ ثبت جهانی در میان ۱۶۱ کشور عضو یونسکو ایستاده است.
گفتنی است میراث جهانی یونسکو نام عهدنامه ای بین‌المللی به شمار می رود که در ۱۹۷۲میلادی به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید و هدف آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارند. بر پایه این کنوانسیون کشورهای عضو یونسکو، می توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را برای ثبت به عنوان میراث جهانی به یونسکو معرفی کنند. مکان هایی مانند ساختمان، مجموعه یا شهر، کوه، آبگیر، جنگل و بقعه از جمله مواردی به شمار می روند که هر کشور می تواند تنها یکبار در سال آن را برای نامزدی ثبت میراث فرهنگی یونسکو معرفی کند. ایران نیز سه سال پس از تصویب کنفرانس عمومی یونسکو به کنوانسیون میراث جهانی یونسکو پیوست و در ۱۹۷۹ میلادی چغازنبیل، تخت جمشید و میدان نقش جهان را معرفی کرد و به عنوان نخستین مکان های ایرانی به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه شدند.
ایران تا ۲۰۰۳ هیچ آثار تاریخی و فرهنگی را به سازمان میراث جهانی یونسکو معرفی نکرد تا اینکه در همان سال تخت سلیمان را معرفی و در فهرست آثار قرار گرفت. بم و چشم اندازهای فرهنگی آن در ۲۰۰۴ میلادی به لیست میراث جهانی یونسکو اضافه شد. بیستون کرمانشاه یکی دیگر از آثار تاریخی ایران است که در این فهرست قرار دارد که در ۲۰۰۶ میلادی به ثبت رسید. این اثر از دوره هخامنشیان به جای مانده و یکی از مهم ترین سندهای تاریخ ایران و جهان به شمار می رود. قنات ایرانی و کویر لوت نیز در ۲۰۱۶ میلادی به لیست ثبت اضافه شدند. یزد، به عنوان نخستین شهر تاریخی ایران و بیست و دومین اثر تاریخی کشور در ۲۰۱۷ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. پاسارگاد، گنبد سلطانیه، سنگ نوشته بیستون، مجموعه آثار رهبانی ارامنه ایران، سازه های آبی شوشتر، مجمموعه تاریخی بازار تبریز، آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی، باغ ایرانی، مسجد جامع اصفهان، برج گنبد قابوس، کاخ گلستان، شهر سوخته و میمند شهر بابک از جمله آثار تاریخی و فرهنگی کشور ایران به شمار می روند که به ثبت میراث جهانی یونسکو رسیده اند.
معرفی شهرهای خلاق در یونسکو
شهرها شکل دهنده ارکان اجتماعی شدن به شمار می روند و اعضای گردآمده در آنها مجموعه ای از استعدادهای گوناگون هستند که هر یک ظرفیتی خاص در زمینه‌های نوآورانه دارند. از این رو خلاقیت و ایده پردازی به عنوان مهم ترین عناصر رقابت در عصر جهانی شدن هستند. در واقع شهر خلاق به شهری اطلاق می شود که سرشار از فعالیت های نوآورانه باشد و تمامی زمینه های بروز استعدادها و خلاقیت های شهروندان را فراهم کند. یونسکو در ۲۰۰۴ میلادی تصمیم می گیرد تا طرحی به نام شبکه شهرهای خلاق را به اجرا درآورد که هدف آن ترویج همکاری میان شهرهایی است که از خلاقیت برای پیشرفت خود استفاده کرده بودند.
صنایع دستی، هنرهای بومی، هنرهای چندرسانه‌ای، فیلم، طراحی، خوراک شناسی، ادبیات و موسیقی شبکه شهرهای خلاق یونسکو را به عنوان هفت حوزه خلاقیت پوشش می‌دهند. شهرهایی که به این شبکه می‌پیوندند، باید متعهد شوند که فعالیت‌های مثبت خود را با هم به اشتراک بگذارند و در بخش‌های مختلف جامعه شهری همکاری را ترویج دهند.
آفرینش، تولید و توزیع فعالیت‌ها، محصولات و خدمات فرهنگی را تقویت کنند، توسعه کانون‌های خلاقیت، نوآوری و گسترش فرصت‌ها برای افراد آفریننده و حرفه‌ای در بخش فرهنگی، بهبود دسترسی به زندگی فرهنگی و شرکت در آن، به ویژه برای گروه‌ها و افراد به حاشیه رانده‌شده و آسیب‌پذیر و ادغام کامل فرهنگ و خلاقیت در طرح‌های پیشرفت پایدار از اهداف اصلی یونسکو در ایجاد این طرح محسوب می شوند.
طرح هایی که از طرف شهرهای دنیا برای قرار گرفتن در شبکه شهرهای خلاق ارائه می‌شود باید پذیرفتنی، اجرا شدنی و در همان حال، متفاوت و خلاقانه ایده‌پردازی شده باشد. شهرهایی که در شبکه شهرهای خلاق فرهنگ و هنر جای می‌گیرند، مقاصد بین المللی گردشگری خواهند بود و می توانند از مزایای این طرح استفاده کنند، البته نباید از نظر دور داشت که این شهرها وظایفی را نیز در این شبکه بر عهده می گیرند و باید ضمن شکوفایی هر چه بیشتر به دیگر شهرهای شبکه داخل یا خارج از کشور برای پیشرفت و پیشبرد اهداف‌شان کمک کنند. از این رو یونسکو هر ۲ سال یکبار در فوریه به کشورهای عضو اعلام می کند که شهرهای خود را برای حضور در این شبکه بررسی کنند، و پرونده تهیه شده خود را به یونسکو ارسال کنند و نتایج نهایی پس از انجام همه بررسی‌ها، در ماه دسامبر اعلام می‌شود.
ایران نیز در ۱۳۹۷ خورشیدی پرونده چهار شهر برای قرار گرفتن در شبکه شهرهای خلاق جهان به یونسکو ارائه داد و در میان ۶۶ شهر که به این شبکه پیوستند، شهر بندرعباس به عنوان شهر خلاق صنایع دستی و شهر سنندج به عنوان شهر خلاق موسیقی و اصفهان و گیلان از سوی یونسکو تایید شدند. گفتنی است از میان ۲۴۶ شهر که از کشورهای مختلف در شبکه شهر خلاق ثبت نام کرده بودند چهار شهر ایرانی هستند.
اصفهان با قدمتی بیش از چندصدسال و با وجود صنایع دستی همچون قلم‌کار، خاتم‌سازی، منبت‌کاری، نمدمالی، گیوه‌بافی و گیوه‌دوزی، عبابافی، سفال و سرامیک‌سازی، پوست و پوستین‌دوزی، ملیله‌سازی، میناکاری، کاشی‌سازی و بسیار هنرهای دیگری توانسته برنامه ای مدون در اختیار مدیران شهری قرار بدهد که بر اساس آن، طرح هایی برای توسعه پایدار شهری ارائه کنند و در میان شهرهای خلاق فرهنگ و هنر جای بگیرد.
گیلان نیز شهر رشت پایتخت خود با تنوعی از محصولات مختلف در میان شبکه شهرهای خلاق فرهنگی یونسکو جای بدهد. رشت در زمان ثبت در یونسکو میان ۱۷ شهر متقاضی رتبه نخست را کسب کرده و در بحث خوراک شناسی یکی از ۱۸ شهر دنیا از ۱۱ کشور دنیا محسوب می‌شود که در این شبکه خلاق، جای دارد. سنندج، به نمایندگی مردم خونگرم خود به عنوان شهر خلاق موسیقی نام گرفته است و باید برنامه‌های توسعه پایدار شهری خود را برای آینده‌ای نزدیک بر پایه موسیقی کردی بنا کند.
بندرعباس، با معرفی هرمزگان به لطف بافته های رنگارنگ در شبکه شهرهای خلاق برگزیده شده است. قرار گرفتن شهرهای مختلف ایران زمینه نشان از توسعه شهری و کشف استعدادهای هنری و فرهنگی است که می تواند آینده این شهرها را درخشان کند.