در جهان پیشرفته امروز، مقاصد و اماکن زیادی برای سفر پدید آمده اند و مراکز گردشگری مختلفی جهت هدایت و جذب مسافران تاسیس شده اند اما یک نکته همیشه مورد غفلت قرار گرفته و آن این است که آیا همه این مقاصد برای همه افراد فارغ از توانایی های جسمی امکان پذیرایی را دارند؟
به نظر می رسد با وجود همه پیشرفت های فناورانه در سال های اخیر هنوز هم بسیاری از این مکانها و شهرها آمادگی میزبانی از گروه های ویژه ای از افراد شامل معلولان و سالمندان را ندارند، در حالی که با توجه به روند به رو به افزایش گروه های دارای نیازها و محدودیت‌های خاص مناسب سازی این مراکز و شهرها به ویژه شهرهای گردشگرپذیر متناسب با نیازهای همه افراد جامعه ضرورتی انکارناپذیر هم از نظر اخلاقی و هم از بعد اقتصادی است.
در کشورهای بزرگ اروپایی طی سالهای اخیر اقداماتی جدی در این خصوص انجام شده و در ایران نیز اخیرا جرقه‌های اولیه برای توجیه مسئولان شهری و گردشگری نسبت به لزوم مناسب سازی اینگونه مکان ها و شهرها جهت حضور معلولان و سالمندان از سوی انجمن های مرتبط با این موضوع زده شده اما کشور ما هنوز فاصله بسیار زیادی تا رسیدن به این مرحله دارد.
در سالهای اخیر به جهت اهمیت گردشگری در دسترس برای همه اقشار، تورهایی ویژه معلولان با عنوان "پاراتور" شکل گرفته اند و در برخی استانها مانند تهران، گلستان و اصفهان و فارس برنامه هایی برگزار شده اما برای گسترش اینگونه تورها نیاز است ابتدا اماکن رفاهی و گردشگری متناسب با محدودیت های این افراد اصلاح شوند.
پیشتر، خانم خادم الحسینی نایب رییس انجمن راهنمایان گردشگری و از بانیان پاراتور در ایران خاطرات اولین تورهای معلولان را بیان کرده و گفته بود«در این سفرها موانع عجیب و زیاد بود، پله‌های یکی از مقصدها زیاد بود چهار راهنما داوطلب شده بودند تور را همراهی کنند، نمی‌دانستند موانع دقیقا چیست، باید ۱۰ پله از یک مسیر طی می‌شد، خیال می‌کردند ۱۰ پله برای بالا بردن یک ویلچر زیاد نیست، مسیر را برای هر مسافرشان که طی می‌کردند هم مسافرشان خجالت می‌کشید که باید او را از پله‌ها بالا می‌بردند و هم، همه راهنماها حتی قبل از شروع تور از پا درآمده بودند».
این خاطرات از پاراتور تهران بود، شهری که امروزه به همت شهرداری و پیگیری‌های انجمن های مرتبط با گردشگری و معلولان تا حد کمی برای این گروه مناسبسازی شده و مقصد نسبتا مناسب‌تری برای تورهای گردشگری معلولان است اما به نظر نمی‌رسد در شهرهای دیگر اوضاع چنین باشد.
گردشگری معلولان در ایران مورد توجه دست اندرکاران نیست
یک فعال حوزه گردشگری معلولان گفت: در خوشبینانه‌ترین حالت ۲۰ درصد جامعه از نظر نیازهای خاص در اقلیت قرار دارند که شامل معلولان، سالمندان، زنان باردار، مصدومان موقت و بیماران خاص هستند.
رضا شاه حسینی افزود: محدودیت این افراد در دسترسی به اماکن گردشگری موجب شده تا آنها نتوانند از مزایای آن بهره مند شوند و خانواده های آنها نیز به خاطر همراهی با این افراد از گردش محروم می شوند.
وی با بیان اینکه همه افراد جامعه در صورت نعمت سلامتی بالاخره روزی به سالمندی و نیازهای خاص این دوران خواهند رسید،گفت: در حوزه رسیدگی به نیازهای معلولان طی سالهای اخیر نیاز به مناسب سازی و اصلاح مبلمان شهری مورد توجه قرار گرفته است اما هنوز نیاز به گردشگری ویژه آنطور که باید مورد شناسایی و دقت قرار نداشته است.
مناسب سازی اماکن گردشگری برای معلولان باید در اولویت قرار گیرد
این کارشناس برنامه ریزی گردشگری گفت: افراد دارای معلولیت نیازهای متنوعی دارند و در خدمات دهی به آنها باید به جزییات نیز پرداخته شود.
شاه حسینی بر ایجاد محصولات و تجهیزات ویژه برای معلولان در اماکن گردشگری و هتل ها تاکید کرد و گفت: مقاصد گردشگری و مکانهایی که به معلولان خدمات می دهند خود به خود باید به این تجهیزات مجهز باشند در غیر اینصورت معلولان از گردشگری لذت نخواهند برد.
وی خاطرنشان کرد: مناسب سازی فقط محدود به رینگ گذاری آن هم در بخش های محدود اماکن و مقاصد گردشگری نیست بلکه اصلاح وضعیت سرویس های بهداشتی، میز و صندلی ها، محل خواب مسافران معلول از جمله مواردی است که باید مورد توجه ذینفعان گردشگری قرار گیرد.
شاه حسینی افزود: در این راستا بر اساس میزان و نوع معلولیت از ابزارهای خاصی باید استفاده شود و ذینفعان گردشگری و خدمات دهندگان باید این تجهیزات را بشناسند و استفاده کنند.
وی ادامه داد: تمام این تجهیزات علاوه بر استقلال بخشیدن به معلولان برای کمک دهندگان آنها نیز بسیار مهم است چون اگر این تجهیزات مستقر شوند نیاز کمتری به کمک کردن آنها خواهد بود.
شاه حسینی با بیان اینکه متاسفانه تجهیزات ویژه دسترس پذیری حمل و نقل در کشور ما بسیار ضعیف است، گفت: انتخاب سیستم حمل و نقل مناسب همواره یکی از دغدغه های جدی معلولان بوده به طوری که گاهی وضعیت نامناسب اتوبوسها و نبود ارتباط درست بین ایستگاه و اتوبوس برای عبور دادن ویلچر کرامت انسانی فرد معلول را زیر سوال می برد.
این فعال گردشگری همچنین گفت: اگرچه آمارهای خیلی دقیقی از وضعیت مناسب سازی شهرها از نظر دسترسی معلولان و سالمندان به امکانات گردشگری نیست اما مشاهدات میدانی ما نشان می‌دهد جزیره کیش و یا اصفهان موفق تر از سایر شهرها بوده‌اند و اخیرا نیز شهرداری یزد اقداماتی را در این جهت آغاز کرده است.
شاه حسینی افزود:با همه این اقدامات و تلاشهایی که شده هنوز تا رسیدن به نقطه مطلوب که جمعیت معلولان بتوانند همچون سایر گروههای جامعه از امکانات یک شهر در دسترس بهره مند شوند فاصله زیادی مانده است.
سرمایه گذاری در گردشگری معلولان و سالمندان، بازار ۲۰ درصدی جامعه را به دنبال دارد
این کارشناس برنامه ریزی گردشگری گفت:سرمایه گذاری در بخش گردشگری از توجیه اخلاقی و اقتصادی بالایی برخوردار است و زیرساخت هایی که نیازهای این اقشار را فراهم نمیکند بسیاری از مقاصد گردشگری را از این بازار پرآتیه محروم می کند در حالی که اگر ذینفعان گردشگری اقدام به مناسب سازی کنند سهم بهتری در بازار خواهند داشت.
شاه حسینی، نگاه انسان دوستانه و مناسب سازی اماکن و تاسیسات گردشگری را از الزامات پاراتور دانست و افزود: در کنار آن که مناسب سازی اماکن گردشگری یک نیاز ضروری برای گروه معلولان و جانبازان و سالمندان است شهری که به این موضوع توجه نکند از نظر اقتصادی هم حجم زیادی از گردشگران خود را از دست می‌دهد.
وی اضافه کرد: این تورهای ویژه معلولان آنطور که دبیرکل سازمان جهانی گردشگری اعلام کرده بود سهمی ۲۰ درصدی در بازار دارد.
شاه حسینی همچنین نقش دفاتر مسافرتی و راهنمایان گردشگری را در توسعه و تقویت پاراتور مهم دانست و افزود: دفاتر گردشگری زیر نظر میراث فرهنگی از مهمترین گروههای مرتبط با این موضوع هستند که توجیه درست آنها در برگزاری و تعریف تورهای معلولان نقش موثری در این زمینه ایفا می‌کند.
قوانین در حوزه معلولان باید به درستی اجرایی شوند
وی گفت: در زمینه گردشگری اولین زیرساخت مهم برای معلولان مناسب سازی مفید و حمل و نقل آسان است که طبق ماده ۲ قانون حمایت از حقوق معلولان به یک الزام قانونی تبدیل شده اما نادیده گرفته شده است.
شاه حسینی افزود: این قانون در سال۸۳ مصوب و در سال ۸۴ ابلاغ شد و سال گذشته نیز اصلاحیه آن ابلاغ شد و رعایت نکردن مناسب سازی تخلف است.
وی در خصوص کشورهای پیشرو در زمینه گردشگری در دسترس برای معلولان گفت: در این خصوص در کنار سایر کشورهای اروپایی، اسپانیا با یک سری اقدامات ویژه و خلاقانه حتی در ساختمان های تاریخی خود در بین کشورها پیشرو است و امروز توانسته خود را به عنوان مقصد مهم گردشگری سالمندان و معلولان به اتحادیه اروپا بقبولاند.
شاه حسینی افزود: در توسعه پاراتور بخش عمده کار اصلاح زیرساخت های گردشگری است که باید از سوی شهرداری ها انجام شود.
قزوین، شهری جامانده از گردشگری در دسترس
در شهر قزوین هم همچون بسیاری از شهرهای دیگر کشور به نظر می‌رسد اماکن گردشگری، آثار باستانی، اقامتگاهها و هتلها، برای معلولان مناسب سازی نشده و این حق شهروندی گروه های دارای محدودیت جسمی نادیده گرفته شده است گرچه به گفته معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قزوین اوضاع در تاسیسات گردشگری بهتر از آثار تاریخی است.
نادر محمدی با بیان اینکه تاکنون پاراتور در قزوین برگزار نشده است،افزود: البته برگزاری تورهای گردشگری معلولان یا همان پاراتور چندان ضروری نیست و می توان با برقراری امکانات درست و مناسب سازی اماکن گردشگری، سفر و گردش معلولان را در کنار افراد عادی تسهیل کرد.
معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنتایع دستی و گردشگری استان قزوین گفت: تورهای مسافرتی و دفاتر گردشگری استان چندان به موضوع پاراتور ورود نکرده اند اما در تورهای گردشگری معمولا افراد معلول زیادی حضور دارند و ما با همین نگاه در بسیاری از تاسیسات گردشگری خود تلاش کرده ایم از نظر زیرساختی آنها را برای معلولان آماده کنیم.
محمدی ادامه داد: هم اکنون در بناهای تاریخی مانند دولتخانه صفوی و کاروانسرای سعدالسلطنه امکان تردد معلولان با ویلچر فراهم است.
وی اظهار داشت:همچنین در تمام مجتمع‌های گردشگری جدید استان تردد معلولان امکان پذیر شده است.
این مسئول یادآور شد: علاوه بر این تلاش می‌شود موضوعات لازم برای راهنمایان گردشگری از نظر نوع برخورد و مواجهه و پیش بینی برای فضاهایی که امکان بازدید دارند فراهم شود.
محمدی اظهار داشت: اعتبارات جداگانه ای برای مناسب سازی فضاهای در اختیار نداریم اما تلاش می شود در بودجه تخصیص یافته این موضوع جزو ملزومات ما باشد.
این مسئول افزود: تاسیسات گردشگری از نظر مناسب سازی وضعیت بهتری از جاذبه ها دارند چون صاحبان این مجتمع ها و تاسیسات نیز این نیاز را به درستی احساس کرده‌اند.
بسترهای شهر قزوین برای گردشگری معلولان مناسب نیست
یک عضو شورای اسلامی شهر قزوین نیز گفت:یکی از دستاوردهای شورای پنجم در خصوص مناسبسازی برای سالمندان و معلولان بود که به طور جدی در آن ورود کرد.
مهدیه سادات قافله باشی افزود: در این دوره از شورای شهر بودجه مناسب سازی جهت گردشگری معلولان بیش از 2 برابر افزایش یافت.
وی اضافه کرد:در حال حاضر مسیرهای چهار نقطه از شهر قزوین شامل راه آهن، بوعلی، خیام و بلوار با هزینه‌ای بالغ بر ۲۰ میلیارد ریال مناسب سازی شده است.
قافله باشی ادامه داد: در سال گذشته نیز چندین دستگاه اتوبوس جدید و متناسب با شرایط معلولان خریداری و در برخی مسیرهای شهر استفاده شد.
وی افزود: همچنین به منظور تسهیل و تسیع در تردد معلولان و سایر افراد با نیازهای خاص، آژانس ویژه معلولان در دوره شورای پنجم راه اندازی شد.
به گفته قافله باشی در 2 سال اخیر با مصوبه شورای اسلامی شهر تمام اتوبوس های شهری حمل و نقل برای معلولان رایگان شد.
وی با بیان اینکه در اماکن تاریخی در اختیار شهرداری رمپ‌های ویژه عبور معلولان نصب شده است، گفت: تلاش شده در هرجایی که امکان داشته باشد حداقل رمپ گذاری انجام شود اما به هرحال در برخی از اماکن تاریخی نمی توان به طور کامل کاری در این خصوص انجام داد.
قافله باشی با بیان اینکه بستر شهرهای ما هنوز آماده تردد معلولان نیست افزود:حدود ۱۰ درصد جامعه را معلولان تشکیل می دهند اما به عنوان شهروند عادی دیده نشده اند و شاید حتی فرهنگ صحیح نوع مواجهه با معلولان هم صحیح نیست.
سخنگوی شورای اسلامی شهر قزوین افزود:در گردشگری معلولان هم شهر ما آماده نبوده و بستر ورود معلولان در محیطهای گردشگری را به خوبی مهیا نکرده ایم.
قافله باشی افزود: البته مدیریت شهری در حد توانایی خود تلاش کرده حداقل در دهکده طبیعت، فرهنگسراها، آثار تاریخی در اختیار شهرداری خدمات فرهنگی و گردشگری را به صورت نیم بها به معلولان ارایه دهد.