نشست اصول راهبردی تقریب در سیره و آثار علامه شرف‌الدین و امام موسی صدر دیروز (۴آذرماه) در مکان موسسه امام‌موسی‌صدر با سخنرانی علیرضا هَزار دانش‌آموخته الهیات، پژوهشگر دینی و مدرس دانشگاه و با حضور علاقه‌مندان سیره امام‌موسی‌صدر برگزار شد.
هزار در ابتدای سخن ضمن اشاره به همایشی که ۵ سال گذشته در بزرگداشت علامه شرف الدین در قم برگزار شد، در مرور کوتاهی بر زندگی سیدعبدالحسین شرف‌الدین گفت: شرف الدین متولد کاظمیه در ۱۲۹۰ است و در سال ۱۳۷۷ قمری هم وفات یافت. وی از کاظمیه در سال‌های جوانی به جبل‌العامل لبنان کوچ می‌کند و سپس دوباره به عراق بازمی‌گردد و در سال‌های بعد باز به جبل‌العامل برمی‌گردد. او تا آخر عمر در آنجا ادامه عمر را می‌گذراند.
وی ادامه داد: سید شرف الدین یکی از مبادی و مبانی شخصیت امام موسی صدر است. امام صدر متاثر از سید شرف الدین در مبانی عقیدتی است. از این روست که به افعال مشترک در یک منطقه مشترک می‌رسند.
وی ادامه داد: چهار کتاب از سید شرف الدین باقی مانده و به انتشار رسیده است. النص و الاجتهاد، کتاب الفصول المهمه فی تالیف الامه، کتاب المراجعات که از مشهورترین آثار شرف الدین است و در نهایت کتاب کمتر شناخته شده در ایران المجمع العلمی العربی بدمشق.
نادرشاه بنیانگذار تقریب
این دانش آموخته رشته الهیات در ادامه به بحث تقریب پرداخت و گفت: بعد از دوره صفویه، همزمان با سلطنت نادر است که ما از سوی او اولین بار شاهد تلاش تقریب در بین شیعه و سنی هستیم. شهیدگاه اردبیل که در آن هزاران نفر در نزاع بین شیعه و سنی کشته شدند، باعث می‌شود که نادرشاه به عنوان اولین نفر در حوزه تقریب تصمیم به تقریب شیعه و سنی بگیرد. کاری که شکست می‌خورد و او هم بعدها از طرحش پشیمان می‌شود. مفهومی که تا زمان فعلی ادامه پیدا می‌کند.
سه شخصیت بزرگ تقریبی
هزار در ادامه ضمن اشاره به سه شخصیت بزرگ تقریب شیعه و سنی گفت: سید شرف‌الدین، آیت الله بروجردی و علامه عسگری سه شخصیتی هستند که صاحب دکترین در زمینه تقریب‌اند. من معتقدم کسانی مثل امام موسی‌صدر هم تابع و دنباله روی دکترین این سه تن در زمینه تقریب هستند. روش تقریب شرف الدین، «تئوری خلافت اسلامی»، آیت‌الله بروجردی «زیست مسالمت‌آمیز» (تعایش سلمی) و علامه سید مرتضی عسگری، «نوسازی تاریخ و حدیث» است.
وی در ادامه ضمن اشاره به دنبال کردن پروژه تقریب در قالب حکومتی گفت: پروژه تقریب آنگونه که می خواستیم پیش نرفته و دست‌کم در رسیدن به اهداف موفق نبوده است. از این رو ما نیازمند بازخوانی جدی در روش اجرای آن در آثار پیشینیان هستیم. اولین آسیب این است که یک الگوی واحد مورد توافق در این زمینه نداشته‌ایم. هر کسی این مسوولیت را به عهده گرفته الگوی متفاوت خود را داشته است. قبل از رسیدن به الگوی واحد، رسیدن به اصول لازم است. سید شرف الدین در روش تقریبی خودش این اصول را در ۱۰ مولفه بیان کرده است. لحاظ کردن این ۱۰ اصل برای هر کسی که می خواهد در حوزه تقریب کار کند لازم است. اصولی که متخذ از آیات و روایات است و سید شرف الدین خود در عملیاتی کردن این اصول موفق بوده است.
اصول دهگانه تقریب در دیدگاه سیدشرف‌الدین
این پژوهشگر سیره و آثار سید شرف الدین در ادامه افزود: اولین اصل در حوزه تقریب یا به قول ایشان تجمیع، پرسش از ارزش تقریب و وحدت است. آیا تقریب یک مفهوم ارزشی بالذات است و فی‌نفسه صحیح است! به نظر سید شرف الدین خیر. وحدت و تقریب دارای ارزش ذاتی نیست و این مفهوم یک مفهوم بُرداری است. قبل از تقریب و وحدت باید بپرسیم وحدت و تقریب با چه کسی و در چه چیزی؟ اینجا پرسش از مخاطب و غایت تقریب لازم است. دومین اصل این است که تقریب دارای مراتب است و مقوله مشکک و درجه بندی شده است. سومین اصل اینکه تقریب یک اصل فرآیندی است و بسیاری مقدمات، لوازم و پیشینه میخواهد.
هزار در بیان اصل چهارم گفت: ما معتقدیم در عالم حقیقتی وجود دارد که باید دکترین تقریب ماه حول این حق باشد. به عبارت دیگر برای تقریب نباید حق را لگدمال و ذبح بکنیم. تقریب خادم حق است نه بالعکس. اصل پنجم این است که حق‌محوری صف تفکر است، نه صفت فعل. بنابراین برای حق محوری نیازمند تولی و تبری ایم. صفت فعل حق محوری تولی و تبری است. معنای امروزیم تولی و تبری نصرت دین و مقاومت در برابر دین‌ستیزی است. سید شرف الدین این نکات را در کتاب النص و الاجتهاد خود آورده است. کتابی که علامه امینی سفارش می‌کرد که در حوزه های علمیه تدریس شود.
این پژوهشگر سیره امام موسی صدر و سید شرف الدین گفت اصل ششم اصل پایبندی به تقیه است. تقیه یعنی تامین اهداف با حداقل هزینه. اهدافی که در طول حق محوری تعریف شده‌اند. آقای موسی صدر استاد تقیه بود و اهدافش را با حداقل هزینه پیش می‌بُرد.
هزار گفت: اصل هفتم از نظر سید شرف الدین اصل حرمت انسان است. یعنی انسان به ماهو انسان حرمت دارد. حرمت هم مثل تقریب مفهومی بُرداریست. به این معنا که درجه دارد و انسان مسلمانِ مصلحِ مومن، از انسان مسلمان صرف و انسان مسلمان از انسان با ماهو انسان حرمت بیشتری دارد. اصل هشتم اصل تحمل و مداراست که از مبانی فکری موسی صدر است. امام موسی در مدارا متاثر از سید شرف الدین است. شرف‌الدین سخنرانی های مهمی در شرح احادیث مربوط به مدارا دارد. مدارا در اینجا مطابق حدیث نبوی،یک ارزش است و صرفاً تاکتیک و ابزار نیست.
وی در بیان اصل نهم هم گفت: اصل نهم تعامل بر محور مشترکات است. شرف‌الدین می‌گفت ما با کسانی که اختلاف داریم اشتراک هم داریم. در تعامل مبنا باید اشتراکات باشد. مرحوم بروجردی متاثر از همین حرف سید شرف الدین توصیه‌ای مبنی بر تدوین کتاب «مشترکات حدیثی» با اهل سنت را کرد که در آن زمان انجام نشد. اصل دهم هم اصل پذیرش اختلاف است . پذیرشی که به قبول تقریب کمک می کند. ما نباید خود را گول بزنیم و اختلاف‌ها را نبینیم. شرف‌الدین می‌گفت هر کسی که الگوی تقریبی را دنبال می کند باید این ۱۰ اصل را در آن لحاظ کند.
هزار در ادامه افزود: علامه سید شرف‌الدین سه پیشنهاد در حوزه وحدت و تقریب داشت. او معتقد بود تقریب در سه حوزه همکاری اسلامی، همزیستی اسلامی و هم‌فکری اسلامی تعریف شدنی است. حوزه همکاری اسلامی کار عالم سیاست است و سیاسیون، و نه عالمان دینی. همزیستی اسلامی هم کار مردمان و جامعه و ناس در حوزه تقریب است. اما هم‌فکری اسلامی حوزه عالمان است و نه دیگر بخش‌های جامعه از جمله سیاست و مردم. او می‌گفت در این سه مولفه تقریب سیاسی و همکاری اسلامی ممکن‌ترین است و دو حوزه دیگر سخت‌تر ایجاد می‌شوند.
وی در بخش پایانی سخنان خود گفت: این اصول دهگانه شماتیک و چشم اندازی از مبانی شرف الدین در خوانش پروژه تقریب مسلمانان است. امام موسی صدر بر اساس همین روش در لبنان زیست و رفتارهای تقریبی را دنبال کرد.