بررسی‌های میدانی خبرنگار ایرنا نشان می دهد که هم اکنون قیمت هر کیلوگرم پرتقال تامسون آماده عرضه به بازار در سر باغ ۱۲ هزار تا ۱۵ هزار ریال است و در خرده فروشی ها نیز بین ۲۵ تا ۳۰ هزار ریال فروخته می شود.
برای بسیاری از باغداران حضور پرشمار دلالان برای خرید پرتقال آن هم به پایین ترین قیمت ممکن باعث حیرت و شگفتی است چرا که معتقدند اصولا وجود مشتری زیاد باید به رقابت و مزایده گذاشتن محصول منجر شود ولی در این مورد انگار آنها برای شرکت در مناقصه وارد عرصه شده اند.
مزایده به معنای به فروش گذاشتن کالایی مشخص برای تعداد نامشخصی از خریداران است تا تولید یا عرضه کننده بتواند کالا را به بالاترین قیمت ممکن بفروشند در حالی که اصولا مناقصه برای خرید کالا از تولید کنندگان مختلف به پایین ترین قیمت معنا پیدا می کند.
معادله در بازار مرکبات مازندران از این لحاظ معکوس شده است و خریداران رنگ و وارنگ به خاطر ناچاری باغداران، فصل برداشت پرتقال را به یک مناقصه تمام عیار تبدیل کرده اند. وضعیت به گونه ای شده که اگر باغدار محصولش را به اولین دلال مراجعه کننده نفروشد، باید به قیمت پایین تر به دلال یا خریدار بعدی بفروشد و این معادله پرمجهول سبب شده تا باغداران برای فروش مرکباتشان وارد رقابت با یکدیگر شوند و حتی در این میان برخی از آنها ممکن است با عیب و ایراد گیری از محصولات دیگر باغداران به هوای فروش زودتر محصولات خود، کفه ترازو را به نفع دلالان سنگین تر کنند.
دخلی که با خرج نمی خواند
افزایش هزینه های تولید طی یک سال گذشته سبب شده است تا دخل و خرج باغداران در وانفسای کاهش رو به روز قیمت با هم نخواند و این موضوع هم رقابتشان را برای فروش هر چه زودتر محصول و رقابت با یکدیگر تشدید می کند.
باغدارانی که خبرنگار ایرنا با آنها گفت و گو کرده، معتقدند که افزایش نهاده های باغی در یک سال اخیر نسبت به دوره مشابه گذشته، افزایش دستمزدها و دیگر هزینه های تولید و کاهش هر روزه قیمت در کنار افزایش میزان عرضه به خاطر به قند نشستن پرتقال در بیشتر باغهای استان، زمینه مساعدی را برای جولان دادن دلالان فراهم کرده است و در این میان باغدار مانده است با باغی که به ثمر نشسته ولی فروش محصولاتش نمی تواند هزینه های انجام شده را بپوشاند.
تامسون؛ گوی نارنجی رقابت
بیشترین آسیب وضعیت موجود بازار مرکبات مازندران به باغدارانی می رسد که محصولشان از گونه " تامسون " است. این نوع پرتقال به خاطر ضریب ماندگاری پایین عمدتا تازه خوری می شود. گوشتی نبودن و نداشتن آب کافی در این گونه هم سبب می شود تا کاربرد دیگری غیر از تازه خوری پیدا نکند.
بر اساس آمارهای رسمی جهاد کشاورزی مازندران از ۱۶۰ هزار هکتار باغ استان ۱۱۰ هزار هکتار مرکبات است و در این میان ۷۰ درصد باغ مرکبات را گونه های مختلف پرتقال تشکیل می دهد و در میان باغ های پرتقال هم ۸۰ درصد در اشغال درختان تامسون است.
اگر میانگین تولید مرکبات مازندران را ۲ و میلیون و ۵۰۰ هزار تن در نظر بگیریم ، بیش از یک میلیون و ۷۵۰ هزار تن آن پرتقال و از این میزان هم حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار تن از گونه تامسون است.
باغداران مازندرانی علت تمرکز دلالان بر بزخری پرتقال تامسون را گذشته از ویژگی های این گونه، به بهانه شیوع مگس مدیترانه ای و ادعای آفت زدگی آن می دانند.آنها می گویند که با وجود ورود بموقع جهاد کشاورزی و آموزش های مختلف برای مقابله موفقیت آمیز با این آفت، اما دلالان از توصل به این بهانه دست بر نمی دارند و هر روز قیمت ها را پایین تر می آورند.
البته این اظهار نظر باغداران هم منطقی به نظر می رسد که می گویند مبارزه با آفت مگس مدیترانه ای امسال برایشان هزینه سنگینی داشت ولی آنها این هزینه ها را تحمل کردند تا به محصولشان آسیبی نرسد و اکنون که از یک بلای طبیعی جستند، به بلای بهانه گیری دلالان گرفتار شدند و اینگونه به وانفسای چه کنم چه کنم و رقابت با یکدیگر برای فروش محصول سالم افتاده اند.
این باغداران پیشنهاداتی هم دارند مانند ورود کارشناسان جهاد کشاورزی برای سلامت سنجی محصول باغات پرتقال ولی این که چنین کاری با توجه به بضاعت نیروی انسانی و کارشناسی جهاد کشاورزی و پراکندی دستکم ۶۰۰ هزار هکتار باغ تامسون امکان پذیر باشد، جای تردید وجود دارد.
سرمای زودرس؛ قوز بالای قوز
اگر نگرانی باغداران مازندرانی در باره سرما و یخ زدگی را هم به معادله این روزهای بازار پرتقال تامسون اضافه کنیم، باید بگوییم که قوز بالای قوز یا " سه پلشت " آوردند. یکی از ویژگی های منفی پرتقال تامسون، آسیب پذیری شدید آن در برابر سرما و یخبندان است. خاطره سرمای پاییزی سال ۹۵ هنوز از حافظه باغداران مازندرانی پاک نشده است. در آن سال دو سوم محصول تامسون باغ های مازندران از بین رفت و اگر کمک دولت تدبیر و امید برای نخستین بار در تاریخ باغداری نبود، بسیاری از باغداران به خاک سیاه می نشستند.
باغداران اکنون نیز نگران سرمای پاییزی هستند و به همین خاطر هم برای برداشت محصول تعجیل دارند. جالب این که دلالان علاوه بر این که تعجیل باغداران را به آفت زدگی گره می زنند، از این موضوع برای پایین تر آوردن قیمت هم سواستفاده می کنند. نگرانی از سرما سبب شده تا حتی آن دسته از مازندرانی ها که یک یا چند درخت پرتقال در خانه سرا یا حیاط خانه اشان داشتند، محصولش را برداشت کرده و روانه بازار کنند و این گونه آنها هم نقششان را در رونق بازار دلالان ایفاء کرده اند.
یک باغدار گلوگاهی به خبرنگار ایرنا گفت: در شرایط فعلی بازار مرکبات در اختیار دلالان و واسطه ها قرار گرفته و به نوعی این افراد صحنه گردان بازار این محصول شدند.
رضا سلطانی افزود: دلالان از طریق ارتباطی که با میدان های بار بزرگ کشور مانند تهران دارند، هر روز نرخی را که سود بالاتری را برای آنها به دنبال داشته باشد برای مرکبات تعیین می کنند و باغداران نیز برای ترس از سرمای احتمالی و تکرار تجربه تلخ چند سال قبل بناچار تن به نرخ پیشنهادی این دلالان می دهند.
دردسرهای فراوانی
افزایش ۲۰ تا ۲۵ درصدی محصول دهی باغ مرکبات به خاطر شرایط آب و هوایی مناسب امسال هم به دردسر برای تولید کنندگان تبدیل شده است. بارندگی های مناسب بهاری و اعتدال هوایی در تابستان و کنار آمدن شرایط جوی پاییزی تا اینجای کار با باغداران سبب شده است تا وفور محصول در باغ های استان مشاهده شود. البته دردسر فروانی وقتی به پای لنگ صادرات مرکبات گره بخورد، مشکل باغداران بیشتر نمود پیدا می کند. این دو عامل شاید سبب شود تا سال های آینده هم متولیان بخش کشاورزی و هم باغداران به تجدید نظر اساسی در باره ساختار باغداری استان فکر کنند.
محصول پرتقال بیشتر باغ های مازندران در شرایط حاضر قابلیت صادراتی و رقابت با محصولات مشابه ترکیه و آفریقای جنوبی را در بازار کشورهای حاشیه دریای خزر ندارد. تنها راه چاره هم به اعتقاد کارشناسان تغییر گونه های موجود بویژه تامسون با گونه های دیگر است.
بر اساس آمارهای رسمی از افزون بر ۱۱۰ هزار هکتار باغ مرکبات مازندران که سالانه بیش از ۲.۵ میلیون تن محصول از آنها برداشت می شود، ۲۵ تا ۳۰ درصد محصول به خاطر نداشتن کیفیت صادراتی و ماندگاری کم و مازاد بودن برای مصرف داخلی از بین می رود. این وضعیت حیف و میل را می توان از اواخر اسفند تا اواخر فروردین از تلنبار پرتقال های پوسیده و رها شده در حاشیه جاده های اصلی استان هم مشاهده کرد.
در حال حاضر میزان صادرات پرتقال مازندران محدود است. طبق آمار در سال گذشته کمتر از ۱۰۰ هزار تن و در سال جاری تاکنون حدود ۲۰ تا ۲۵ هزار تن پرتقال از مازندران به خارج از کشور صادر شد.
اگر چه دولت ذخیره سازی ۴۰ هزار تن پرتقال شب عید را هم به مازندران سپرده، ولی با تجمیع این آمار به میزان صادرات تنها کمتر از ۱۰ درصد محصول پرتقال استان خارج از چرخه دلالی تعیین تکلیف می شود.
محمود رمضانی یکی از باغداران شهرستان میاندرود در مرکز مازندران هم به خبرنگار ایرنا گفت: هم اکنون هر کیلوگرم پرتقال تامسون سرباغ بین ۱۲ تا ۱۵ هزار ریال از سوی دلالان به عنوان واسطه میدان داران پایتخت از باغداران خریداری می شود که این قیمت نسبت به دو سال پیش هیچ تفاوتی نداشته است.
وی افزود: نبود متولیان اصلی بخش کشاورزی برای مشاوره دهی به باغداران باعث شده تا دلالان حرف اول و آخر را در خرید محصولات باغی مردم بزنند و باغداران نیز به دلیل ترس از سرما و نبود خریدار، بناچار محصول را با قیمت پایین که حتی هزینه های آنها را نیز کفاف نمی کند، به دلالان و واسطه ها بفروشند.
او ادامه داد: این در حالیست که انتظار می رفت با اجرایی شدن طرح خرید تضمیمی حدود ۴۰ هزار تن پرتقال برای نیاز شب عید، تا حد زیادی بازار این محصول باغی نیز از روند افزایشی حداقل بالاتر از سال گذشته برخوردار شود.
این باغدار مازندرانی محدودیت صادرات و امکانات ذخیره سازی و ورود پرحجم محصول به بازار را از دیگر مشکلات ناشی از نابسامانی قیمت مرکبات در این خطه شمال کشور بیان کرد.
ساختار نامناسب تولید
مدیرکل دفتر هماهنگی امور اقتصادی استانداری مازندران هم در گفت و گو با خبرنگار ایرنا مهمترین مشکل مرکبات به عنوان یکی از راهبردی ترین محصول باغی این خطه شمال کشور را ناشی از ساختار نامناسب تولید دانست و گفت: در شرایط فعلی مرکبات استان با یک نوع محصول و با حجم زیاد در یک زمان محدود وارد بازار می شود و این ساختار نامناسب تولیدی قدرت مانور را برای افزایش قیمت از کشاورزان و حتی تصمیم گیران استانی سلب کرده است.
مهدی گلچوب افزود: این ساختار نامناسب تولید با وجود وعده های یک دهه گذشته برای تغییر همچنان با همان چرخه دنبال می شود و تا زمانی که این چرخه معیوب با همکاری دستگاههای متولی و باغداران اصلاح نشود، نمی توان امید چندانی به افزایش قیمت با تصمیم مقطعی داشت.
وی گفت: باید با تنوع سازی محصول مرکبات به سمت اصلاح ساختار نامناسب حرکت کرد به گونه ای که هم چندین نوع محصول را به بازار عرضه کنیم، هم این که از ورود یکباره آن به بازار نیز همانند آنچه که در شرایط فعلی وجود دارد، جلوگیری کرد.
مدیرکل دفتر هماهنگی امور اقتصادی استانداری مازندران خرید تضمینی مرکبات را راهکار موقتی برای جلوگیری از کاهش قیمت بیان کرد و گفت: با اجرای این طرح پیش بینی می شود که قیمت این محصول باغی در استان حداقل در روزهای آینده روند افزایشی به خود بگیرد و تا حد زیادی نیز رضایت باغداران جلب شود.
گلچوب افزود: براساس توافق قرار شده تا حداقل ۳۰ هزار تن پرتقال از باغداران برای شب عید خریداری شود و در صورت روند افزایش قیمت برنامه ریزی شد تا این محصول خریداری در استان های دیگر به فروش برسد و این روند همچنان تداوم یابد تا هم قیمت ها در بازار افزایش یابد و هم این که ما بتوانیم به تعهدات خود عمل کنیم.
وی ادامه داد: خرید تضمینی محصول مرکبات از هفته آینده در استان مازندران با قیمت میانگین حدود ۲۰ هزار ریال در هر کیلوگرم شروع می شود که احتمال تاثیرگذاری این خرید بر قیمت ها وجود دارد.
صادرات، هم درد و هم درمان
مدیرکل صنعت، معدن و تجارت مازندران هم به خبرنگار ایرنا گفت: قیمت مرکبات در هفته های اخیر با افزایش میزان صادرات به خارج حداقل ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش داشت و هم اکنون قیمت در سرباغ به حدود ۱۵ هزار ریال در هر کیلوگرم رسیده است.
حسنیعلی قوانلو افزود: در سال جاری در کل کشور حدود ۳۳ هزار تن مرکبات شامل کیوی و پرتقال به ارزش ۲۲ میلیون و ۷۰۰ هزار دلار به خارج از کشور صادر شد که بخش زیادی از این محصول از استان مازندران تامین شده است و این روند بر افزایش قیمت تاثیر گذار بود.
وی گفت: اگرچه قیمت پرتقال بنا بر اذعان باغداران نسبت به سال گذشته افزایش چندانی نداشته است، ولی از ابتدای برداشت که قیمت ۱۰ هزار تا ۱۲ هزار ریال بود، الان به ۱۵ هزار ریال رسید و با شروع خرید تضمینی پیش بینی می شود که تا قیمت ها روند افزایشی بیشتری به خود بگیرد.
مدیرکل صمت مازندران افزود: در شرایط فعلی انبار استاندارد ذخیره سازی مرکبات در این استان وجود ندارد و این ضعف موجب شده تا ما نتوانیم مرکبات را در حجم بالا نگهداری و به مرور به کشورهای هدف صادر کنیم و این رویه با افتتاح پایانه صادراتی روماک در جویبار که حدود ۷۰ هزار تن انبار ذخیره مرکبات دارد، در آینده نزدیک رفع می شود.
وی ادامه داد: عمده تجار خارجی خریدار مرکبات از ما محصول را با حجم زیاد و در طول سال می خواهند و چنین شرایطی برای استان تا الان وجود نداشته که تجار ما بتوانند با حجم زیاد و در طول سال نیاز مصرف کنندگان خارجی را تامین کنند و با این رویه ما نمی توانیم توفیق زیادی برای صادرات داشته باشیم.
قوانلو گفت: ما در داخل استان حداقل باید حدود ۲۰۰ هزار تن ظرفیت ذخیره سازی مرکبات با شرایط استاندارد را داشته باشیم که این رویه از توان تجار صادرکننده فعلی که بنیه مالی چندانی ندارند، خارج است و نیاز به یک شرکت بزرگ داریم که بتواند این ظرفیت را ایجاد کند و به نظر می رسد با تامین تجهیزات مورد نیاز انبار ذخیره این شرکت در آینده این توانمندی در استان ایجاد می شود و در این صورت هم قیمت هامتعادل می شود و هم این که ما توان تامین نیاز کشورهای هدف صادراتی را خواهیم داشت.
وی افزود: اگرچه همه ساله بحث صادرات ۲۰۰ هزار تن مرکبات استان مازندران به خارج مطرح می شود، ولی تاکنون این حجم صادرات از سوی استان انجام نشده و رسیدن به این حجم صادرات نیاز به تامین زیرساخت ها دارد که در حال تامین آن هستیم.
دبیر شورای صادرات مازندران همچنین گفت که بر اساس توافقی که با پایانه صادراتی روماک انجام شده بزودی خرید تضمینی مرکبات برای شب عید به میزان حدود ۳۰ هزار تن شروع می شود و از آن جایی که قرار است که نیاز از باغداران تامین شود می تواند تا حد زیادی قیمت ها را تحت تاثیر قرار دهد.