به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، در روزهای اخیر، رسانه‌ها و روزنامه‌های اصولگرا دوباره با اتکا به نتایج «نظرسنجی»هایی مبهم و مجهول که می‌گویند از سوی یک موسسه آمریکایی صورت پذیرفته است، مدعی شده‌اند که محبوبیت رئیس جمهوری، آن هم با شیبی تند در حال کاهش است. این در حالی است که انجام یک نظرسنجی علمی، نیازمند رعایت اصول و روش‌هایی مستند، علمی، شفاف و مشخص است. در غیر این صورت نمی‌توان به نتایج چنین نظرسنجی‌هایی استناد کرد. البته این نظرسازی‌ها از سوی مخالفان روحانی مسبوق به سابقه است.
طناب پوسیده نظرسازان
چند سال است که با نزدیک شدن زمان هر انتخابات، رسانه‌های اصولگرا با دمیدن در تنور نتایج نظرسنجی‌های غیرعلمی، غیرشفاف و در بسیاری موارد نظرسازی، سخن از شکست حامیان دولت به میان می‌آورند و بر این نکته تاکید می‌کنند که اقبال عمومی از دولت، برگشته است. همین رسانه‌ها، تاکید داشتند که حسن روحانی و احزاب و گروه‌های حامی دولت، در انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۹۲، انتخابات مجلس در سال ۱۳۹۴ و انتخابات ریاست جمهوری و شورای شهر در سال ۱۳۹۶، با قاطعیت شکست خواهند خورد یا حداقل پیروز نخواهند شد.
بطور مثال تارنمای خبری «تسنیم»، در گزارشی در تاریخ ۹ اردیبهشت ۱۳۹۶ و پس از مناظره تلویزیونی داوطلبان، تاکید کرد که هیچ نامزدی شانس کسب ۵۰ درصد آرا را نخواهد داشت. تسنیم در گزارش نهم اردیبهشت‌ماه خود آورد: «نظرسنجی‌ها تا روز پنج‌شنبه هفته گذشته می‌گویند آقایان قالیباف و آقای رئیسی که از زمان ثبت‌نام پیشرفت قابل ملاحظه‌ای در رشد آرا در نظرسنجی‌ها داشته کاملاً در تعقیب حجت‌الاسلام روحانی هستند و حداقل احتمال اینکه انتخابات به دور دوم برود بسیار بالاست». همچنین این تارنما افزود: « نظرسنجی‌ها می‌گویند آرای منفی حجت‌الاسلام روحانی در حال حاضر بیش از سایرین است. آرای منفی معمولاً نقش تعیین کننده‌ای در انتخابات دارد و حتی برخی کارشناسان معتقدند در بازه چند هفته مانده به روز رای‌گیری اهمیت رای منفی از رای مثبت بالاتر نباشد، پایین‌تر نیست»
پیش از این و در ایام انتخابات ۹۶ نیز تارنماهای اصولگرا از کاهش محبوبیت رئیس جمهوری بر اساس نظرسنجی‌هایی نامعلوم سخن به میان آورده بودند.
خبرگزاری «فارس» نیز در گزارشی در تاریخ ۲۶ اردیبهشت ماه ۱۳۹۶، نوشت: «نظرسنجی یک مؤسسه معتبر افکارسنجی حاکی است شوک اتحاد قالیباف و رئیسی تأثیر تعیین‌کننده‌ای در آرای مرددین داشته است» و «در شرایط کنونی، نظرسنجی مزبور که پیش از ظهر امروز به جمع‌بندی رسیده، مشارکت در انتخابات را در حدود ۷۱ درصد پیش‌بینی می‌کند و سهم سید ابراهیم رئیسی از سبد رای را ۴۷.۹ درصد تخمین می‌زند. سهم آقای روحانی از سبد رای، ۴۴.۸ درصد است».
همین تارنما در همین روز، به نقل از «حمیدرضا ترقی» معاون بین‌الملل «حزب موتلفه اسلامی» نوشته بود که «تا دیشب بر اساس نظرسنجی‌ها این گونه احساس می‌شد که هیچ کدام از نامزدها امکان اینکه در دور اول کسب آرای نصف بعلاوه یک را به دست آورند نیست و انتخابات به مرحله دوم می‌رود. وقتی نظرسنجی‌ها از سراسر کشور جمع‌آوری شد متوجه شدیم که آقای رئیسی در واقع در موقعیت بسیار خوبی قرار گرفته‌اند و چنانچه دوستان به نفع ایشان کنار بروند و رأی خود را در سبد آقای رئیسی بریزند احتمال اینکه آقای رئیسی در دور اول پیروز انتخابات شود بسیار بالا است»
با این حال نتایج آرای ماخوذه نشان دادند که چنین نیست و حسن روحانی توانست بدون آنکه انتخابات به مرحله دوم برسد، اکثریت آرا را از آن خود کند. نکته جالب توجه آن است که در همان زمان نیز رسانه‌های اصولگرا از دادن هرگونه اطلاعات درباره نظرسنجی‌های مورد استناد خود سرباز زده و تنها نتایج دلخواه خود را برجسته می‌کردند. در آستانه رقابت‌های انتخابات مجلس در اسفندماه نیز گویا مخالفان دولت قصد دارند تا از حربه و شیوه‌های نخ‌نما و ناکارآمد پیشین برای مقاصد سیاسی خود سود جویند.
استناد به نظرسنجی‌های بی‌پایه
فارغ از نتایج کلی نظرسازی‌هایی از این دست، موضوعاتی اساسی درباره روش انجام نظرسنجی از سوی یک دانشگاه یا سازمان آمریکایی محل پرسش است. بطور معمول برای انجام یک نظرسنجی، چند روش مختلف وجود دارد تا از طریق این روش‌ها، شهروندان به پرسشگران، پاسخ دهند. روش اول که روش معتبر و معمولی است، آن است که پرسشگران با مراجعه حضوری به درب منزل شهروندان، آنان را مورد پرسش قرار می‌دهند. ناگفته پیدا است که بطور حتم یک موسسه یا دانشگاه آمریکایی برای انجام چنین پژوهشی، نیازمند کسب مجوزهایی است که بعید است بتواند آن را کسب کند، زیرا کسب اطلاعات معتبر از شهروندان ایرانی، آن هم به صورت رودررو و برای استفاده در موسسه‌ای در آمریکا، نمی‌تواند به صلاح امنیت ملی باشد.
روش دیگر استفاده از پرسشنامه‌های اینترنتی است که یکی از روش‌های نامعتبر و ضعیف برای انجام نظرسنجی به شمار می‌آید و تقریبا هیچ سازمان معتبری، مدعی اعتبار بالایی برای این روش نظرسنجی نیست. روش نظرسنجی پستی یعنی ارسال پرسشنامه از طریق پست نیز روشی قدیمی و وقت‌گیر است و ارسال نامه از طریق پست آمریکا به پست ایران، آن هم در ابعاد وسیع، ناگفته پیدا است که تقریبا ناممکن و بی‌فایده خواهد بود.
طبق اصول علمی، نتایج یک نظرسنجی تنها زمانی قابل اعتنا است که داوران و ناظران علمی توانمند و صاحب‌نظر، پس از بررسی کامل و روشمند مستندات نظرسنجی، نتایج آن را تایید کنند.
اما آخرین روشی که برخی موسسات نظرسنجی مدعی هستند از طریق آن به گردآوری اطلاعات می پردازند، روش نظرسنجی تلفنی است. روش نظرسنجی تلفنی، هرچند در جامعه آمریکایی یک روش معتبر و قابل قبول محسوب می‌گردد، اما به دلیل ابهامات بسیار زیاد و پیچیدگی برقراری تماس از آمریکا به ایران، آن هم در سطحی وسیع و برای گردآوری اطلاعات، نمی‌تواند قابل اعتنا باشد و بعید است شهروندان ایرانی در تماس با شماره‌های خارجی که بر روی تلفن خود مشاهده می‌کنند، حاضر به افشای نظرات سیاسی خود باشند. مگر آنکه موسسه مورد نظر همکارانی در ایران داشته باشد که با توجه به برخی قوانین در ایران و آمریکا، چنین امری محال به نظر می‌رسد. در نتیجه هرگونه ادعای گردآوری اطلاعات از طریق شهروندان ایرانی، از سوی یک سازمان یا موسسه آمریکایی، می‌تواند مشکوک و غیرواقعی تلقی شود.
نظرسنجی بدون شفافیت ممکن نیست
حال به فرض انجام چنین نظرسنجی در ایران، پرسش اساسی دیگری مطرح می‌شود. طبق روش‌های علمی رایج در علوم اجتماعی، زمانی یک نظرسنجی علمی تلقی می‌شود که تمامی اطلاعات مربوط به پرسشنامه‌ها، شیوه‌های گردآوری اطلاعات، روش‌های نمونه‌گیری، به صورتی شفاف، از سوی کارشناسان مورد اعتماد، به دقت بررسی شود تا مشخص گردد خطایی در گردآوری اطلاعات صورت نپذیرفته و نتایج نظرسنجی از طریق فرمول‌های علمی، اعتبارسنجی نیز شده‌اند.
در نتیجه، طبق اصول علمی، نتایج یک نظرسنجی تنها زمانی قابل اعتنا است که داوران و ناظران علمی توانمند و صاحب‌نظر، پس از بررسی کامل و روشمند مستندات آن نظرسنجی، نتایج آن را تایید کنند. منظور از داوران و ناظران علمی، افراد دارای صلاحیتی است که نه تنها با اصول و روش‌های نظرسنجی آشنا باشند، که جامعه مورد بررسی را هم به خوبی بشناسند و پیش از این نیز با انجام پیمایش‌های مشابه، قوت و ضعف انجام چنین تحقیقاتی را مورد سنجش قرار داده باشند.
در عین حال انجام یک نظرسنجی به صورت منفرد، ارزش علمی بالایی ندارد. زمانی یک نظرسنجی دارای اعتبار بالایی خواهد بود که به صورت منظم و مداوم و در طی چند سال صورت بپذیرد و پس از چند سال آزمایش، بتواند مدل معتبری را برای طراحی سوالات، شیوه‌های نمونه‌گیری و روش‌های گردآوری اطلاعات تدوین کند و علاوه بر آن بتوان نتایج نظرسنجی صورت پذیرفته در یکسال را با نتایج سال‌های قبل مقایسه کرد. به همین دلیل است که پیشینه فعالیت یک موسسه نظرسنجی، برای قضاوت در مورد صحت نتایج آن، یک متغییر کلیدی محسوب می‌شود. جالب آنجا است که در کشور ایران، موسسات و دفاتر نظرسنجی معتبر و باسابقه‌ای وجود دارند که سال‌ها است تحت نظر استادان و صاحب‌نظران، مشغول انجام نظرسنجی‌های حرفه‌ای و تخصصی هستند، اما گویا رسانه‌های اصولگرا، علاقه‌ای به انتشار نتایج این مراکز ندارند و ترجیح می‌دهند به سراغ نتایج موسساتی بروند که اعتبار و صحت نتایج آن‌ها، قابل بررسی و ارزیابی بی‌طرفانه و تخصصی نباشد.