در سالهای اخیر شاهد گسترش روز افزون تکنولوژی در زندگی روزمره شهروندان هستیم و ظهور شبکه های اجتماعی و ابزارهای استفاده از آن مانند گوشی های تلفن همراه به پدیده ای فراگیر در میان افراد جامعه بدل شده است و هر روز وابستگی به آن بیشتر می شود.
اطلاع رسانی و انتشار اخبار در اینترنت و شبکه های اجتماعی با کمترین فاصله زمانی، بدون محدودیت های رسانه های رسمی و توسط افراد با هویت پنهان باعث جذابیت این مبحث بسیار مهم برای مخاطبان شده است که آسیب های زیادی به مقوله خبر رسانی وارد کرده و این عرصه را در مقاطع حساس به هرج و مرج می کشاند.
در سالهای اخیر بویژه در اعتراضات و تجمعات اعتراضی اقشار مختلف در کشور، بواسطه احتیاط رسانه های رسمی و برخی محدودیت ها در انتشار خبر و تحلیل، فضای مجازی به رسانه و بلندگوی متعرضان بدل می شود که حضور افراد و گروه های مختلف با اغراض سیاسی و جناحی، هر کس به ظن خود از آن بهره برداری می کند، بطوریکه اصل موضوع کاملا کمرنگ و گم می شود.
انعکاس و انتشار اخباری مانند اعتراضات دی ماه ۹۶، طرح اجرای سهمیه بندی بنزین در آبان ۹۸ و تجمعات صنفی و اعتراضی مانند مالباختگان موسسات مالی، با شیوه ای خام همراه با اغراق و بزرگنمایی، زمینه ساز فراهم شدن خوراک خبری برای محافل و رسانه های ماجراجو و معاند با نظام و کشور شد که تبعات سنگین و بعضا جبران ناپذیری به دنبال داشت.
احتمال تکرار رفتارهای اعتراضی در آینده دور از تصور نیست و راهکارهایی مانند قطع اینترنت و محدودیت های مرسوم با توجه به پیشرفت های تکنولوژیک نه تنها موثر نیست بلکه در مواردی ضرر آن از سودش بیشتر است و ضروری به نظر می رسد با مدیریت اوضاع نباید میدان بازی را به رقبای مغرض واگذار کنیم.
رفتار شهروندان در شبکه های اجتماعی هیجانی و احساسی تر میشود
پژوهشگر و محقق حوزه علوم ارتباطات با بیان اینکه اینترنت و به طور ویژه شبکه های اجتماعی جهان ما را شبکه ای کرده اند گفت: رسانه های اجتماعی در انتشار محتوا از جمله تصاویر بسیار سریع عمل می کنند.
عباس تقی زاده افزود: حرکت های اجتماعی هم امروزه ساختار شبکه ای پیدا کرده اند و افراد در شبکه های اجتماعی، آزادی عمل و اختیار بیشتری احساس می کنند و به همین جهت، سهم محتوا و رفتار هیجانی در آن بیشتر است.
وی تصریح کرد: افراد در حالتی که هیجان زده و نگران هستند احساسات، بیم ها و امیدها یشان را در این فضا به اشتراک می گذارند.
عضو هیات علمی دانشگاه فرهنگیان کرمان تاکید کرد: هرچه فضای جامعه و جو حاکم بر شبکه های اجتماعی، هیجانی تر شود از قدرت تحلیل و ارزیابی انتقادی آنچه در این فضا منتشر می شود کاسته می شود.
وی با اشاره به اینکه بخشی از امور در فضای واقعی و بخشی در فضای مجازی وجود دارد اظهار داشت: احساس رها شدگی و اختیار، به کاربران شبکه های اجتماعی حس قدرت می دهد و در زمانی که رویداد و اتفاقاتی که به اعتراض می انجامد رخ دهد این فضا به نزدیک شدن افراد معترض کمک می کند.
تقی زاده افزود: در زمان هایی مانند اعتراض به افزایش قیمت بنزین، انتشار و باز نشر محتواهای جعلی و غیر موثق در شبکه های اجتماعی افزایش می یابد و تشخیص و راستی آزمایی آنها سخت می شود.
وی تاکید کرد: اگر فرآیند ارتباط مسئولان با لایه های مختلف جامعه و رسانه ها، اصولی و گفت و گو محور باشد در زمان بحران ها این ارتباط قبلی به عنوان سرمایه ای ارزشمند می تواند اعتمادساز باشد و به مردم کمک کند.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: اما وقتی در شرایط بحرانی بخواهیم سراغ مخاطب برویم و با او گفت و گو کنیم اگر بسترهای قبلی را مهیا نکرده باشیم اساسا حرف ما را کمتر می شنوند چون فرآیند ارتباطی، فاقد پیشینه دقیق و اصولی از قبل است.
وی با بیان اینکه ما قادر به کشیدن ترمز رسانه های اجتماعی نیستیم تصریح کرد: در جهان جدید که شبکه های اجتماعی به نوعی آن را بازسازی کرده اند قدرت، سیاست و شیوه حکمرانی تغییراتی نسبت به قبل داشته است و این فضا شهروندان را در حکم شاهدان عینی به روزنامه نگاران شبکه ای تبدیل کرده اند، حتی گزارش های شهروندان، منبعی برای رسانه های رسمی عمل می کنند.
تقی زاده ادامه داد: این شبکه ها رابطه رسانه و شهروندان را نسبت به قبل دچار تغییرات پایه ای کرده و قطعی اینترنت و نبود دسترسی، در ارتباط رسانه و مخاطبان اخلال ایجاد نموده است.
محقق و پژوهشگر علوم ارتباطات اظهار داشت: فضای رسانه ای جدید و شبکه های اجتماعی تا حدود زیادی یک فضای عمومی ایجاد کرده اند که معمولا در کنار همه آنچه که در آن منتشر می شود خواسته ها و مطالبات شهروندان نیز مطرح می شود.
وی با اشاره به قطع اینترنت در روزهای گذشته و پس از بروز نا آرامی ها و اعتشاشات تاکید کرد: این رویه اگر چه به آرام شدن اوضاع کمک کرد، اما فضای مجازی را نباید به عنوان عامل اغتشاش دانست.
تقی زاده تصریح کرد: اختلال در کار فعالان کسب و کار اینترنتی و برخی فعالیت های ادارات دولتی و بنگاه های خصوصی، ارتباطات اجتماعی و دسترسی به پست های الکترونیک و تاثیر منفی بر انتشار مطبوعات بویژه در استانها از جمله پیامدهای قطعی اینترنت است.
وی گفت: این فضا را می توان یک سرعت و شتاب دهنده فرض کرد و راه حل دائمی، شنیدن صداها، فراهم آوردن واقعی بیان مطالبات در قالب تجمعات دارای مجوز در مکان های مناسب، تقویت احزاب و تشکلهای غیر دولتی در میدان عمل و نه روی کاغذ است.
عضو هیات علمی دانشگاه فرهنگیان کرمان تاگید کرد: تقویت زیرساخت های ملی و ارتقا پیام رسان های بومی از حیث فناورانه و تحکیم اعتماد عمومی جهت استفاده از پیام رسان های بومی، ارائه آموزش های سواد رسانه ای، اطلاع رسانی مستمر و شفاف و جامع قبل از اجرایی شدن برنامه هایی چون اصلاح قیمت بنزین باید مورد توجه قرار گیرد.
کاربران اخبار را در شبکه های اجتماعی خودآگاهانه کنترل کنند
رئیس بسیج رسانه استان کرمان گفت: کارکرد فضای مجازی دو پهلو است بدین معنا که در بحران های سیاسی اجتماعی می تواند آگاه سازی کند و از طرفی می تواند سبب انحراف افکار عمومی و تشویش در میان مردم شود.
مرتضی کارآموزیان افزود: آنچه که بیش از هر چیزی در فضای جامعه امروزی نبودش احساس می شود سواد رسانه ای است چرا که بسیاری از رفتارهای اشتباه و تقلیدهای جامعه از این فضا و به دلیل نداشتن سواد رسانه ای رخ می دهد.
وی تصریح کرد: وجود شبکه های اجتماعی این اجازه را می دهد که افراد به راحتی اظهار نظر کنند و عده ای مخاطب را به دنبال افکار و نگرش های خود بکشانند این موضوع زمانی نگران کننده تر می شود که در بحران های سیاسی اجتماعی از آنجا که افراد به دنبال خبر و اتفاقات در جامعه هستند، خوراک مغرضانه و به غلط به افکار عمومی در جامعه تزریق می شود.
رئیس بسیج رسانه استان کرمان با اشاره به انتشار برخی اخبار کذب و غیر واقعی در فضای مجازی تاکید کرد: مردم باید بیاموزند تا در استفاده از شبکه های اجتماعی به دلیل آزادی بیان ذوق زده نشوند، هر چیزی را از هر جایی کپی نکنند، حجم خبرهایی را که به اشتراک می گذارند خودآگاهانه کنترل کنند و در هر شرایطی که قرار دارند ترویج دهنده افکار سازنده و سالم باشند.
وی اظهار داشت: متاسفانه امروزه در معرض حجم عظیمی از اخبار و اطلاعات قرار گرفته ایم و همین امر سبب شده تا برخی دچار توهم دانش شده اند، توهم دانش در حوزه های متعدد نشات گرفته از فضای مجازی است و اتفاقا همین توهم در بحران های سیاسی اجتماعی توسط افراد جامعه و در فضای مجازی بیشتر نمود پیدا می کند.
کارآموزیان افزود: در نتیجه سبب تشویش جامعه می شود. اقدامات مناسب فرهنگی و رسانه ای در این فضا، انتشار صحیح اخبار توسط رسانه ها و استفاده از بستر فضای مجازی خود یک ابزار قدرتمند در شفاف سازی و آگاه سازی مردم در شرایط بحرانی است.
وی بیان کرد: برای اصلاح الگوی استفاده از فضای مجازی باید سیاست گذاری عمومی، الگوسازی و اقدامات فرهنگی انجام شود از جمله راه اندازی شبکه ملی اطلاعات می تواند یک بستر مناسب برای انتشار اخبار صحیح و مانعی برای برای دخالت های بیگانگان و اغتشاشگران نظم و امنیت جامعه در بحران های سیاسی اجتماعی باشد.
دستگاه های نظارتی اقدامات پیش دستانه برای کنترل آشوبگران در فضای مجازی داشته باشند
فعال رسانه ای و مدیرمسئول ماهنامه فاخر کرمان با بیان اینکه در عصر فناوری های نو کشورها به دنبال توسعه و گسترش شبکه ارتباط جمعی با دنیا هستند گفت: تقویت زیرساخت ها برای راه اندازی شبکه ملی اطلاعات یک الزام است که باید مسئولان ذیربط با جدیت و پشتکار بیشتر در تحقق این مهم کوشا باشند.
حامد شجاعی افزود: با توجه به اینکه در آغاز مسیر گام دوم انقلاب قرار داریم لازم است با تقویت پایه اتحاد و همدلی میان مردم ومسئولان، خود را برای مقابله هجمه های دشمنان جمهوری اسلامی بیش از پیش آماده نماییم.
وی بیان کرد: در وقایع هفته اخیر که به دنبال افزایش قیمت سوخت پدیدار شد، باید تدبیر و چاره اندیشی شود که از فضای مجازی یا شبکه های اجتماعی در چه مسیری استفاده می شود.
این فعال رسانه ای با بیان اینکه نظام جمهوری اسلامی بر مدار دموکراسی و آزادی استوار است تصریح کرد: باید بررسی کرد در فضایی که بعضی ها به نام معترض قصد آشوب و برهم زدن نظام داشته اند آیا قطع اینترنت که یک منبع تبادل افکارو اطلاع رسانی محسوب می شود به نفع جامعه است یاخیر؟.
وی تاکید کرد: قطعا انتظار جامعه رسانه ای کشور این است که مسئولان ناظر خوب را از بد متمایز سازند و چاره اندیشی شود تا در زمان بحران های اینچنین فضای کسب و کار که متاثر از این وسیله ارتباطی است مختل نشود.
شجاعی افزود: در مواقع بروز اتفاقات اینچنینی، کاربران معمولی نباید تحت تاثیر افرادی که قصد شایعه پراکنی و ایجاد تنش و آشوب در جامعه را دارند، قرار گیرند و اخبار و مطالب نادرست را به اشتراک بگذارند.
وی با بیان اینکه فضای مجازی هم یک فرصت است و هم تهدید اظهار داشت: نظارت بر شبکه های اجتماعی ضروری است و دستگاه های نظارتی با شناسایی افرادی که سوابق منفی در این فضا دارند می توانند اقدام پیش گیرانه انجام دهند.