نوغانداری همراه با ابریشم بافی در استان مازندران از تاریخی کهن برخودار است و به واسطه طبیعت جنگلی استان، پرورش کرم ابریشم با سکونت انسانی گره خورده است و برخی شواهد نشان می دهد که برداشت ابریشم به صورت طبیعی و تولیدات آن در مناطق جنگلی استان ریشه چند هزار ساله دارد.
بر اساس اسناد و مدارک تاریخی، پیش از اسلام نیز نوغانداری در مازندران به خصوص منطقه ای که امروز شهرستان آمل نامیده می شود رواج گسترده داشت و حتی منسوجات و تولیدات ابریشمی مازندران با کشورهایی همچون چین رقابت می کرده و به علت کیفیت بالا و قیمت مرغوب بیش از تولیدات ابریشمی چینی متقاضی داشت.
تولید ابریشم و ابریشم بافی مازندران روزگاری از شرق تا غرب استان امتداد داشت و استفاده از ابریشم امری عادی در پوشش و تزئینات مردمان سرسبزترین خطه کشور بود و همچون پیله در زندگی آنها تنیده شده بود، اما این صنعت بومی در دهه های اخیر بسیار کمرنگ شده است و بنا بر پژوهش های انجام شده حیات آن مدیون تعداد انگشت شماری نوغاندار و بافنده ابریشم در مناطق مرکزی مازندران است که همان نیز آنقدر کم رنگ است که می توان به اطمینان گفت که فراموشی سرنوشت نوغانداری در این خطه سرسبز بوده است .
اشتغال کت و شلواری، سرآغاز انقراض نوغانداری
پژوهشگر نوغانداری و کارشناس تخصصی بافت به خبرنگار ایرنا گفت: اگر بخواهیم مهم‌ترین عامل انقراض نوغانداری و صنعت ابریشم بافی مازندران را نام ببریم ، چیزی جز تغییر سلیقه و سبک زندگی مردم نیست.
ژیلا امیرآقایی توضیح داد: در چند دهه اخیر تقریبا تمامی جوانان روستایی که باید بخشی از آنها میراث‌دار حرفه ابریشم‌بافی و نوغانداری می بودند، با دریافت مدارک عالیه تحصیلی تن به حرفه بومی ندادند.
وی افزود: امروزه جوانان شهری شده روستانشین، ابریشم بافی و پرورش کرم ابریشم و هر هنر دست را موجب خجالت می دانند و به دنبال مشاغل کت و شلواری هستند.
این پژوهشگر نخستین قدم برای احیای نوغانداری و تولیدات ابریشمی را در بازگشت نسل جوان برای فراگیری و تولید این حرفه عنوان کرد و گفت: نمی‌توان بدون حضور جوانان احیای نوغانداری را متصور شد.
سیاست گذاری های اشتباه در تولیدات کشاورزی
امیرآقایی سیاست گذاری اشتباه در تولیدات کشاورزی را از دیگر عوامل انقراض نوغانداری دانست و افزود: متاسفانه تولیدات کشاورزی مازندران از دو دهه اخیر دائما در حال تغییر است که مشکل زیادی را برای پرورش ابریشم ایجاد کرده است.
وی توضیح داد: متاسفانه تولیدات کشاورزی در مازندران سلیقه ای شده و در یک فصل شاهد کشت برنج و فصل دیگر شاهد کاشت پرتقال تامسون و دیگر فصل کیوی هستیم که شرایط نامساعدی را برای دیگر تولیدات ایجاد می کند.
این پژوهشگر تنوع سلیقه ای در کشاورزی را باعث ایجاد بیماری های متنوع برای کرم ابریشم عنوان کرد که تولیدکنندگان را به مرور زمان دلسرد کرده است.
امیر آقایی قطع درختان تغذیه ای کرم ابریشم برای کشت برنج و استقرار باغ مرکبات را نیز بی تاثیر ندانست و اظهار داشت: بخش قابل توجهی از تغذیه طبیعی کرم ابریشم در مازندران از بین رفته است.
او تاکید کرد: دولت باید به عنوان سیاست گذار، کشاورزی در مازندران را ساماندهی کند و سیاست واحدی را برای کشت و کار مستقر سازد چون در غیر این صورت بلایی که سر نوغانداری آمد ممکن است به محصولات دیگر هم سرایت کند.
گسستن زنجیره تولید
معاون صنایع دستی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مازندران نیز حیات یک فعالیت بومی را وابسته به زنجیره‌ای از اقدامات و ظرفیت‌ها دانست و گفت: نمی توان به صورت تک‌بعدی نابودی یک حرفه بومی را بررسی و نتیجه گیری کرد.
حسین ایزدی با اشاره به اینکه هنر ابریشم از تولید تا مصرف دارای زنجیره گسترده‌ای از رفتار انسانی و ظرفیت طبیعی است، افزود: این زنجیره شامل رغبت بومیان برای تولید، ثابت بودن خوراک و اکوسیستم طبیعی، نیازمندی جامعه و تجاری سازی است.
وی گفت: متاسفانه به زنجیره صنعت و هنر ابریشم بافی در چند دهه اخیر از هر جهت صدمات جدی وارد شده که نتیجه آن را امروز در انقراض این صنعت در مهم ترین خاستگاه آن شاهد هستیم.
معاون صنایع دستی مازندران به بی میلی تولیدکنندگان ابریشم اشاره کرد و اظهار داشت: متاسفانه بومیان روستایی مازندران به عنوان تولیدکننده ابریشم در گذر زمان نسبت به این حرفه بی تمایل شدند و مشاغل دیگر را انتخاب کردند.
ایزدی گفت: امروز خوراک کرم ابریشم دیگر به صورت طبیعی یافت نمی شود و این مسئله زمینه کنارگذاری حرفه نوغانداری شده است.
او قطع و نابودی درختان توت و توسکا را به عنوان منبع اصلی تغذیه طبیعی کرم ابریشم مهم ترین ضربه به این حرفه دانست و افزود: متاسفانه این وضعیت جلوی چشمان مسئولان مربوطه انجام و درختان تزئینی جایگزین آنها شد و هیچ کس واکنش نشان نداد.