ایجاد شهرهای جدید به عنوان پدیده‌ای اجتماعی اقتصادی از حدود سه دهه قبل با رویکردهای مختلفی از جمله جلوگیری از حاشیه نشینی و رشد افقی کلانشهرها در خارج از محدوده قانونی شهرها در کشور مورد توجه قرار گرفت.
کاهش آلودگی‌های زیست محیطی در کلانشهرها، انتقال کارگاه‌های تولیدی به شهرهای جدید و سبک‌تر شدن بار ترافیکی از دیگر اهداف شکل گیری شهرهای جدید هستند.
بنا به اذعان متخصصان حوزه شهرسازی، تکمیل زیرساخت‌های مختلف از جمله زیرساخت‌های حمل و نقلی و خدماتی قبل از جمعیت پذیری در شهرهای جدید ضروری است اما متاسفانه به دلیل وجود نواقص زیرساختی شهرهای جدید از رسالت اصلی خود دور مانده‌اند و به کانون مهاجرتی از سایر استان‌ها به جای مادرشهر محدوده خود تبدیل شده‌اند.
طبق اعلام مدیر عامل شرکت عمران شهرهای جدید در حال حاضر هفت شهر جدید با مجموع جمعیت نزدیک به یک میلیون نفر در این شهرها سکونت دارند.
که دو شهر از این تعداد در نزدیک کلانشهر سه و نیم میلیون نفری مشهد احداث شده است. شرکت عمران شهر جدید گلبهار در سال ۱۳۶۹ و شرکت عمران شهر جدید بینالود در سال ۱۳۸۱ تاسیس شدند و ایجاد این دو شرکت سرآغاز آغاز عملیات اجرایی دو شهر جدید گلبهار و بینالود در نزدیک مشهد شد.
هم اینک حدود ۸۰ هزار نفر در شهر جدید گلبهار و ۶ هزار نفر نیز در شهر جدید بینالود سکونت دارند.
ضرورت تکمیل زیرساخت‌ها قبل از جمعیت‌پذیری
رییس کمیته معماری و طراحی شهری مجمع شهرداران کلانشهرهای ایران در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در خصوص کارکرد شهرهای جدید گفت: اندیشه تاسیس شهرهای جدید به حدود ۳۰ سال قبل باز می‌گردد و این شهرها با هدف جلوگیری از حاشیه نشینی و همچنین پذیرا بودن جمعیت سرریز در کلانشهرها ایجاد شدند.
محمد رضا حسین نژاد افزود: پدیده شهرهای جدید در تمام نقاط دنیا وجود دارد اما در کشورهای پیشرفته قبل از هر اقدامی اول به فراهم ساختن زیرساخت‌های لازم در احداث این شهرها توجه می‌شود.
وی ادامه داد: متاسفانه در کشور و در مشهد در ساخت شهرهای جدید عکس این رویه عمل شد و پس از احداث شهرهای جدید و پذیرش جمعیت در آنها به زیرساخت‌ها توجه شد که در نتیجه این غفلت، شهرهای جدید به جای اینکه پذیرای جمعیت سرریز شهر مادر باشند، به کانون جمعیت مهاجر از سایر استان‌ها تبدیل شدند و از ظرفیت کامل جمعیتی این شهرها استفاده نمی‌شود.
رییس کمیته معماری و طراحی شهری مجمع شهرداران کلانشهرهای ایران گفت: به عنوان نمونه شهر جدید گلبهار در نزدیکی مشهد ظرفیت سکونت ۵۰۰ هزار نفر را دارد اما هم‌اینک حدود ۸۰ هزار نفر در آن سکونت دارند که اغلب آنها نیز از شهرها و استان‌های دیگر هستند.
حسین نژاد افزود: این در حالی است که اگر قطار شهری گلبهار به مشهد و سیستم حمل و نقلی آن از ابتدای احداث مورد توجه بود، این شهر جدید پذیرای جمعیت زیادی از شهر مشهد می‌بود.
وی ادامه داد: شهرهای جدید نقش مهمی در جلوگیری از حاشیه‌نشینی دارند مثلا هم اکنون بسیاری از روستاهای اقماری مشهد که ظرفیت رشد داشته‌اند به این کلانشهر چسبیده‌اند و محدوده این شهر به ۳۰ هزار هکتار رسیده و حریم شهر مشهد نیز نسبت به دهه‌های قبل سه برابر شده‌است.
رییس کمیته معماری و طراحی شهری مجمع شهرداران کلانشهرهای ایران گفت: طرح تفصیلی و پهنه بندی حریم شهر مشهد به منظور جلوگیری از رشد افقی شهر در دست تهیه است که طرح پهنه بندی جنوب غربی مشهد آماده شده و پس از تایید شورای اسلامی شهر مشهد در کمیسیون ماده پنج مصوب خواهدشد.
تجدید نظر در توسعه شهرهای جدید
رییس کمیسیون عمران و شهرسازی شورای اسلامی شهر مشهد نیز در خصوص شهرهای جدید به خبرنگار ایرنا گفت: موضوع شهرهای جدید از سال ۱۳۶۸ در کشور کلید خورد و مقرر شد ۲۸ شهر جدید در اطراف شهرهای بزرگ و کلانشهرها ایجاد شود.
محمد هادی مهدی نیا افزود: در سالهای ۵۵ تا ۶۵ به دلیل حذف سیاست‌های کنترل جمعیتی، جمعیت رو به افزایش بود لذا هدف اصلی از ایجاد شهرهای جدید جذب سرریز جمعیت شهرهای مادر بود اما در بازه زمانی سالهای ۶۵ تا ۷۵ سیاست‌های کاهش جمعیت اجرا شد و در بازه زمانی سالهای ۷۵ تا ۸۵ نیز رشد جمعیت بسیار کاهش یافت و به ۱.۲ رسید.
وی ادامه داد: به دلیل مکان‌یابی نامناسب، عدم پشتیبانی هسته‌های اقتصادی، عدم تامین زیرساخت‌های لازم برای اتصال شهرهای جدید به شهرهای مادر نظیر زیرساخت‌های ریلی و بزرگراهی، جمعیت در شهرهای جدید جذب نشده صورت نگرفته و یک دهم پیش بینی نیز در خصوص جمعیت این شهرها محقق نشده است.
رییس کمیسیون عمران و شهرسازی شورای اسلامی شهر مشهد گفت: همین امر موجب شده که بر جمعیت کلانشهرها به شکل حاشیه نشینی، شهرفروشی و افزایش تراکم افزوده شود.
مهدی نیا افزود: حتی سیاست دولت‌های نهم و دهم مبنی بر ساخت مسکن مهر در شهرهای جدید برای جذب جمعیت نیز موثر واقع نشد لذا در سیاست توسعه شهرهای جدید باید بازاندیشی مجدد صورت گیرد.
وی اضافه کرد: به جای توسعه شهرهای جدید باید به فکر توزیع متوازن جمعیت در شهرهای موجود باشیم و برای جذب جمعیت در شهرهای میانی چاره‌اندیشی کنیم.
رئیس کمیسیون عمران و شهرسازی شورای اسلامی شهر مشهد گفت: بی‌هویتی یکی از چالش‌های شهرهای جدید است، افراد باید نسبت به شهر و مکان زندگی خود حس تعلق داشته‌باشند لذا باید با اقدامات اجتماعی- فرهنگی این حس را ایجاد کرد.
دو شهر جدید در خراسان رضوی
دو شهر جدید در خراسان رضوی و در نزدیکی مشهد با حدود ۸۱ هزار نفر جمعیت وجود دارد که شهر جدید گلبهار یکی از آنهاست، این شهر یکی از شهرهای جدید ایران و استان خراسان رضوی در ۳۵ کیلومتری شمال غربی کلانشهر مشهد قرار دارد.
مدیر عامل شرکت عمران شهر جدید گلبهار در خصوص این شهر گفت: مطالعات و طراحی شهر جدید گلبهار در سال ۱۳۶۹ آغاز شد گلبهار یکی از ۱۸ شهر جدید کشور و شهری رو به توسعه است که جمعیت فعلی آن به حدود ۷۵ هزار نفر رسیده و امید است بتوان جمعیت سرریز مشهد را در این شهر ساکن کرد.
هومن گریوانی افزود: طرح قطار برقی مشهد - گلبهار – چناران از مهمترین طرحهای شهر جدید گلبهار است که اجرای این طرح از سال ۱۳۹۱ از محل اعتبارات دولتی آغاز شد و تاکنون ساخت پل ها، ابنیه فنی و زیرسازی ۳۰ کیلومتر از مسیر طرح ملی قطار برقی مشهد - گلبهار - چناران به اتمام رسیده و آماده ریل گذاری است.
وی ادامه داد: مسیر طرح قطار سریع‌السیر مشهد – گلبهار – چناران تنها یک تونل دارد که در محل ورودی به سه راهی مشهد – طرقبه – شاندیز و نزدیک پایانه خط یکم قطار شهری مشهد قرار می‌گیرد.
مدیر عامل شرکت عمران شهر جدید گلبهار گفت: تاکنون ۹۵ درصد از زمینهای واقع در مسیر ریلی طرح قطار سریع‌السیر مشهد – گلبهار آزادسازی و زمین آن تملک شده است و تملک زمین در مسیر شش کیلومتری گلبهار - چناران نیز در حال پیگیری است.
گریوانی افزود: همچنین از مجموع ۳۹ هزار و ۸۳۳ واحد مسکن مهر در شهر جدید گلبهار تاکنون ۲۸ هزار و ۶۸۲ واحد افتتاح شده و طبق سیاستگذاری انجام گرفته باقی واحدهای نیمه ساز تا پایان امسال به بهره برداری می رسد و واحدهای فاقد متقاضی نیز تعیین تکلیف می شود.
شهر جدید بینالود نیز در ۵۳ کیلومتری جنوب غربی مشهد قرار دارد که با حدود سه هزار و ۳۰۰ هکتار وسعت در اسفند ۱۳۷۰ تأسیس و عملیات اجرایی آن از سال ۱۳۸۱ آغاز شد.
به گفته مدیر عامل شرکت عمران شهر جدید بینالود جمعیت شهر بینالود در افق سال ۱۴۰۵ باید به ۱۳۵ هزار نفر برسد که هم اینک حدود ۶ هزار نفر در این شهر جدید سکونت دارند.
حمید رضا یزدانی افزود: ۳۱ واحد تولیدی در شهرک صنعتی بینالود وجود دارد که مهترین آن واحد ایران خودروی خراسان با حدود چهار هزار نیروی کار به عنوان بزرگترین واحد تولید خودرو در شرق کشور است و ۳۰ واحد صنعتی دیگر نیز در این شهر در دست ساخت است.
وی در خصوص پروژه مسکن مهر این شهر نیز گفت: پیشرفت این طرح از ۵۸ درصد در سال ۱۳۹۲ به حدود ۷۵ درصد در حال حاضر رسیده و حدود ۸۰۷ واحد آن تا کنون تحویل شده‌است.
مدیر عامل شرکت عمران شهر جدید بینالود جمعیت شهر بینالود گفت: هم اکنون سه هزار و ۷۰۰ واحد مسکن مهر در شهر جدید بینالود در سه بخش انبوه سازان، تعاونی ها و خودمالکین در حال ساخت است.
یزدانی افزود: ایجاد قطار حومه ای بینالود – مشهد از طرح های مصوب رویداد فرهنگی مشهد ۲۰۱۷ است که کل طول مسیر آن هف و نیم کیلومتر با دو ایستگاه است.
وی ادامه داد: این شرکت برای انتخاب مشاور جهت طراحی مرحله یک این مسیر ریلی اقدام کرده و مطالعات این مسیر توسط راه‌آهن جمهوری اسلامی تایید شده است و پس از آن مطالعات مرحله دوم نیز شروع و نقشه برداری لازم توسط مشاور تکمیل شده است.
مدیر عامل شرکت عمران شهر جدید بینالود گفت: مدت زمان لازم برای ساخت این مسیر پس از تملک زمین، یک سال و مدت زمان سفر از مشهد به بینالود در این مسیر ۵۷ دقیقه پیش بینی شده است.