آنتی‌بیوتیک‌ها از قرن بیستم میلادی به ابزاری مهم و فراگیر در کنترل و درمان عفونت‌های باکتریایی تبدیل شدند. اما در سال‌های اخیر استفاده بی‌رویه و غیرضروری از این نوع داروها باکتری‌ها را در برابر آن‌ها مقاوم کرده و از تاثیر درمانی‌شان کاسته است. این بحران که از آن با عنوان مقاومت آنتی‌بیوتیکی یاد می‌شود، تمام جهان را تحت تاثیر قرار داده و به یکی از داغ‌ترین موضوعات در حوزه بهداشت و درمان تبدیل شده است.
نخستین هفته آگاهی از آنتی‌بیوتیک‌ها در نوامبر سال ۲۰۱۵ از سوی سازمان بهداشت جهانی تعیین و برگزار شد. از آن زمان تاکنون هر سال هفته‌ای از ماه نوامبر به آگاهی از آنتی‌بیوتیک‌ها اختصاص داده می‌شود. امسال نیز به رسم هر سال از ۱۸ تا ۲۴ ماه نوامبر (۲۷ آبان تا ۳ آذر) با شعار «آینده آنتی‌بیوتیک‌ها به همه ما بستگی دارد» به این منظور اختصاص داده شده تا در مورد تهدید فزاینده مقاومت آنتی‌بیوتیکی آگاهی افزایی شده و با آموزش و تعلیم عموم مردم، پزشکان و قانونگذاران در این‌باره؛ از گسترش و پیشرفت این بحران در سطح جهان جلوگیری شود.
مقاومت آنتی‌بیوتیکی
مقاومت آنتی‌بیوتیکی زمانی اتفاق می‌افتد که باکتری‌ها قابلیت شکست دارویی را به دست می‌آورند که در اصل برای از بین بردن آن‌ها طراحی شده است. این باکتری‌های مقاوم دیگر تحت تاثیر روشی که زمانی از رشد و فعالیت آن‌ها جلوگیری می‌کرد، قرار نمی‌گیرند. مقاومت آنتی‌بیوتیکی یکی از بزرگترین چالش‌هایی است که امروزه سلامت بشر را تهدید می‌کند. بدون آنتی‌بیوتیک‌های موثر در بسیاری از فرآیندهای درمانی معمول به مشکل می‌خوریم. ترمیم استخوان‌های شکسته، انجام برخی عمل‌های جراحی ساده و ابتدایی، پیوند اعضا و حتی شیمی درمانی همگی به دسترسی به آنتی‌بیوتیک‌های موثر بستگی دارند. وقتی یک عفونت باکتریایی به درمان با آنتی‌بیوتیک‌های متداول پاسخ نمی‌دهد، پزشکان ناچار به تجویز یک آنتی‌بیوتیک یا ترکیبی از آنتی‌بیوتیک‌های قوی‌تر روی می‌آورند؛ رویکردی که می‌تواند با ایجاد پیامدهای ناخواسته بر سلامت افراد همراه باشد.
مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری آمریکا (CDC) هفته گذشته گزارشی از جدیدترین آمار در مورد مقاومت آنتی‌بیوتیکی منتشر کرد. به استناد این گزارش ۴۸ هزار و ۷۰۰ خانواده هر ساله یکی از عزیزان خود را به دلیل ابتلا به عفونت‌های باکتریایی مقاوم به دارو از دست می‌دهند. آمار حاکی از این است که این «اَبَرباکتری‌های» مقاوم به آنتی‌بیوتیک تنها در کشور آمریکا سالانه نزدیک به ۳۵ هزار قربانی می‌گیرند. برای مقابله با فرآیند ایجاد مقاومت آنتی‌بیوتیکی که تبعات آن این روزها بر هیچکس پوشیده نیست، باید استفاده غیرضروری از این داروها را کنترل کنیم.
مصرف بی‌رویه، عامل اصلی در بروز مقاومت‌های آنتی‌بیوتیکی
به استناد مطالعات انجام شده، نخستین و آشکارترین عامل بروز مقاومت آنتی‌بیوتیکی استفاده بی‌رویه و نابجا از این نوع داروهاست. از آنجایی که برخی افراد بر این باورند که آنتی‌بیوتیک‌ها درمانی قطعی برای هر مشکلی هستند، از این داروها برای درمان بیماری‌هایی چون آنفولانزا و امثالهم نیز استفاده می‌کنند. این در حالی است که آنتی‌بیوتیک‌ها تنها قادر به هدفگیری و از بین بردن باکتری‌ها هستند و بدین ترتیب تنها در درمان عفونت‌های باکتریایی موثرند. به عبارت دیگر، آنتی‌بیوتیک‌ها در درمان آنفولانزا و دیگر بیماری‌های ویروسی قدرتی ندارند بنابراین وقتی فردی به اشتباه و به طور بی‌رویه از آنتی بیوتیک استفاده می‌کند، باکتری‌های مفید موجود در بدن خود را از بین برده و توازن ظریفی را که سلامت انسان بدان وابسته است، به خطر می‌اندازد.
به علاوه، باکتری‌ها ذاتا مستعد تغییر و تکامل هستند. بدین ترتیب برخی از آن‌ها در گذر زمان راهی برای سازگاری پیدا کرده و در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم می‌شوند. در صورت استفاده نادرست و نابجا از آنتی‌بیوتیک‌ها به باکتری‌های مقاوم فضا و اختیار بیشتری برای رشد و تکثیر می‌دهیم که در برخی موارد به ظهور انواع دیگری از باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک منجر می‌شوند.
افزون بر این، سیستم درمانی نیز نقش مهمی را در بروز این بحران ایفا کرده است. نتایج مطالعات انجام شده حاکی از آن است که پزشکان در برخی موارد به اشتباه اقدام به تجویز آنتی‌بیوتیک برای بیماران کرده و یا نوع اشتباهی از آنتی بیوتیک را تجویز می‌کنند؛ امری که بدون تردید در ظهور بحران پزشکی موجود بی‌تاثیر نبوده است. علاوه بر این، به استناد نتایج یک پژوهش، ۳۰ تا ۶۰ درصد آنتی‌بیوتیک‌هایی که پزشکان برای مصرف بیماران بستری در بخش ICU تجویز می‌کنند، غیرضروری هستند.
راهکارها
نتایج یک مطالعه جدید نشان می‌دهد که با استفاده از ترکیبات خاصی از آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توان با باکتری‌های خاص مقاوم به دارو و درمان، مقابله کرد. تحقیقات اخیر محققان دانشگاه کالیفرنیا نیز حاکی از آن است که به جای استفاده از یک یا دو آنتی‌بیوتیک، بهتر است از ترکیب ۴ یا حتی ۵ نوع از این داروها استفاده شود.
در پی گزارشی که در سال ۲۰۱۷ از سوی سازمان بهداشت جهانی (WHO) منتشر شد و از «کمبود جدی آنتی‌بیوتیک‌های جدید» خبر داد، بیشتر مطالعات انجام شده در این زمینه با هدف یافتن ترکیباتی جدید از آنتی‌بیوتیک‌ها یا جایگزینی مناسب برای آن‌ها در جنگ علیه باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک، متمرکز شده است. محققان در همین راستا به کار بر روی ترکیبات جدید و موثر، ویروس‌های باکتری‌خوار و استفاده از پروبیوتیک‌ها روی آورده‌اند.
گروه دیگری دانشمندان نیز به استفاده از روش‌های طبیعی برای مقابله با ابرباکتری‌ها برآمده‌اند. آن‌ها بر این باورند که جایگزین‌های گیاهی می‌توانند به اندازه آنتی‌بیوتیک‌ها در مقابله با باکتری‌ها تاثیر داشته باشند. تاکنون پژوهشگران چای سبز، کرنبری، موسیر ایرانی و زردچوبه را به عنوان منابع بالقوه جایگزین موثر آنتی بیوتیک‌ها معرفی کرده‌اند.