به گزارش خبرنگار ایرنا، تعلل شرکای عمدتا اروپایی برجام در قبال بدعهدی‌های آمریکا که نتیجه آن بر هم خوردن توازن و تعادل در این توافق بین المللی شده است ایران را به اتخاذ راهبرد مقاومت فعال واداشته است. راهبردی که بعد از حدود یک سال صبر استراتژیک در قبال این بدعهدی‌ها و عدم انتفاع ایران از مزایای برجام در پیش گرفته شد.
اکنون ایران،شرکای برجام و جامعه بین الملل در آستانه چهارمین گام از کاهش تعهدات برجامی ایران قرار گرفته اند و آن طور که سید محمود واعظی رئیس دفتر رئیس جمهوری اخیرا در حاشیه نشست هیات دولت اعلام کرد«کمیته‌ای تشکیل شده است که در حال بررسی گزینه‌های احتمالی کشور برای گام چهارم و جمع‌بندی این کمیته به رئیس جمهور برای تصمیم‌گیری و اجرا ارسال می‌شود.»
با این حال سه کشور اروپایی امضا کننده برجام در ۳ مهر ماه به ایران هشدار دادند اگر چهارمین گام از کاهش تعهدات هسته‌ای این کشور قابل توجه باشد، از توافق هسته‌ای خارج خواهند شد. مشخص نیست که منظور این کشورها از قابل توجه بودن گام چهارم چیست، اما انتظار اروپایی ها از ایران در حالی که خودشان در این مدت به تعهداتشان عمل نکرده اند، قابل قبول نیست. فلسفه کاهش تعهدات ایران این بود که اروپایی‌ها به تعهدات خود در قبال برجام عمل کنند اما اروپا به جای آنکه به دنبال راهی برای عملی شدن مطالبات اقتصادی ایران باشد، برای آغاز مذاکرات مستقیم ایران و آمریکا وساطت کردند که البته در این وساطت هم شکست خوردند.
در همین راستا روز شنبه راب مک ایر، سفیر انگلیس در تهران با انتشار ویدئویی به زبان فارسی اعلام کرد در هفته‌های آینده تصمیم‌های مهمی درباره آینده برجام پیش روی ایران خواهد بود. ما می‌خواهیم این تفاهم‌نامه باقی بماند.
سفیر انگلیس در تهران به زعم خود در این پیام ویدئویی به دنبال تصحیح این دو برداشت اشتباه بوده است؛ اینکه اروپا تعهدات خود را نسبت به برجام انجام نمی‌دهد و دوم اینکه ایران از تفاهم‌نامه هیچ نفعی نبرده است.
وی در تبیین تعهدات اروپا در قبال برجام اظهارداشت: در چارچوب برجام طرف اروپایی چهار تعهد را قبول کرد؛ «اول، برداشتن تحریم‌های اتحادیه اروپا، دوم، تحریم‌های چندجانبه بین‌المللی علیه سازمان‌ها و افراد ایرانی و نیز تحریم‌هایی که علیه قسمت‌های عمده و بزرگ اقتصاد ایران بود، سوم، کمک به ایران برای پیشبرد یک برنامه هسته‌ای غیرنظامی که در حال انجام آن هستیم و در نهایت، ارتقای سطح تجارت بین ایران و اروپا که برای انجام آن نهایت تلاش خود را انجام می‌دهیم و در همین راستا ماه گذشته از بیش از ۱۰۰ شرکت برای تجارت با ایران حمایت کردیم.»
این ادعاها نه از سوی افکار عمومی مسموع است و نه حتی خود اروپایی‌ها اعتقاد دارند که به تعهدات خود عمل کرده‌اند.چرا که اگر این طور بود اساسا نیازی به راه اندازی سازوکارهای عقیمی همچون اینستکس نبوده است. اگرچه آمریکا اردیبهشت‌ماه سال گذشته از توافق هسته ای خارج شد و در دو مقطع تحریم‌هایی که بر اساس برجام تعلیق شده بود را مجددا اعاده کرد. علاوه بر این آمریکا با اعمال سیاست ناگزیرسازی کشورها و شرکتهای آنها را به انتخاب میان ایران وآمریکا مخیر کرد و عمده شرکتهای اروپایی با وجود قراردادهایی که با ایران داشتند ایران را ترک کرده و از زیر بار تعهدات خود شانه خالی کردند.
محمد جواد ظریف، وزیر امورخارجه کشورمان در تیر ماه گذشته برای اولین بار از ۱۱ تعهد اروپایی‌ها در برجام گفت و البته و در حاشیه جلسه هیئت دولت به صورت دقیق‌تر بر این ۱۱ تعهد تاکید کرد. ظریف در این باره گفت: «فروش نفت، بازگشت پول نفت و صادرات غیرنفتی، سرمایه‌گذاری در ایران، حمل‌ونقل، کشتیرانی، هوانوردی و... از جمله این تعهدات بوده است.»
تعهدات اروپا بعد از خروج آمریکا از برجام با استناد با بیانیه‌های رسمی را می‌شود اینطور خلاصه کرد:
۱. حفظ و ارتقای روابط گسترده‌تر اقتصادی در حوزه‌های مختلف با ایران
۲. حفظ و استمرار کانال‌های موثر مالی برای تعامل با ایران
۳. تداوم صادرات نفت و میعانات گازی، محصولات نفتی و پتروشیمی
۴. تداوم روابط حمل و نقل دریایی (از جمله کشتیرانی و بیمه)، زمینی، هوایی و ریلی
۵. تقویت پوشش‌های اعتبار صادراتی
۶. حمایت روشن و موثر از کنشگران اقتصادی که با ایران تجارت می‌کنند، به‌ویژه شرکتهای کوچک و متوسط که شاکله اصلی بسیاری از اقتصادها محسوب می‌شوند
۷. تشویق سرمایه‌گذاری‌های بیشتر در ایران
۸. حمایت از کنشگران اقتصادی در سرمایه‌گذاری‌ها و دیگر فعالیت‌های تجاری و مالی که با یا در رابطه با ایران انجام می‌دهند
۹. گرد هم آوردن کارشناسان بخش دولتی و خصوصی، از جمله از طریق تقویت شوراهای تجاری
۱۰. حمایت عملی از تجارت و سرمایه‌گذاری در ایران
۱۱. حمایت از شرکت‌ها در برابر آثار فراسرزمینی تحریم‌های آمریکا
اکنون حدود یک سال و نیم از صدور این بیانیه‌ها و کنفرانس‌های مطبوعاتی اروپایی می‌گذرد و خبری از عمل به این ۱۱ تعهد نیست و به گفته وزیر امور خارجه کشورمان، اروپایی‌ها تاکنون در مرحله مقدماتی اجرای تعهدات یعنی مرحله راه اندازی کانال مالی موسوم به اینستکس مانده‌اند و امروز این ذهنیت در جامعه و افکار عمومی ایران جا افتاده است که اروپا یا توان عمل به تعهدات خود را ندارد و حتی برخی در رویکردی بدبینانه تر معتقدند اروپایی‌ها با آمریکا همراهی کرده‌اند.
حسن روحانی روز چهارشنبه، ۱۲ تیر، در جلسه هیئت دولت گفت: «اینستکس توخالی به درد ما نمی‌خورد. اینستکس الان به قول علما اجوف است و توخالی است و چیزی در آن نیست. شما سازوکاری بدون پول دارید؛ این چه خاصیتی دارد؟ مثل این که بانکی است، اما پولی در آن نیست و فقط اسمش بانک است. حالا این را که اسمش را هم شما بانک نگذاشتید و گفتید که یک صندوق است».
بعد از گذشت یک سال و نیم از خروج دولت ایالات متحده امریکا از برجام، سه کشور اروپایی هیچ کدام از تعهدات ۱۱ گانه خود را در برجام نکرده‌اند و در حوزه‌های مهمی، چون بانکی، تجاری و اقتصادی و پتروشیمی و فروش نفت ایران نیز همانند امریکایی‌ها عمل کرده‌اند. اروپایی‌ها، نه عزم و اراده و نه توان لازم برای حفظ برجام را ندارند. اروپایی‌ها هم اقرار می‌کنند که نمی‌توانند خسارت خروج آمریکا از برجام را جبران کنند.
در هر صورت می‌توان به سفیر انگلیس در تهران و همتایان وی گفت دوصد گفته چون نیم کردار نیست. انتظار می‌رفت اروپایی‌ها در اجرای تعهدات خود منتظر اجازه از کشور دیگری نباشند و اگر توان اجرای این تعهدات را نداشتند اساسا وعده‌ای نمی‌دادند. طبیعی است که ایران هم نه بر مبنای حرف و وعده که بر اساس عملکرد طرف‌های مقابل اقدامات خود را انجام می‌دهد.
ایران نه میز مذاکره را ترک کرده و نه قدم در راه بی برگشت گذاشته است. همه گام‌های ایران در کاهش تعهدات برجامی برگشت پذیر است به شرط اینکه طرفها و شرکای برجام هم به تعهدات خود عمل کنند و توازن به توافق برجام برگردد.
با توجه به اینکه اروپایی‌ها هیچ کاری برای جبران خسارت‌های اقتصادی ناشی از تحریم‌های آمریکا انجام نداده‌اند، برداشته شدن گام چهارم کاهش تعهدات تقریبا قطعی شده است. علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی، گفته است گام چهارم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران توسط حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، اعلام خواهد شد.