کتاب، از روزگاران گذشته تا به امروز مهمترین نماد تمدن و فرهنگ هر جامعه قلمداد می‌شود به طوری که اندیشمندان بسیاری آن را آغاز تحولات تاریخی می‌دانند. شاید به همین دلیل است که محققان با مطالعه و سنجش میزان گرایش افراد جامعه به کتاب به حقایق بیشماری در این خصوص دست یافته‌اند.
بر اساس آخرین یافته‌های مرکز آمار ایران، سرانه زمان مطالعه کتاب غیر درسی در این استان ۹ ساعت و ۱۳ دقیقه، سرانه مطالعه الکترونیکی یک ساعت و ۵۱ دقیقه و مطالعه کتاب چاپی هفت ساعت در ماه است.
در این شاخص استان قم با بالاترین سرانه زمان مطالعه کتاب غیر درسی با ۲۰ ساعت و ۷ دقیقه در ماه در جایگاه نخست و ایلام با ۲ ساعت و ۴۸ دقیقه در رده آخر قرار دارد. استان اصفهان با ۹ ساعت و ۱۳ دقیقه رتبه چهارم را پس از قم، خراسان رضوی و یزد به خود اختصاص داد، میانگین سرانه زمان مطالعه کتاب‌های غیر درسی در ماه در کشور هفت ساعت و ۴۱ دقیقه است.
همچنین سرانه زمان مطالعه کتاب‌های قرآن و ادعیه در ماه در اصفهان چهار ساعت و ۱۰ دقیقه است و پس از استان‌های قم، یزد و خراسان رضوی در رتبه چهارم کشور قرار دارد. میانگین این سرانه در کشور سه ساعت و هفت دقیقه است.
سهم مطالعه قرآنی و ادعیه از مطالعات غیر درسی نیز در استان اصفهان ۴۵.۲ درصد و در میانگین کشوری ۴۰.۶ درصد است.
اصفهان در شاخص مطالعه روزنامه با سرانه یک ساعت و ۳۸ دقیقه در ماه، رتبه هفتم را در کشور دارد. سرانه زمان مطالعه روزنامه های الکترونیکی در این استان در هر ماه ۵۶ دقیقه و روزنامه‌های چاپی ۴۲ در ماه است.
بر اساس این آمار، مطالب سیاسی اولویت نخست ۲۵ درصد از جامعه آماری مورد بررسی در مطالعه روزنامه است. موضوع های ورزشی، حوادث و مسائل اجتماعی در رده‌های بعدی قرار دارند که به گفته کارشناسان، دلایل علاقه‌مندی به برخی موضوع‌ها و اینکه چرا بیشتر افراد جامعه به حوادث سیاسی توجه دارند و موضوع‌های فرهنگی و هنری در رده آخر قرار گرفتند، می‌تواند بررسی شود.
سرانه مطالعه روزنامه به صورت چاپی و الکترونیکی در هر ماه در استان گیلان ۲ ساعت و ۳۴ دقیقه است که بالاترین مقدار را به خود اختصاص داد و سیستان و بلوچستان با ۲۷ دقیقه کمترین مطالعه سرانه روزنامه را دارد. میانگین سرانه مطالعه روزنامه در کشور یک ساعت و ۲۶ دقیقه در ماه است.
ابتدایی‌ترین تعریف از سرانه مطالعه، میانگین مدت زمان مطالعه شخص در یک شبانه روز است ، خواندن روزنامه یا حتی ساعت‌ها وقت گذرانی در فضای مجازی و قرار گرفتن در برابر مجموعه‌ای از داده‌ها شاید با این تعریف به نوعی در رده مطالعه جای گیرد اما معنایش کتابخوانی نیست. آنچه که به واقع باید مورد توجه قرار بگیرد، کتاب‌هایی است که آگاهانه، از روی اختیار و با هدف گذران وقت یا افزایش آگاهی و تجربه، بدون اجبار مستقیم بیرونی از سوی فرد خوانده می‌شود.
آمارهای موجود در این زمینه اما به هیچ وجه دقیق و پژوهش پایه نیست و به باور کارشناسان، سرانه کتابخوانی در کشور با توجه به بررسی‌های موردی، شرایط چاپ و نشر، شرایط کتابخانه‌های عمومی و مشارکتی یا حتی تجربه‌های شخصی مورد استناد قرار می‌گیرد. این ها را یوسف قدیری، کارشناس آمار به ایرنا می‌گوید.
بر اساس تازه‌ترین اظهارات مسئولان، سرانه مطالعه در استان اصفهان بین ۳ تا ۱۸ دقیقه در روز است.
به گفته مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی اصفهان بهبود سرانه مطالعه در اصفهان یعنی چرخه توزیع، ترغیب و تشویق نیازمند کار بیشتر است.
به گزارش ایرنا وی افزود: سرانه مطالعه در کشور وضع خوبی ندارد و در اصفهان در مقایسه با کشور نیاز به کار بیشتری است.
حجت‌الاسلام محمدعلی انصاری افزود: با وجود چالش‌های اقتصادی به ویژه در تهیه کاغذ، نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۴ درصد در زمینه چاپ کتاب رشد داشته‌ایم که مبین وضعیت خوب استان دربخش نشر کتاب است.
به گفته وی نزدیک به ۱۸۰ کتابفروشی در استان وجود دارد.
انصاری با بیان اینکه در استان اصفهان بیش از ۴۰۰ ناشر فعالیت می‌کنند، اظهارداشت: سال گذشته ۲ هزار و ۱۴ عنوان کتاب مجوز چاپ گرفت و در هفت ماهه نخست امسال نیز یکهزار و ۸۷ عنوان کتاب به چاپ رسید.
کوله بار مشکلات بر دوش یار مهربان
امسال برغم تهدیدهای اقتصادی که بر تامین کاغذ و صنعت چاپ سنگینی می‌کند نزدیک به ۵۰۰ ناشر، ۹۰ هزار عنوان کتاب را در ۴۰۰ غرفه چهاردهمین نمایشگاه کتاب اصفهان به نمایش گذاشته‌اند.
این رویداد فرهنگی که از ۱۸ تا ۲۳ آبان دایر است اگر چه فرصتی را برای همنشینی با یار مهربان فراهم کرد اما آکنده از انبوه ملالت‌ها، کاستی‌ها و دغدغه‌هایی است که ناشران و فعالان این بخش از آن سخن می‌گویند.
گرانی غرفه‌ها، نبود حمایت کافی از ناشران، هزینه‌های چاپ، تعمیر و نگهداری دستگاه‌ها، نبود حق کپی رایت، تبدیل ناباورانه برخی انتشاراتی‌ها و کتابخانه‌ها به رستوران یا فروشگاه، تنها گوشه‌ای از درد و دل اهالی کتاب است.
یک ناشر درحاشیه چهاردهمین نمایشگاه کتاب اصفهان به ایرنا گفت: بسیاری از مواد اولیه همچون کاغذ، جوهر، مرکب و سلفون از خارج از کشور وارد می‌شود که به دلیل نوسانات ارزی قیمت ثابتی ندارند.
وی با بیان اینکه کتاب آن گونه که باید در سبد خرید مردم دیده نمی شود، گفت : زمانی که کاغذ و خدمات نشر گران می‌شود قیمت کتاب هم افزایش می یابد که این افزایش قیمت سبب حذف کتاب از سبد خرید خانوار می‌شود.
این ناشر افزود: با اینکه نزدیک به ۱۷ هزار ناشر در کشور وجود دارد تعداد ویترین‌ها برای نمایش آثار آنها در کل کشور محدود است.
به گفته وی اغلب ناشران قدرتی برای ارائه کارهای خود در سطح جامعه ندارند.
ناشر دیگری در این نمایشگاه از دستگاه‌های دولتی که حمایتی از نمایشگاه کتاب اصفهان نکردند، گلایه داشت و گفت: در دیگر استان‌ها از نمایشگاه‌های کتاب حمایت‌های مالی و معنوی صورت می‌گیرد اما سال گذشته و امسال در اصفهان هیچ‌گونه حمایت مالی از ناشران صورت نگرفت و همه هزینه‌ها بر دوش شرکت تعاونی ناشران است.
وی معتقد است شوک‌های وارده به بازار نشر در طول سال‌های گذشته باعث شده که کتابخوانی در کشور ضعیف شود.
وی ادامه داد: اگر یارانه‌ای از سوی دولت برای کتاب و کتابخوانی در نظر گرفته شود به نفع قشر مطالعه کننده است.
نصف جهان، پیشتاز در اجرای طرح های کتابخوانی
به گفته مسئولان،استان اصفهان سال گذشته از نظر تعداد جام باشگاه‌های کتابخوانی کودک و نوجوان رتبه نخست را در کشور کسب کرد.
طرح‌های فروش فصلی کتاب، جام باشگاه‌های کتابخوانی کودک و نوجوان، روستا و عشایر دوستدار کتاب و پایتخت کتاب از جمله طرح‌هایی است که به منظور فرهنگ سازی مطالعه و توسعه فرهنگ کتاب و کتابخوانی توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و به تبع آن ادارات کل استانی پیگیری و اجرا می‌شود.
اصفهان با افزون بر ۲ هزار باشگاه کتابخوانی کودکان از نظر ثبت باشگاه دارای رتبه نخست کشور است.
به گفته مسئولان، از۱۸۵ باب کتابخانه استان اصفهان افزون بر ۴۰ کتابخانه در مناطق محروم قرار دارند که نزدیک به ۶۰ درصد کتاب مورد نیاز را فراهم می‌کنند. کتابخانه‌های استان ۳.۵ میلیون جلد کتاب در بخش‌های مختلف از جمله علمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، هنری دارند.
کتاب در نصف جهان، از شهر تا روستاها
درخشش برخی از شهرها و روستاهای نصف جهان از دیگر ظرفیت‌های امید بخش کتاب و کتابخوانی در این استان است.
انتخاب کاشان به عنوان پایتخت کتاب ایران فرصتی ارزشمند برای این شهرستان استان اصفهان است .این شهر پس از اهواز، نیشابور و بوشهر در هشتم اسفند ۱۳۹۶ به دلیل ارائه برنامه‌های نوآورانه، مشارکت‌جویانه، منسجم و استفاده از ظرفیت‌های صنعتی، فرهنگی و هنری در تدوین آنها به عنوان 'پایتخت کتاب ایران' برگزیده شد و لوح افتخار وزیر کشور، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و کمیسیون ملی یونسکو را دریافت کرد.
طرح پایتخت کتاب ایران در واقع برگرفته از تجربه ارزشمند یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد) است که از سال ۲۰۰۱ میلادی یک شهر را به عنوان پایتخت کتاب جهان معرفی می‌کند.
بر این اساس در ایران نیز هر سال یک شهر به این عنوان مفتخر می‌شود که تنها چند ماه مانده به پایان پایتختی کاشان، دست اندرکاران امر بر این باور هستند که به رغم اجرا نشدن همه طرح‌های تدوین شده، مردم این خطه گام‌های بلندی در استفاده از این فرصت برداشتند. سرانه مطالعه در کاشان نزدیک به ۵۰ درصد افزایش داشته که البته همچنان نسبت به استانداردهای بین المللی فاصله دارد. کاشان در برخی زمینه‌ها از جمله تعداد ناشران، شمار کتاب‌های چاپ شده و تعداد باشگاه‌های کتابخوانی فعال زیر نظر وزارت آموزش و پرورش از ۱۲ مرکز استان شرایط مناسبی دارد.
کتابخانه عمومی دانشوران شهرستان فریدن(واقع در غرب استان) از نظر تعداد اعضا و نیز تعداد امانت کتاب جزو پنج کتابخانه برتر استان و ۱۰ کتابخانه برتر کشور است.
روستای سفتجان فریدن در سال ۹۴ در پنجمین کنگره ملی فرهنگ و هنر روستا و عشایر، عنوان روستای دوستدار کتاب را از آن خود کرده است.
روستای غرغن این شهرستان نیز در سال ۹۵ با ارائه سه طرح 'خانواده دوستدار کتاب'، 'ختم کتاب'، 'کتاب در مزرعه' و 'کتاب در کانون' جزو ۱۰ روستای شایسته تقدیر در سومین جشنواره ملی روستای دوستدار کتاب انتخاب شده است.
تاکنون برنامه‌های متنوعی نظیر دیوار یار مهربان، اهدای دانایی به کودکان، اهدای زندگی به ماهیان، یار مهربان در طبیعت، یار مهربان در اعتکاف، بازدید دانش آموزان از کتابخانه‌ها، عضویت رایگان در کتابخانه، اجرای زنگ کتاب در مدارس، برپایی نمایشگاه دوره ای کتاب، بازدید از کتابخانه‌های خانگی، نشست‌های کتابخانه ای و برنامه‌های کارآفرینی در حوزه نشر در فریدن اجرا شده است.
جایزه های ادبی اصفهان، انگیزه بخش و موثر
از جایزه‌های معتبر و ارزشمند فرهنگی و ادبی کشورمان که در سال‌های گذشته به مولفان و نویسندگان اعطا می‌شود می‌توان به جایزه ادبی پروین اعتصامی، جایزه منتقدان و نویسندگان مطبوعات، جایزه کتاب سال دفاع مقدس، کتاب سال ایران، جایزه ادبی سعدی، جایزه ادبی مهرگان و جایزه ادبی جلال آل‌احمد اشاره کرد.
در استان اصفهان با توجه به ظرفیت عظیمی که در بخش ادبیات و فرهنگ فارسی وجود دارد، اعطای جوایز فاخر و معتبر به نویسندگان و مولفان برجسته در دستور کار مسئولان و فعالان بخش دولتی و غیر دولتی قرار دارد که از جمله آنها می‌توان به جایزه ادبی اصفهان و جایزه کتاب سال اشاره کرد.
نخستین دوره جایزه ادبی اصفهان آذر ۱۳۸۱ توسط اداره کل فرهنگ و ارشاد استان اصفهان در سه بخش اصلی «داستان‌های برگزیده اصفهان»، «بهترین رمان» و «داستان کوتاه» برگزار شد و پس از آن تا سال ۱۳۸۸ هفت دوره آن برگزار شد.
در هفت دوره برگزاری جایزه ادبی اصفهان، جوانان مستعد بسیاری در عرصه ادبیات فارسی شناخته و مشغول کار شدند و کارشناسان، نظر مساعدی نسبت به این رویداد داشتند تا اینکه سرانجام هشتمین دوره جایزه ادبی اصفهان پس از هشت سال توقف در اسفند ۹۶ برگزار شد.
هشتمین جایزه ادبی اصفهان در بخش‌های داستان (مجموعه داستان و رمان)، شعر (کلاسیک، آزاد، ترانه)، ادبیات کودک و نوجوان، ادبیات خلاق، ترجمه و پژوهش‌های ادبی برگزار شد و هدف اصلی آن پشتیبانی از جوانان و استعدادهای درخشان در حوزه ادبیات منثور و منظوم، بود.
تاب سال اصفهان نیز یکی دیگر از جایزه‌های عرصه فرهنگ و ادب این استان است که تا کنون بیست و چهار دوره آن توسط اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی با هدف ارج نهادن به تلاش پدیدآورندگان کتاب، ارتقای سطح کیفی نشر استان، ایجاد انگیزه برای مولفان و مترجمان و ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی در میان اقشار مختلف جامعه برگزار شده است.
برگزیدگان این رویداد در چهار بخش تالیف، ترجمه، کودک و نوجوان و تولید و در گروه‌های کلیات، دین و فلسفه، روانشناسی و علوم‌تربیتی، حقوق، علوم سیاسی، علوم اجتماعی و اقتصاد زبان و زبان‌شناسی، علوم خاص، علوم عملی و هنر و معماری و ادبیات، تاریخ و جغرافیا معرفی می‌شوند.
شاخص‌های ارزیابی و داوری آثار در این رویداد اثرگذاری در خواننده، تازه و نو بودن مطالب، ساختار ویژه، تاثیرگذاری و گسترش مرزهای دانش، همدلی با ارزش‌های دینی، ملی و انسانی، شیوایی و رعایت قواعد دستوری، صفحه‌آرایی، طراحی جلد، قطع و نوع کاغذ، چاپ و صحافی و شهرت و اعتبار علمی نویسنده و ناشر است.
در بیست و چهارمین جایزه کتاب سال اصفهان که سال ۹۷ برگزار شد، از بین ۸۲۵ عنوان کتاب رسیده به دبیرخانه، ۱۱ عنوان کتاب، برگزیده و ۱۴ عنوان کتاب شایسته تقدیر شناخته شدند.
علاوه بر این ۲ جایزه که توسط اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی به مولفان و نویسندگان برگزیده اعطا می‌شود، جایزه‌های دیگری نیز توسط ارگان‌های دولتی و غیر دولتی در استان اصفهان برای قدردانی از فعالان عرصه فرهنگ و ادبیات در نظر گرفته شده است.
از جمله این جوایز می‌توان به جایزه ادبی یوسف، جایزه ادبی جمالزاده و همچنین جایزه جشنواره مطبوعات و رسانههای الکترونیک استان اصفهان اشاره کرد.
معاون فرهنگی و رسانه‌ای اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان با اشاره به جایزه‌های ادبی و کتاب سال گفت: مقرر است این رویداد به‌صورت دو سالانه برگزار شود تا در هر سال در یکی از آنها، آثار منتشر شده مولفان، بررسی و برگزیدگان آنها مشخص شود.
اصغر مختاری در گفت و گو با ایرنا افزود: جایزه کتاب سال در بخش‌های مختلف مانند کودک، علوم اجتماعی و دینی و مذهبی برگزار و در آن بهترین مولفان، ناشران، ویراستاران و صحافان به تعداد ۵۰ تا ۶۰ نفر انتخاب می‌شوند.
وی با بیان اینکه جایزه ادبی اصفهان در مباحث شعر و ادبیات برگزار می‌شود، خاطرنشان کرد: برنامه‌هایی نیز در قالب رونمایی از کتاب‌های جدید به مناسبت‌های مختلف و همزمان با نمایشگاه‌ها و رویدادهای فرهنگی و هنری به‌منظور تشویق مولفان در اصفهان برگزار می‌شود.
مختاری با تاکید بر ظرفیت بالای اصفهان در زمینه ادبی و فرهنگی و انتشار ۲ هزار و ۶۶ عنوان کتاب در سال گذشته در این استان، تصریح کرد: اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان همه تلاش خود را برای گرامیداشت فاخران ادبی و تالیف اصفهان انجام داده است اما با توجه به برخی از محدودیت ها از جمله در بخش مالی شاید آنطور که باید نتوانسته است اصل مسئله را ادا کند.
معاون فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد اصفهان، اضافه کرد: برخی نهادها و موسسه‌های دولتی و غیر دولتی دیگر مانند شهرداری نیز به این موضوع ورود پیدا کردند و با اعطای جوایز معتبری به جامعه ادبی استان از آنها قدردانی می‌کنند.
نخستین کتاب در ایران در سال ۱۶۳۸ میلادی مطابق با ۱۰۱۷ هجری شمسی در جلفای اصفهان چاپ شده است.
براساس اسناد تاریخی،هنگامی که خلیفه ارامنه جلفای اصفهان شنید در اروپا کتاب چاپ می‌کنند، به این فکر افتاد که برای چاپ کتاب تلاش کند. لذا از سال ۱۶۳۶ تا ۱۶۳۸ با کوشش همکاران خود و بدون داشتن راهنما، وسایل چاپ را شامل کاغذ، مرکب، ماشین و حروف ساخت تهیه و نخستین کتاب را به‌عنوان ساغموس (زبور حضرت داوود) در ۵۷۲ صفحه به چاپ رساند.
اصفهان خاستگاه چاپ کتاب در ایران است . به گواه تاریخ هنر کتاب‌آرایی اصفهان زبانزد عام و خاص است.سهم اصفهانی‌ها در استنساخ و کپی‌نسخه های خطی قابل توجه و بسیاری از صاحب نظران بر این باورند این ذوق و پاکیزه‌نویسی همیشه همراه قلم به دستان اصفهان بوده است.
از ۱۸ آبان امسال نزدیک به ۵۰۰ ناشر، ۹۰ هزار عنوان کتاب را در ۴۰۰ غرفه چهاردهمین نمایشگاه کتاب اصفهان به نمایش گذاشته اند.این نمایشگاه تا ۲۳ آبان پذیرای علاقه مندان است.
سرپرست اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی اصفهان گفت: رویکرد و تاکید مهم بیست و هفتمین هفته کتاب استان تبدیل کتابخانه‌ها به باشگاه‌های فرهنگی عمومی و چند منظوره است.
امیر هلاکویی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: بر این اساس کتابخانه‌های عمومی باید از حالت سنتی خارج شده و به عنوان پایگاه فرهنگی و باشگاه‌های چند منظوره ایفای نقش کنند و بر این اساس باید کتابخانه‌ها به فضایی علمی و آموزشی برای آگاهی‌بخشی و توسعه معلومات و نیازهای افراد در سنین مختلف تبدیل شود.
وی از تاسیس ۱۰ کتابخانه جدید تا پایان امسال در استان خبر داد و گفت: اصفهان اکنون با ۳۰۴ کتابخانه عمومی رکورددار تعداد کتابخانه‌های عمومی در کشور است.
سرپرست کتابخانه‌های عمومی اصفهان با اشاره به این که شهرستان اصفهان با ۴۰ باب کتابخانه بیشترین تعداد کتابخانه‌های عمومی در استان را دارد گفت: شهرستان‌های خمینی شهر با ۱۶ باب و کاشان، مبارکه و لنجان با ۱۵ باب کتابخانه بعد از شهرستان اصفهان بیشترین سهم کتابخانه عمومی را به خود اختصاص دادند.
وی بیان کرد: شهرستان‌های فریدن، بویین میاندشت، تیران و کرون و فریدونشهر هر کدام با ۲ باب صاحب کمترین کتابخانه عمومی در استان هستند.
اکنون در استان اصفهان ٣٠٠ باب کتابخانه عمومی موجود است که از این تعداد ۱۸۰ کتابخانه نهادی و ۱۲۰ کتابخانه مشارکتی و توسط بخش خصوصی و دستگاه‌های مختلف از جمله شهرداری ها ایجاد شده است.
همچنین مجموع فضای مفید کتابخانه‌ای در استان اصفهان ۱۳۰ هزار مترمربع است و به نوعی به ازای هر یکصد نفر در استان پنج میلیون نفری اصفهان، ۲،۵ مترمربع فضای کتابخانه‌ای وجود دارد.
تعداد اعضای فعال در کتابخانه‌های عمومی استان نیز حدود ۲۲۰ هزار نفر هستند که بیشترین اعضای کتابخانه های عمومی استان اصفهان با توجه به تمرکز برنامه‌ای و محتوایی در رده کودک و نوجوان هستند.