کارشناسان معتقدند: وارد شدن بسیاری از کشورها در جرگه تولید و صادرات فرش دستبافت و غافل شدن برخی از دست اندرکاران ایرانی از این حوزه، حمایت دیگر کشورها از چرخه تولید فرش در کشورشان و رقابت نابرابر، دست به دست هم داده تا فرش دستبافت در استان مرکزی دچار رکود شود.
آنان اظهار داشتند: شناخت جایگاه و بررسی آسیب شناسانه ابعاد و زوایای مختلف فرش دستبافت استان مرکزی برای تدوین برنامه کارآمد و نقشه راهبری آینده این هنر- صنعت ضرورتی است زیرا قالی استان تابلویی هنرمندانه از تلفیق عشق و هنر است که با سرپنجه هنرمندانه بافندگان این خطه از دیرباز خود را به عنوان زیراندازهای سنتی در کشور و جهان معرفی کرده است.
آنان می‌گویند: قالی دستبافت استان مرکزی، چون منظره ای بهشتی است که با دستان بافنده به زمین خاکی آورده شده تا قدم گذاشتن روی آن انسان را هر چه بیشتر به عالم معنا نزدیک کند و این هنر مردان و زنان مرکزی از دیرباز در کشور سرآمد بوده و به لحاظ درآمدزایی و ارزش افزوده و هم از نظر مصادیق هنری حرف‌های زیادی برای گفتن دارد.
مشکلات و راه حل‌ها
یکی از صاحبان کارگاه بافت قالی دستبافت اراک در گفت و گو با ایرنا گفت: صنعتی بودن استان باعث شده دستمزد بافندگان در مقایسه با دیگر شغل ها کمتر باشد و بافندگان نسبت به اشتغال در کارگاه‌های فرش تمایلی نشان نمی دهند.
«علی‌اصغر جیریایی» افزود: آپارتمان نشینی و مهاجرت روستاییان به شهر، سبب کمرنگ شدن تولید قالی دستبافت شده که می‌طلبد مسوولان امر نسبت به این مسئه مهم چاره‌اندیشی کنند.
وی اظهار داشت: مشکلات فرش باید در درون استان توسط مسولان ذیربط، بافندگان و تولیدکنندگان تبیین و برای رفع آن چاره اندیشی شود و نباید تنها به دریافت دستورالعمل ها از تهران اکتفا کرد بلکه باید مشکلات پس از مشخص شدن در استان، برای رفع نهایی به مرکز ملی فرش کشور ارایه شود.
این فعال حوزه فرش اراک بیان کرد: فرش استان مرکزی با نقشه های قدیمی معرفی شده اما این نقشه ها امروز در حال کمرنگ شدن و از بین رفتن است و طراحان خوش ذوق باید با نیاز امروز جامعه این بخش را متحول و کارآمد کنند.
جیریایی اضافه کرد: ارتباط چندانی بین طراح و بافنده وجود ندارد که این امر باعث می شود بافنده در زمان بافت نقش خلاقانه‌ای نداشته باشد و نتواند از تجربیات خود استفاده کند.
وی توضیح داد: بافنده تجربیات ارزنده‌ای دارد و می‌تواند نظرات خوبی برای رنگ آمیزی ارایه دهد اما صرفا به نقشه اکتفا می شود و بافنده تنها مثل یک ماشین باید گره بزند در صورتی که هم‌فکری بین طراح و بافنده به نقش آفرینی زیباتر و بهتر منجر می‌شود که باید این مهم مورد توجه تولیدکنندگان قرار گیرد.
جیریایی افزود: بیمه قالی‌بافان، ارائه تسهیلات به بافندگان، آموزش به‌بافی، راه‌اندازی مجتمع‌های قالیبافی و کلاس های‌تخصصی از جمله اقدامات برای برطرف شدن مشکلات صنعت فرش در استان مرکزی است.
دیگر پیشکسوت فرش استان مرکزی معتقد است: ایجاد کارگاه‌های تولیدی تاثیر به‌سزایی در اشتغال‌زایی بافندگان خواهد داشت زیرا در این مراکز بافندگان جمع شده و با انگیزه بیشتری اقدام به بافت فرش می کنند.
«احمدرضا ورچه» اضافه کرد: تعداد بافندگان فرش در سطح استان مرکزی نسبت به گذشته با کاهش همراه شده که امیدواریم این تعداد در آینده نزدیک افزایش یابد زیرا بالا رفتن تعداد بافندگان رونق دوباره فرش را به همراه دارد.
لزوم نیازسنجی و ارزیابی سلایق بازارهای هدف
استاندار مرکزی نیز در همایش فرش دستبافت استان مرکزی که آذرماه امسال در اراک برگزار شد، گفته است: نیازسنجی و ارزیابی بازارهای هدف صادراتی رکن اصلی توسعه صادرات فرش دستبافت است.
سید «علی آقازاده» افزود: با تقویت ارتباط بخش خصوصی با دولتی و حل مشکلات و چالش‌های داخلی می‌توان تحریم‌های آمریکا را به راحتی دور زد و زمینه صادرات هر چه بیشتر فرش را فراهم کرد.
وی ادامه داد: دولت با وجود محدودیت منابع از هیچ کمکی به حوزه فرش دریغ نداشته به‌طوری که سال گذشته بیش از ۹۰ میلیارد ریال تسهیلات به فعالان این حوزه پرداخت شده است.
استاندار مرکزی اضافه کرد: سال گذشته بیش از سه میلیون دلار فرش دستبافت از این استان به نقاط مختلف جهان صادر شد که باید زیرساخت‌های صادرات هر چه بیشتر این کالا را فراهم کرد.
آقازاده بیان کرد: براساس آخرین آمار ۶۴ کارگاه فرش دستبافت در استان مرکزی فعال است و در مجموع بیش از ۳۰ هزار بافنده فرش دستبافت استان فعالیت می‌کنند که شمار قابل توجهی از آنها تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار دارند.
وی بیان کرد: صنعت فرش از دیرباز در ایران اسلامی و به خصوص استان مرکزی منبع درآمد ارزشمندی برای مردم و برای نظام حاکمیتی کشور بوده و این صنعت در سال‌های اخیر با مشکلاتی مواجه شده که بخش دولتی و خصوصی باید دست در دست یکدیگر داده و مشکلات این بخش را حل کنند.
استاندار مرکزی گفت: در گذشته ای نه چندان دور صنعت فرش دستبافت ایران به خصوص استان مرکزی در همه نقاط دنیا شناخته شده بود و صادرات این هنر صنعت نقش موثری در بالا بردن تولید ناخالص ملی داشت و اکنون نیز مسئولان صنعتی و فرهنگی باید نسبت به احیای موقعیت فرش ایرانی بیش از پیش بکوشند.
تاریخچه‌ای طولانی و پربار
فرش دستبافت بر اساس شواهد، تاریخ و اطلاعات جمع آوری شده محصولی از ذوق و هنرمندی مردم ایران زمین است و قدمت این دستبافته رنگارنگ و زیبا به حدود دو هزار و ۵۰۰ سال قبل باز می گردد.
فرش بافی در استان مرکزی قدمتی ۲۰۰ ساله دارد، فرش ساروق آوازه نیکویی در جهان دارد و بیشتر کشورهای صاحب هنر، فرش ساروق را به خوبی می شناسند و امروزه هم هنوز زیراندازهای دست بافت این منطقه مورد توجه کشورهای مختلف دنیا است.
در دهه های اخیر برخی کشورها نظیر چین، مراکش و هند با الگوبرداری از فرش های تولیدی اراک با روش نوین و برنامه ریزی دقیق در تولید فرش وارد شده و بسیاری از تولیداتشان را به نام تجاری ساروق به دنیا عرضه می کنند.
اصالت ، ظرافت‌های هنری و طرح و نقش‌های فرش دست بافت اراک، جهانگردان بی شماری را جذب موزه های سراسر جهان کرده تا آنان شاهد آثار بی بدیلی باشند که معرف فرهنگ و تمدن این مرز و بوم است و جایگاه خاص اراک درقریحه هنری و ظرفیت فرهنگی کشور را نشان می‌دهد.
شهرت دست بافته‌های استان مرکزی از اواسط حکومت ناصرالدین شاه قابل توجه بوده و این دست بافته‌ها به تدریج شهرتی جهانی می‌یابند و فعالیت تجار و بازرگانان فرش استان مرکزی از این سال‌هاآغاز ده و قالی دستبافت این استان به نقاط مختلف جهان صادر می‌شود.
نقش موقعیت استراتژیک استان مرکزی
یکی از پیشکسوتان فرش استان مرکزی معتقد است: موقعیت جغرافیایی و استراتژیک سلطان آباد (اراک فعلی) و قرار گرفتن آن در مسیر راه‌های بازرگانی و تجاری کشور شرایطی خاص بوده که این منطقه به قطب تجارت فرش تبدیل شده و تعداد زیادی از تجار و بازرگانان نخبه این رشته از کشورهای مختلف را در خود گردآورده بود.
«محمدهاشم ریاحی» بیان کرد: به علت ارزش اقتصادی فرش در سال ۱۲۶۶ هجری شمسی شرکت سوییسی "زیگلر" در سلطان آباد اقدام به گشایش نمایندگی کرد و تشکیلات اداری و انبارداری و چرخه مراحل فنی مواد اولیه را در این منطقه رونق داد.
وی تاکید کرد: بافت قالی و قالیچه های نفیس با طرح های خاص از دیرباز به صورت حرفه ای و سازمان یافته در اراک و بخش های گسترده ای از استان مرکزی رونق داشته و قالی مناطق مشک آباد و ساروق با طرح‌های بند ریحان، گل حنا، بوته، لیلیان و گل مرغ زبانزد بوده اند.
این پیشکسوت فرش استان مرکزی ادامه داد: رج شمار رایج فرش های استان مرکزی از ۲۰ تا ۷۰ را شامل می شود که این نشانه ظرافت و تخصص و پویایی این هنر در استان است.
ریاحی افزود: رونق ونبوغ ویژه در رنگرزی از نقاط قوت صنعت فرش اراک است و استفاده از روناس، برگ مو، پوست انار، پوست گردو و اسپرک، رایج بوده ودر رنگرزخانه‌ها تا گذشته ای نه چندان دور بوی رنگدانه های طبیعی به مشام می رسید.
خطوط طراحی فرش اراک تداوم نقوش اساطیری است
یک بافنده فرش دستبافت اراکی در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: خطوط طراحی فرش این شهر تدوام نقوش اساطیری است که ریشه در روزگارانی بسیار دور دارد و وجود نگاره‌ها و طرح‌هایی از قبیل ترنج و درخت، لاله باز، لاله بسته و برگ مو، هر کدام نشانه‌ای از خواست باطنی بافندگان برای سرسبزی و خرمی محیط زیست است.
«زهره جمالی» افزود: حاشیه لوزی در فرش اراک نشانه‌ای از حرکت آب در یک جوی باریک یا داخل حوضچه و وجود نقش گل خورشیدی در گلیم‌ها، حکایت از برکت خورشید و زایندگی خاک است که نزد بافندگان روستایی قابل احترام است.
وی اظهار داشت: نقش بوته جقه یا بوته ترمه که حالت درخت سرو خمیده را دارد و در عین حال سمبل نجات و زندگی در بافته‌های روستایی و عشایر است به دلیل سربلندی و استقامت یکی از نمادهای زندگی است.
این بافنده فرش اراکی اظهار داشت: بوته جقه به عنوان سمبل زندگی در طرح‌های بیشتری اعم از قالی، گلیم و پارچه رسوخ کرده و در ارتباط با عواطف و حالات روحی بافنده به اشکال مختلفی متجلی شده است.
جمالی اظهار داشت: بوته جقه‌های پشت به هم نقش قهر و بوته‌های رو به هم نقش آشتی را دارند و در اندازه‌های متفاوت یکی از درون دیگری، نقش مادر و بچه را دارند.
صادرات ۲۰۰ هزار دلاری فرش دستبافت استان مرکزی
معاون توسعه تجارت خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی بر فعالیت در بازارهای جهانی برای گسترش تولید فرش دستبافت تاکید کرد و گفت: صادرات این محصول از استان در سال جاری به بیش از ۲۰۰ هزار دلار رسید.
«جعفر اصغری» افزود: محموله های صادراتی فرش دستبافت استان امسال بیشتر به مقصد کشورهای ایالات متحده آمریکا، کویت، فرانسه و هلند ارسال شده است.
وی ادامه داد: بیش از ۱۵ هزار مترمربع فرش امسال در نقاط مختلف این استان بافته شد که اراک، دلیجان، خمین و محلات بیشترین تولید دست بافته‌های سنتی استان مرکزی را در سال جاری را داشته‌اند.
معاون توسعه تجارت خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی بیان کرد: میزان تولید فرش در استان مرکزی بر اساس عرضه این زیرانداز در فروشگاه‌ها و نمایشگاه‌های فرش محاسبه می‌شود و بسیاری از بافندگان تولید خود را به‌دلایل مختلف برای فروش عرضه نمی‌کنند که با احتساب این مهم بیش از ۲۰ هزار متر فرش در استان مرکزی بافته شده است.
اصغری افزود: این استان به خصوص مناطق فراهان، ساروق، جیریا، غیاث‌آباد، محلات و دلیجان قطب تولید فرش‌های دستبافت نفیس در کشور است و حمایت از بافنده‌های استان از طریق معرفی به بیمه تامین اجتماعی و ارائه تسهیلات کم‌بهره به کارگاه‌های بافندگی، یکی از برنامه های اولویت دار سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی است.
وی اضافه کرد: استان مرکزی از دیرباز در حوزه فرش دستبافت یکی از قطب‌های ملی و جهانی بوده است و برجسته‌سازی این ظرفیت اقتصادی و پیوند زدن آن با علم و دانش برای بهره‌برداری هر چه بیشتر از این ظرفیت در دستور کار سازمان صنعت، معدن و تجارت قرار دارد.
معاون توسعه تجارت خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی افزود: بیش از ۴۶ میلیارد ریال تسهیلات اشتغال خانگی امسال به این استان اختصاص یافته که با پیگیری این سازمان بیش از ۱۸ میلیارد ریال از این تسهیلات به حوزه فرش اختصاص یافته است.
اصغری ادامه داد: سقف پرداخت تسهیلات برای متقاضیان شخصی یکصد میلیون ریال و برای کارگاه‌های بافندگی فرش نیز ۷۰۰ میلیون ریال در نظر گرفته شده که تا کنون ۱۷۴ فعال این حوزه به بانک‌های عامل معرفی شده‌اند.
وی بیان کرد: ۴۲۱ کارت بافندگی امسال در نقاط مختلف استان مرکزی صادر شد و در مجموع بیش از ۴۴ هزار و ۲۵۰ کارت بافندگی در استان مرکزی صادر شده است.
معاون توسعه تجارت خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی اظهار داشت: هم اکنون ۳۰ هزار بافنده شناسنامه دار فرش در این استان شناسایی شده که از این تعداد بیش از ۱۱هزار بافنده استان نیز زیر پوشش مزایای بیمه قالیبافی هستند.
فرش دستبافت راهکاری مناسب در حل معضل بیکاری بانوان
رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی نیز گفت: رونق هنر- صنعت فرش می تواند یکی از بهترین راهکارها برای حل معضل بی کاری باشد و برای زنان خانه دار مناسبترین رشته مشاغل خانگی است.پ
«محمدرضا حاجی‌پور» : ایجاد اشتغال اصلی‌ترین دغدغه دولتمردان است که برخی بسترها برای آن وجود دارد اما باید به احیای فرش در استان مرکزی به عنوان مهد این هنرصنعت توجه ویژه شود.
وی اضافه کرد: سالانه به حدود ۱۵هزار متر مربع فرش دستباف در استان مرکزی بافته می‌شود که میزان قابل توجهی از آن به کشورهای مختلف اروپا، کشورهای حوزه خلیج فارس و حتی ایالات متحده آمریکا صادر می‌شود.
رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی تاکید کرد: نبود ارزیاب فرش در گمرک استان مرکزی از جمله مشکلات صادرات فرش از این استان است و نبود آن موجب شده تا فرش استان از گمرکات استان های قم، اصفهان و دیگر نقاط صادر شود.
حاجی‌پور تولید فرش را یکی از ابزارهای توسعه روستایی دانست و گفت: گسترش بازارهای صادراتی فرش اثر مثبتی بر افزایش رفاه و بالارفتن درآمد سرانه روستاییان خواهد داشت.
کارشناسان و دست اندرکاران اقتصادی و فرش استان مرکزی باید با درک حساسیت و مزایای آن در سایه هم افزایی امکانات و برنامه ریزی، بستر احیای آن را تسهیل و هموار کنند و تلاش کنند تا فرش استان جایگاه والای گذشته خود را بازیابد.
بیش از ۱۱ هزار بافنده قالی دستبافت استان مرکزی تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار دارند.