با توجه به افزایش‌تنش‌ها در منطقه خاورمیانه در نتیجه اقدامات آمریکا و متحدانش و اتهام‌زنی‌های مکرر علیه ایران، رئیس جمهوری ایران مهرماه امسال در سخنرانی خود در مجمع عمومی، از طرحی با نام «ائتلافِ امید- HOPE» یعنی «ابتکار صلح هرمز» (Hormoz Peace Endeavor) رونمایی کرد که هدف آن حفظ امنیت، صلح، ثبات و پیشرفت در منطقه خلیج‌فارس و تنگه هرمز برای همه کشورهای منطقه است.
حجت‌الاسلام و المسلمین حسن روحانی، هدف «ائتلاف امید» را ارتقای صلح، ثبات، پیشرفت و رفاه همه ساکنان حوزه تنگه هرمز و تفاهم متقابل و روابط صلح‌آمیز و دوستانه میان آنها اعلام کرد و افزود: این ابتکار بخش‌های مختلف همکاری مانند تأمین همگانی امنیت انرژی، آزادی کشتیرانی و انتقال آزادانه نفت و سایر منابع به کشورهای حوزه تنگه هرمز و فراتر از آن را دربرمی‌گیرد.
طرح «ابتکار صلح هرمز» شامل موارد دیگری همچون، عدم تجاوز، عبور امن انرژی از منطقه، رد هرگونه دخالت در امور داخلی کشورها و ... است.
طرح یاشده بر پایه اصول مهمی همچون «پایبندی به اهداف و اصول ملل متحد، احترام متقابل، منافع متقابل، جایگاه برابر، گفت‌وگو و تفاهم، احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی، خدشه‌ناپذیریِ مرزهایِ بین‌المللی، حل‌وفصلِ مسالمت‌آمیزِ همه اختلافات و از همه مهمتر، دو اصلِ بنیادینِ «عدم تجاوز» و «عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر» قرار دارد.
روحانی، حضورِ سازمانِ ملل متحد برای ایجادِ یک چترِ بین‌المللی در حمایت از «ائتلاف امید» نیز امری ضروری دانست.
در همین رابطه «جان کلابرسه» روز یکشنبه در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا درباره «ابتکار صلح هرمز» افزود: ابتکار «امید» ضمن نگاه به جلو، جامع است و ریشه در اصولی اساسی دارد که هیچ طرفی نمی‌تواند مخالفت خود را با آن توجیه کند.
وی زمان ارائه این پیشنهاد را مهم و قابل توجه دانست و ادامه داد، در صورت پاسخ مثبت دیگر طرف‌ها، زمینه گفت‌وگوی مستقیم در منطقه خلیج‌فارس فراهم خواهد شد.
موانع پیش رو
مدیر بخش خاورمیانه و آسیا - اقیانویسه در اندیشکده «بنیاد خاورمیانه» با یادآوری جزئیات این طرح که قرار است در آن، سازمان ملل متحد به عنوان یک نهاد بین‌المللی نظارت داشته باشد، اضافه کرد: تا جایی که می‌دانم، این سازوکار مدعی است سازمان ملل متحد به عنوان «چتری» برای انجام «فعالیت‌های طراحی شده برای پیشبرد گفت‌وگو میان عناصر تشکیل دهنده»، نظارت خواهد کرد. با این وجود، چند مانع احتمالی در برابر پیشرفت این سازوکار وجود دارد.
کلابرسه توضیح داد: نخستین مانع، مخالفت و انعطاف نداشتن عربستان است که شاید به علت تصمیم اخیر دولت ترامپ مبنی بر اعزام سربازان به ریاض به عنوان عامل بازدارنده، حتی سخت‌تر شده باشد. عامل دیگر، اختلاف در میان اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس به دلیل اختلافات با قطر و ناکارآمدی این نهاد است و عامل چهارم، هدف اعلام شده «خارج کردن نیروهای آمریکایی از خلیج‌فارس» است؛ که به نظر می‌رسد در کوتاه‌مدت دور از تحقق است، اگرچه در دراز مدت می‌تواند پیاده شود.
اهمیت زمان پیشنهاد این طرح
این استاد دانشگاه درباره اهمیت طرح امید ایران گفت: پیش از این بسیاری از راهکارها با «عنوان‌های مشابه» ارائه شده است و در واقع چیز تازه‌ای نیست. آنچه جدید است، «زمینه و زمان‌بندی طرح» بوده که گام خوبی است. حداقل این ابتکار عمل می‌تواند به عنوان یک ابراز حسن‌نیت بازتاب یابد. عملی که در صورت یافتن پاسخی مناسب، دستکم می‌تواند شرایط لازم را برای گفت‌وگوهای رودررو فراهم کند.
وی ابراز امیدواری کرد سیاست‌های آمریکا و عربستان در برابر عملی شدن این ایده صلح‌طلبانه قرار نگیرد.
کلابرسه ادامه داد: با این حال، همان زمان از یک منظر بدبینانه می‌توان گفت که این ابتکار تلاش برای بهره‌برداری از اختلاف‌ها در داخل شورای همکاری خلیج فارس و بین کشورهای این شورا و ایالات متحده است.
بیدار شدن امارات
مدیر بخش خاورمیانه و آسیا - اقیانویسه در این اندیشکده، به تغییر برخی سیاست‌های ضد ایرانی دولت امارات متحده عربی نیز اشاره کرد و گفت: به نظرم، اماراتی‌ها از مدتی پیش تغییر شرایط را درک کرده و دریافتند که خطرهای این روند بیش از منافع آن خواهد بود. از هفته‌ها پیش اقدامات آنها در یمن نشان‌دهنده این تغییر بوده است.
کلابرسه با یادآوری حمله نیروهای یمنی به مراکز نفتی مهم عربستان در تابستان گذشته، گفت: حملات علیه زیرساخت‌های نفتی عربستان سعودی بدون تردید حقایقی را ثابت کرد. نخست اینکه میزان توانایی طرف مقابل سعودی را نشان داد. همچنین محدودیت توانایی‌های دفاعی عربستان و ایالات متحده در شرایط بحرانی را آشکار ساخت.
وی تاکید کرد: معتقدم این حملات، یک اقدام جسورانه اما با دقت بود. این اقدام‌ها به طور مؤثر پیاده شد و به نظر می‌رسد منجر به «بیدار شدن» امارات شد. البته اینکه اماراتی‌ها بتوانند همتایان سعودی خود را به تغییر رویه ترغیب کنند، مشخص نیست.
نگرانی از سیاست خلبان خودکار در آمریکا
این استاد دانشگاه آمریکایی درباره رویکرد دولت ترامپ به ابتکار صلح امید نیز گفت: گرچه ترامپ در ابتدا اظهار کرده بود که مایل است «ابتکار عمل ایران» را در نظر بگیرد، اما هیچ نشانه‌ای از تغییر سیاست آمریکا در دست نیست.
کلابرسه افزود: صفحه‌های رسانه‌های چاپی و آنلاین اصلی آمریکا به طرز عجیبی درباره ابتکار ایران ساکتند و فقط به پوشش آخرین گام هسته‌ای ایران پرداخته‌اند.
وی ادامه داد: در همین حال، سیاست فشار حداکثری ایالات متحده همچنان ادامه دارد. در این میان، وزارت خارجه و کاخ سفید درگیر موضوع استیضاح و مانورهای انتخاباتی ریاست جمهوری در سال ۲۰۲۰ هستند. نگرانم که سیاست دولت ترامپ درباره ایران در مسیر «خلبان خودکار» در حال حرکت باشد.
2023