آلودگی هوا با توجه به پیامدهای زیان‌بار آن به یکی از ملموس‌ترین معضلات زیست محیطی شهرهای بزرگ به ویژه تهران تبدیل شده است، به گزارش بانک جهانی، تهران در میان ۲۶ شهر بزرگ دنیا به لحاظ ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون در رده ۱۲ قرار دارد، آلودگی هوا یکی از عوامل زیست محیطی خطرناک از جنبه بهداشتی در ایران است که بیماری‌هایی مانند آسم، سرطان ریه، آلزایمر، پارکسینون و سکته را در پی دارد، علاوه بر این سالانه در تهران حدود ۴ هزار نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند.
بیشترین مشکل آلودگی هوا در تهران، ذرات معلق آلاینده است که میزان تولید سالانه آنها به ۸.۶ هزار تُن می‌رسد و از این میزان سهم منابع متحرک ۷۰ درصد است، در میان منابع متحرک، وسایل نقلیه سنگین بیشترین سهم را در انتشار ذرات معلق دارند و در میان وسایله نقلیه سنگین، اتوبوس‌های بخش خصوصی ۳۵ درصد، اتوبوس‌های شهری تهران ۲۸ درصد و در نهایت کامیون‌ها ۲۸ درصد بیشترین میزان انتشار ذرات معلق را دارند.
البته دولت در سال‌های اخیر توانست با به‌کارگیری استانداردهای سوخت یورو ۴، بهبود مدیریت ترافیک، بهبود حمل و نقل عمومی (BRT و مترو)، تعداد روزهای ناسالم را کاهش دهد، آمارها نشان می‌دهد از ابتدای امسال تا به امروز دوم آذرماه؛ تهران ۲۵ روز هوای پاک، ۱۸۳ روز قابل قبول، ۳۸ روز ناسالم برای گروه‌های حساس و یک روز ناسالم برای تمام گروه‌ها داشته است این در حالی است که در تمام طول سال ۹۷، تعداد روزهای پاک ۲۸ روز، قابل قبول ۲۷۸ روز و ناسالم برای گروه‌های حساس ۵۹ روز بوده و روز ناسالم برای تمام گروه‌ها ثبت نشده است.
تهران دارای جمعیتی حدود ۸.۵ میلیون نفر ثابت است که با ورود ساکنان حومه شهر برای انجام امور شغلی این رقم در طول روز به بیش از ۱۲.۵ میلیون نفر افزایش می‌یابد، در طول روز بیش از ۱۷ میلیون رفت و آمد با وسایل نقلیه انجام می‌شود که فناوری بسیاری از آنها منسوخ شده است از سوی دیگر مساله توپوگرافی، آب و هوایی و موقعیت جغرافیایی شهر تهران است زیرا در ارتفاعات بالا نسبت به سطح دریا قرار دارد و توسط رشته کوه البرز احاطه شده است که این موضوع آلودگی هوا را تشدید می‌کند چون کوه مانع خروج آلودگی از هوای شهر می‌شود، در فصول سرد سال نیز بروز پدیده وارونگی دما بر میزان آلودگی هوا دامن می‌زند.
البته برخی کارشناسان معتقدند که باید تردد خودروها در سطح شهر کاهش یابد و یکی از راهکارها افزایش قیمت سوخت است، هر چند دولت اواخر هفته گذشته اقدام به افزایش قیمت بنزین کرده که شاید با هدف اصلی محیط زیستی نبوده اما خودبه‌خود این روند به کمک محیط زیست آمد به طوری که عیسی کلانتری معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد که اجرای سهمیه‌بندی بنزین نه تنها از حجم مصرف آن در کشور می‌کاهد بلکه این اقدام تاثیر مثبتی بر محیط زیست به ویژه کاهش آلودگی هوا در کلانشهرها دارد.
وی افزود: روزانه ۱۰۰ میلیون لیتر بنزین در ایران مصرف می‌شود و بر همین اساس اینک صنعت خودرو از عمده‌ترین عوامل آلودگی زیست محیطی در سطح کشور است، در چنین شرایطی سهمیه‌بندی عمومی عرضه بنزین تاثیری چشمگیر در مدیریت مصرف آن، کاهش آلودگی هوا، و ترافیک خودرویی و برخی دیگر از معضلات شهری دارد.
همچنین مسعود تجریشی معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: بر اساس منابع غیر رسمی گفته می‌شود مصرف بنزین حدود ۲۰ درصد کاهش یافته است حال باید ببینیم که سهم شهرهای مختلف در این میان چقدر است.
وی با اشاره به نقش خودروها در آلودگی هوا به ویژه در کلانشهرها افزود: بر اساس نتایج بررسی‌های انجام شده مشخص شد که سهم گازوئیل در آلودگی هوا بیشتر از بنزین است، در واقع سهم خودروهای سنگین در آلودگی هوا حدود ۷۵ درصد است، خودروهای سبک نیز نسبت به موتورسیکلت سهم کمتری کمتر است بنابراین سهم خودروهای بنزینی در آلودگی هوا نسبت به خودروهای سنگین گازوئیلی خیلی زیاد نیست اما قطعا مساله افزایش قیمت بنزین که به کاهش تردد منجر شود نیز می‌تواند مصرف سوخت و ترافیک را کمتر و به کم شدن آلودگی هوا کمک کند.
تجریشی تاکید کرد: اینکه به علت گران شدن بنزین تعداد خودروها در سطح شهر کمتر شود و مردم از حمل و نقل عمومی استفاده کنند خیلی خوب است اما مشکل اینجاست که در این حالت فشار بر حمل و نقل عمومی مانند اتوبوس، تاکسی و مترو بیشتر می‌شود در این حالت اگر اتوبوس نتواند خوب خدمات بدهد آنها که وضع مالی بهتری دارند ممکن است به این جمع‌بندی برسند که دوباره از خودروی شخصی استفاده کنند.
وی اظهار داشت: پیشنهاد ما این بود که هم‌زمان با افزایش قیمت انرژی، بخشی از درآمد حاصل از آن به سمت توسعه حمل و نقل عمومی برود اما نکته مهم این است منابعی که الان آزاد می شود برای این بخش هزینه نمی شود بنابراین مقداری می تواند مشکل ایجاد کند، در واقع توصیه ما این بود که برای توسعه حمل و نقل عمومی یک منابع مالی کنار گذاشته شود.
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: اکنون مشکل آلودگی هوای تهران ذرات معلق است که عمدتا در سوخت گازوئیل وجود دارد، البته قطعا کاهش مصرف بنزین هم اثر دارد اما به علت تاثیرگذارتر بودن گازوئیل پیشنهاد ما این بود که بحث نوسازی کامیون و اتوبوس انجام شود، کامیون‌ها بیشتر در شب تردد دارند، البته در روز هم که در حاشیه شهر تردد می‌کنند اثر خود را بر هوای تهران دارد.
وی افزود: تا چندی پیش اطلاعات مدوّنی درباره میزان آلودگی، منابع انتشار و نوع آلاینده‌ها نداشتیم که با همکاری تعدادی از دانشگاه‌های کشور اقدام به تهیه و جمع‌بندی آنها در قالب «سیاهه انتشار» کرده‌ایم که این سامانه برای شهر تهران تهیه شده و در ۹ دسته از منابع آلاینده از جمله منابع متحرک، نیروگاه‌ها، پایانه‌های اتوبوسرانی، فرودگاه، پتروشیمی‌ها، راه آهن، جایگاه سوخت، منابع آلاینده خانگی تجاری و اداری اطلاعات را تهیه و تقسیم‌بندی کردیم.
تجریشی اظهار داشت: مهم‌ترین خروجی این اقدام این است که بتوانیم برای هر شهری به تفکیک منابع مختلف آلاینده برنامه مدونی داشته باشیم و بر این اساس در سیاهه منتشر شده برای تهران مشخص شد که سهم گازوئیل در آلودگی هوا و انتشار ذرات معلق نسبت به بنزین قابل توجه است.
وی تاکید کرد: البته باید به این مساله هم توجه کنیم که در چند سال اخیر وضعیت سوخت در کشور بهتر شده و به استانداردهای روز دنیا نزدیک شده است به طوری که دیگر گاز کربنیک، ساکس و سولفور در بنزین بسیار ناچیز و در مواردی اصلا وجود ندارد.
براساس مصوبه شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا از روز بیست و چهارم آبان ۹۸، طرح سهمیه‌بندی جدید بنزین به اجرا درآمد، بر این اساس قیمت بنزین معمولی سهمیه‌ای هر لیتر ۱۵ هزار ریال، قیمت بنزین معمولی غیرسهمیه‌ای هر لیتر ۳۰ هزار ریال و بنزین سوپر هر لیتر ۳۵ هزار ریال محاسبه می‌شود.
طبق مصوبه این شورا سهمیه سوخت خودروهایی که در کارت ماشین دوگانه سوز قید شده ۳۰ لیتر درماه، خودروهای تک سوز ۶۰ لیتر درماه است و خودروهای مربوط به دستگاه‌های اجرایی بدون سهمیه و باقیمت آزاد محاسبه می‌شود.