مقصود فراستخواه روز سه شنبه در میزگرد « دفاع از دانشگاه» که در نخستین همایش ملی «مطالعات فرهنگی و اجتماعی آموزش عالی، علم و فناوری- یادمان دکتر قانعی راد» برگزار شد، افزود: جامعه گلایه جدی از دانشگاه و آموزش عالی دارد که حتی خود دانشگاه نیز به آن پیوسته است.
وی اظهار داشت: اما دانشگاه در پس این نگون بختی، سوی دیگری دارد که آن عملکرد و پرفورمنس خاص خود است که از آن جمله می توان تغییر گروه های مرجع و وضع ذهنی جامعه، ارائه نظام نوین دانایی و نظام جدید معرفتی از آن جمله است.
این استاد دانشگاه و جامعه شناس اضافه کرد: دانشگاه در میان نیروهای اجتماعی و سیاسی، سبک زندگی، منابع مشروعیت و گروه های منزلت تغییر ایجاد کرده و طبقه متوسط را فعال می کند.
فراستخواه ادامه داد: دانشگاه فرصت و بستری برای هویت یابی مجدد دانشجویان فراهم می کند و میدانی برای انقلاب آزاد زنان در ایران و بستری برای تحول آرام آنان در جامعه است.
این جامعه شناس با بیان اینکه دانشگاه به جنبش های اجتماعی دامن می زند، افزود: دانشگاه در ساخت یابی مجدد ایران نقش دارد و تغییراتی در فورماسیون قدرت ایجاد می کند، اما دانشگاه قلمرو مستمره شده است؛ به همین دلیل هم طرح دانشگاه در ایران شکست خورده، اما پایان نیافته است.
استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه دانشگاه به رغم تمام وضعیت مستعمرگی، در درون خود پویایی دارد، اظهار داشت: برای مطالعه این پویایی درون گروهی دانشگاه، می توان به پویایی اجتماعی متوسل شد.
وی با اشاره به اینکه سالهاست می گوییم دانشگاه تبدیل به توده بحرانی جامعه ایران شده است، ادامه داد: عملکرد دانشگاه کارکردی غیر از کارکردی که وزات علوم و نخبگان ایدئولوژی رسمی می خواهند دارد. دانشگاه فقط با ایدئولوی پیش نمی رود؛ چرا که خود دارای یک پرفورمنس است.
دانشگاه احساس کرده باید به کف جامعه بیاید
نسرین نورشاهی رئیس موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و مدیر میزگرد «دفاع از دانشگاه» نیز گفت: یک اتهام دیگر این است که دانشگاه در خدمت جامعه نیست و در برج عاج خود مانده است. این صدا از درون دانشگاه بلند شده و ما باید دیدگاه و نگاهمان را به دانشگاه تغییر دهیم؛ موضوعی که اجتناب ناپذیر است.
وی اظهار داشت: اما این موضوع نباید از بیرون دانشگاه تحمیل شود، بیرون حق ندارد به ما بگوید شما چرا در خدمت جامعه نیستید، خود دانشگاهیان می دانند که اگر نتوانند پاسخگو باشند، متهم می شوند.
تغییر در دانشگاه نمی تواند دستوری باشد
رئیس موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تاکید کرد: تغییر در دانشگاه نمی تواند دستوری و از بالا به پایین باشد مثلا «کارآفرین شو، جامعه محور شو»، بلکه دانشگاه خود این نیاز را احساس کرده است.
نورشاهی ادامه داد: اگر دانشگاه با محیط اطراف سازگاری پیدا نمی کرد از بین می رفت. دانشگاه ممکن است دچار کش و قوس هایی شده باشد، اما از بین نرفته است.
رئیس موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با تاکید بر اینکه دانشگاه موجود عاقل و بالغی است، افزود: دانشگاه می تواند صلاح خود را برای بقا تشخیص دهد، پس این تنها سیاستگذاران و برنامه ریزان نیستند که دانشگاه باید متوجه آنها باشد، بلکه تمامی ذینفعان بیرون و افکار عمومی نیز باید متوجه دانشگاه باشند.
نورشاهی گفت: البته قبلا اینگونه نبود، اما اکنون افکار عمومی و خانواده ها نسبت به دانشگاه حساسیت نشان می دهند، برای دانشگاه این موضوع مهم شده که بدانند فارغ التحصیلان چه سرنوشتی می یابند و یا محتوای درسی که ارائه می دهند زائد است یا تا چه میزان طرح های پژوهشی دانشگاه مهم است؟ پس دانشگاه عاقل و بالغ است و در حال ایجاد تغییرات در خود است.
وی تصریح کرد: دانشگاه احساس کرده فضا به گونه ای تغییر یافته که اگر به کف جامعه نیاید دوام و بقایش به مخاطره می افتد و برای اینکه باقی بماند باید تبدیل به هویت شهر شود.
دانشگاه در مسئولیت خود پیشران مسائل بوده است
حسین ابراهیم آبادی عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی نیز گفت: دانشگاه و دانشگاهیان در معرض اتهام واقع شده اند و باید دو موضوع را جدی گرفت و نگاه تاریخی به آن داشت.
وی اظهار داشت: همه کسانی که امروز منتقد دانشگاه هستند اگر در دهه ۶۰ پشت میز مدیریت دانشگاه بودند، می گفتند مسائل به ما ربطی ندارد؟ دانشگاه در مسئولیت ۴۰- ۵۰ ساله خود پیشران مسائل بوده و قبل از انقلاب هسته اصلی تحولات ایران در دانشگاه بود.
وی افزود: حتی پس از انقلاب هم تحولات کشور از دانشگاه نشات گرفته است، در دوره اصلاحات و همین طور دوره های بعد فشار بسیاری به دانشگاه وارد شد. دانشگاه از بیرون و درون مورد حمله قرار گرفته است
ابراهیم آبادی با بیان اینکه دانشگاه سیر تقاضای اجتماعی آموزش عالی را پاسخ داده، ادامه داد: اما اکنون پس از ۴۰-۵۰ سال زحمت و تلاش، دانشگاه به جای حمایت، از بیرون و درون مورد حمله قرار گرفته است.
وی آموزش عالی ایران و دانشگاه را خسته از باری دانست که در چند دهه به دوش کشیده و گفت: نباید تا این حد به دانشگاه حمله کرد، امروز آموزش عالی از ناحیه حکومت و دولت نیاز به حمایت و قدردانی دارد.
این جامعه شناس در ادامه میزگرد «دفاع از دانشگاه» گفت: نه تنها نمی گویم دانشگاه نقد نشود، بلکه معتقدم دانشگاه نیاز به خود انتقادی نیز دارد، اما مساله اصلی این است که آموزش عالی دچار بن بست تئوریک و نظری برای عبور از بن بستی که به آن عادت کرده، شده است.
ابراهیم آبادی یادآور شد: نظریه شفافی برای چگونگی عبور دانشگاه از این شرایط نداریم؛ به همین دلیل فرار به جلو را ترجیح می دهیم. دانشگاه به تمامی مسائل گره خورده و باید برای عبور از شرایط فعلی ایده روشنی ارائه شود.
عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی تصریح کرد: اهل مطالعات عالی و بیرون از دانشگاه باید برای عبور از وضعیت کنونی کمک کنند. روندهای جدیدی همچون مجازی شدن در جامعه ایران و شتاب فناوری مدارهای سنتی برنامه آموزش عالی را به بن بست رسانده است.
وی با اشاره به اینکه این روندهای جدید همچون سایبری شدن موضوع را پیچیده کرده است، اضافه کرد: ما به جای اینکه برای عبور از این وضعیت تامل کنیم، دچار نقد گذشته شده ایم.
دانشگاه تنها نماد تولید منزلت و نمادسازی است
رضا صمیم استادیار پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی نیز گفت: باید دانشگاه را کاوش بیشتری کرد و رویکردهای بیشتری نسبت به رویکردهای قبلی مطالعه به کار گرفت.
وی با بیان اینکه دولت، خانواده و فرزندان به دانشگاه نیاز دارند، افزود: دولت هنوز هم دانشگاه را می خواهد؛ زیرا تنها نهادی است که انسان هایی تربیت می کند تا در چرخه بوروکراتیک قرار گیرند.
استادیار پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی توضیح داد: خانواده ها نیز همچنان برنامه ریزی عمیق و دقیقی برای دانشگاه انجام می دهند با اینکه می دانند دانشگاه به طور ۱۰۰ درصد موجب ایجاد شغل برای فرزندان آنها نمی شود. برای قشر سوم یعنی فرزندان نیز دانشگاه مورد اقبال است.
وی اقبال خانواده ها به دانشگاه را اینگونه بیان کرد که دانشگاه تنها نهاد تولید منزلت است و جامعه ایرانی پرستیژ لازم است. دانشگاه تنها نهاد نمادسازی است و خانواده ایرانی می خواهد به این نمادها مجهز شود.
صمیم توضیح داد: حتی زمانی که دانشگاه نیز در ایران وجود نداشت، خانواده ها به دنبال نمادهای دیگری همچون حوزه و دربار بودند و تلاش می کردند فرزندان خود را برای کسب منزلت به حوزه یا دربار بفرستند.
استادیار پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی با بیان اینکه باید برای یافتن راه مشروع دفاع از دانشگاه به سراغ گروه ذینفع سوم (فرزندان) رفت، خاطرنشان کرد: فرزندان با رفتن به دانشگاه حس استقلال و خودمختاری فردی و آزادی از نظارت خانواده را تجربه می کنند؛ موضوعی که در هیچ جای دیگر نمی توانند به آن دست یابند.
وی ادامه داد: اما کسانی دشمن اصلی این آزادی که دانشگاه میسر می کند هستند که امکان زیست فردی (خوابگاه) یا امکان فعالیت خارج از درسی را از دانشجو می گیرند؛ چرا دانشگاه با این تمام این موارد کنار هم، به حس استقلال و آزادی دست می یابد.
داوطلبانه بودن تغییر به مسیر مطلوب می انجامد
نورشاهی یادآور شد: شاید دانشگاه در سالهای قبل تصور می کرد که باید حصار داشته باشد، اما امروز دانشگاهیان می دانند که دیوار و حصار نباید داشته باشند. امروز دانشگاه احساس کرده که باید تغییر کند و این تغییر داوطلبانه است. اجازه دهید دانشگاه مسیر طبیعی خود را طی کند و درونزا و داوطلبانه بودن تغییر می تواند به مفید بودن و مسیر مطلوب منجر شود.
وی تاکید کرد که دانشگاه باید حمایت، تسهیل گری و تشویق شود.
وحید احمدی استاد دانشگاه تربیت مدرس نیز گفت: ما در نظام حکمرانی دانشگاه پارادوکس هایی داریم و همچنین می خواهیم دانشگاه را به نقش آفرینی و پذیرش مسوولیت اجتماعی سوق دهیم.
وی با تاکید بر اینکه دانشگاه کارآفرین و جامعه محور نگاه بنگاهی به دانشگاه است، اظهار داشت: در جوامع پیشرفته، در حال توسعه و توسعه نیافته، نگاه ها و نقش آفرینی دانشگاه ها متفاوت است، همچنین سطوح پایداری و مسائل زیست محیطی هر جامعه انتظار از دانشگاه ها را متفاوت کرده است.
احمدی گفت: همچنین در جامعه ای که رسانه ها قوی هستند، نقش دانشگاه متفاوت خواهد بود و در جامعه ای که برندینگ یکی از معیارها است، دانشگاه با نگرش برندینگ، برای خود جایگاه قائل می شود و با این تفکر در جامعه نقش آفرینی های خاص را تعریف می کند.
نخستین همایش مطالعات فرهنگی و اجتماعی آموزش عالی، علم و فناوری-یادمان مرحوم محمدامین قانعی راد جامعه شناس برجسته ایرانی، امروز در پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برگزار شد./