موضوع بهداشت و بهسازی محیط زیست از لحاظ دفن زباله های شهری و روستایی هنگامی برای مردم کاملا روشن می شود که خطرات ناشی از آن به خوبی شناخته و معرفی شود.
سایت های دفن زباله این روزها به حدی گسترده شده که مردم کنار گوششان انبوه زباله و بوی بد و شیرابه های ناشی از آن که آلودگی منابع آبی، خاکی و محیط زیستی شان را در پی دارد، تحمل می کنند، زباله ای که نام طلای کثیف را بر خود دارد و می توان با بازیافت و دفن اصولی ضایعات از آن بهره های بسیار برد.
مشکلی که سالهای اخیر دربسیاری ازمناطق از جمله استان گیلان که با تراکم جمعیت و کمبود فضاهای مناسب برای دفن زباله مواجه است، نمود گسترده ای یافته است.
تولید روزانه ۲ هزار تن زباله در گیلان
هم اینک بر اساس آمارها روزانه افزون بر دو هزار تن زباله در مناطق شهری و روستایی گیلان تولید می شود که در این میان بیشترین تولید زباله در روز مربوط به کلانشهر رشت است که در ایام نوروز با ورود مسافران وگردشگران به گیلان حدود ۲۵۰ تن زباله به میزان تولید زباله این استان در روز افزوده می شود.
در این میان ۲۲ مرکز دفن زباله در شهرستان های مختلف گیلان وجود دارد که به طور طبیعی این سایت ها باید مراکزی خاص با مشخصه های دفن استاندارد و دور از فضای زیست و طبیعت زیبا باشد اما امروز کمتر شاهد این امر هستیم.
چنانکه امروز منطقه سراوان رشت با درختانی سر به فلک کشیده به عنوان یکی از زیبایی های طبیعی و بی نظیر استان از جمله سایت های دفن زباله و چالش جدی این استان است که کوهی از زباله آن هم با ارتفاع ۷۰، ۸۰ متری دارد و اعتراض های مردم منطقه را هم در پی داشته است.
این منطقه در ۱۷ کیلومتری کلانشهر رشت بیش از سه دهه است که محلی برای تخلیه زباله شده و روزانه ۸۰۰ تا یک هزار تن زباله برای دفن به این محل انتقال داده می شود.
تفکیک زباله از مبدا اقدامی که باید از خود مردم آغاز شود
سراوان و کوه زباله ها یک نمونه از دهها مورد مشابه است که طی سالهای اخیر به دلیل اعتراضات زیاد مردمی نمود یافته است و طبیعت زیبای این منطقه بی نظیر را دچار تنش جدی نموده است.
اگر چه در سال های اخیر اقداماتی برای ساماندهی زباله های گیلان انجام گرفته و به گفته مسئولان در این استان اراده جمعی برای رفع این مشکل ایجاد شده اما رفع مشکلات مربوط به زباله علاوه بر اعتبارات ملی بیش از همه نیازمند فرهنگ سازی تفکیک زباله از مبدا است و برای کاهش این بحران و تولید انبوه زباله باید از خود مردم شروع کرد و باید اینه موضوع بیش از پیش مورد توجه عموم مردم قرار گیرد.
تفکیک زباله یا طبقه بندی زباله فرآیندی است که از طریق آن زباله را به عناصر مختلف تفکیک می کنند، طبقه‌بندی ممکن است به صورت دستی در خانه ها انجام و یا با طرح های جمع‌آوری از کنار خیابان جمع شود یا اینکه به صورت اتوماتیک در تاسیسات بازگردانی مواد یا تاسیسات بیولوژیکی انجام شود.
طبقه‌بندی دستی اولین روشی بود که در تاریخ طبقه‌بندی زباله از آن استفاده شد.
به طور کلی، تفکیک زباله از مبدا به معنی جداسازی زباله‌ها به دو گروه تر و خشک است. زباله خشک شامل چوب و محصولات وابسته به آن، فلزات و شیشه می‌شود. زباله تر را نیز می‌توان بر اساس قابل تجزیه بودن یا تجدیدناپذیری تفکیک کرد.
طبق آمارهای موجود، از ۷۰۰ منطقه مدیریت پسماند در کشور، هفت منطقه متعلق به استان گیلان است که برای ساماندهی آنها اقدامات خوبی با حمایت دولت انجام گرفته است.
زباله، معضل اجتناب ناپذیر زندگی
یک عضو هیات علمی دانشگاه و دکترای محیط زیست در این رابطه گفت: زباله معضل اجتناب ناپذیر زندگی مدرن امروزی است، زباله به عنوان دشمن خانگی در خانه همه افراد وجود دارد، مهم نحوه مدیریت آن است.
محمد دهدار درگاهی با بیان اینکه سازمان ملل متحد پنج معضل مهم محیط زیستی شامل تولید زباله، آلودگی هوا، آلودگی آب، کاهش تنوع زیستی و کمبود مواد غذایی را برای کشورهای دنیا بر شمرده است، افزود: در این بین سرانه و کیفیت تولید زباله در کشورهای مختلف با یکدیگر متفاوت است، در کشورهای پیشرفته به دلیل الگوی بیشتر مصرف، تولید زباله نیز بیشتر است.
وی با تشریح تولید زباله در استان گیلان بیان داشت : به طور متوسط هر فرد در شبانه روز در گیلان ۹۰۰ گرم زباله تولید می کند که حدود دو هزار و ۳۰۰ تا دو هزار و ۵۰۰ تن طی ۲۴ ساعت است که این میزان زباله در فصول سال متغیر است و در ایام تعطیل مثل نوروز و تابستان و با ورود گردشگران نیز میزان تولید زباله افزایش می یابد.
دهدار درگاهی با بیان این که مشکل اصلی ما بعد از بیرون بردن زباله از منزل آغاز می شود، تصریح کرد: در فرایند مدیریت شهری برای امحاء زباله های خانگی روش های مختلفی اعم از دفن بهداشتی، بازیافت و تولید کمپوست، سوزاندن زباله در کوره و رهاسازی در طبیعت وجود دارد اما ساده ترین و رایج ترین شیوه دفع زباله در گیلان دفن سطحی در طبیعت است.
وی با بیان این که در ۵۲ شهر گیلان، در گذشته هر شهری یک محل دفن زباله داشته، خاطر نشان کرد: بر اساس تصمیمات وزارت کشوربا تجمیع، تعداد محل های دفن زباله در استان ها کاهش یافته و در گیلان به ۲۶ محل دفن رسیده که محل دفن می تواندشهرهای همجوار را پوشش دهد.
وی اظهار داشت: توجه به این مهم ضروری است که زباله هنگامی که در محل دفن انباشته می شود، مشکلاتی از جمله افزایش میزان شیرابه و در نتیجه آلودگی آب، خاک، هوا، تولید بوی نامطبوع، انتشار بیماری ها و ... را موجب می شود که شیرابه یکی از مهمترین معضلات همه محل های دفع زباله است.
به گفته وی، به مرور زمان این شیرابه ها که علاوه بر آلودگی میکروبی دارای بار آلی بسیار زیاد و حاوی فلزات سنگین نیز بوده در زمین نفوذ کرده و در نهایت به منابع آبی از جمله رودخانه، تالاب ها و دریا می رسد.
وی احداث تصفیه خانه شیرابه لندفیل ها برای کاهش آلودگی های منابع آبی زیرزمینی را مهم و حائز اهمیت دانست و اظهار کرد: در زمان حاضر، تصفیه خانه شیرابه محل دفن زباله در شهرستان لاهیجان فعال بود و با تلاش های انجام گرفته تا دو ماه آینده قرارست تا تصفیه خانه شیرابه دفن زباله سراوان رشت راه اندازی شود
توجه به بازیافت زباله و تبدیل آن به کمپوست
وی در ادامه، با تاکید بر ضرورت توجه به موضوع بازیافت و تبدیل آن به کمپوست اظهار کرد: بر اساس آمارها، حدود ۷۰ درصد از زباله ها تر و ۳۰ درصد خشک هستند که در مجموع حدود ۳ الی ۵ درصد زباله خشک قابل بازیافت است.
دهدار درگاهی خاطر نشان کرد: در سطح استان سه کارخانه کمپوست در شهرستان های رشت (لاکان)، بندانزلی و رودسر وجود دارد که تقریبا هیچ کدام از این کارخانه های تولید کمپوست کارایی لازم و کافی را ندارند که البته وضعیت کارخانه کمپوست رشت نسبت به دو کارخانه دیگر تا حدودی بهتر است.
وی با بیان این که در نهایت زباله های وارد شده در کارخانه کمپوست باید به کودآلی تبدیل شده و مصرف شود، اضافه کرد: برای این کار جهاد کشاورزی باید با کارخانه های کمپوست قرارداری ببندد تا کود حاصل در زمین های کشاورزی مورد استفاده قرار گیرند ولی عملا این اتفاق نمی افتد، زیرا کود تولیدی در کارخانه های کمپوست به دلیل اسیدی بودن، وجود ناخالصی از جمله شیشه و نایلون و ... و نیز بالابودن هدایت الکتریکی توسط جهاد کشاورزی خریداری نمی شود و کشاورزان علی رغم قیمت پایین مایل به استفاده از آنها نیستند.
تفکیک زباله از مبدا جدی گرفته شود
این عضو هیات علمی دانشگاه آزاد لاهیجان با تاکید بر ضرورت توجه به موضوع مهم تفکیک زباله از مبدا خاطر نشان کرد : زباله های خانگی توسط شهروندان تولید می شود.
بنابراین برای مدیریت زباله باید به مبدا توجه شود نه مقصد زیرا مدیریت زباله در محل دفن همانند مدیریت سیل در انتهای رودخانه است، در این راستا سه رویکرد کاهش تولید زباله (Reduce) استفاده مجدد ( Reuse) و بازیافت (Recycle) همواره مورد تاکید است در غیر اینصورت مدیرت زباله در انتها رهزینه ترین و پر ریسک ترین گزینه می باشد.
ضعف آموزش و فرهنگ سازی
وی آموزش و فرهنگ سازی را از راهکارها برای تفکیک زباله از مبدا (جداسازی زباله خشک از تر) عنوان و تصریح کرد: این آموزش ها را باید از کودکی به کودکان در مدارس و مهدهای کودک آموزش دهیم که در زمان حاضر با خلاء آموزش کاربردی در این بخش مواجه هستیم.
دهدار درگاهی همکاری مردم را برای کاهش مشکلات زیست محیطی ناشی از زباله بسیار مهم دانست و یادآور شد: لازمست تا در هر خانه ای برای جداکردن زباله های خشک از تر انجام شود و در این باره به فرزندانمان آموزش های لازم را ارائه دهیم.
وی با اشاره به ضرورت توجه مردم به کاهش تولید زباله توسط آنان تصریح کرد: اگر در گیلان تولید زباله توسط هر فرد در روز فقط ۱۰۰ گرم کاهش یابد روزانه ۲۵۰ تن زباله کمتر تولید می شود و چنانچه این رقم به ۲۰۰ گرم برسد ۵۰۰ تن زباله کمتر تولید می شود که حدودا معادل زباله های ورودی به سایت سراوان در هر شبانه روز می باشد.
وی ادامه داد : علاوه بر تولید زباله کمتر و در نتیجه آلودگی کمتر، هزینه جمع آوری و حمل این میزان زباله به میزان چند ده میلیارد تومان در سال می رسد که می توان از این مبلغ برای حل سایر موضوعات شهری استفاده کرد.
وی بیان داشت: در دنیا مدیریت زباله اینگونه آموزش داده می شود که در وهله اول زباله تولید نشود و استفاده از مواد چند بار مصرف به جای یکبار مصرف اعم از نایلون، بطری های پلاستیکی، قوطی های فلزی و ... حذف یا کاهش یابد و در مرحله بعد در صورت تولید این مواد حتی الامکان بازیافت و استفاده مجدد داشته باشیم.
این دکتری محیط زیست و عضو هیات علمی دانشگاه در پایان بیان داشت: بنابراین راه حل کلیدی و اجرایی برای حل معضل زباله در دست شهروندان است در غیر اینصورت شاهد افزایش حجم بیشتر زباله و تعداد و وسعت بالاتر محل های دفن در آینده خواهیم بود.
قانون مدیریت پسماند از اقدامات ضروری برای ساماندهی زباله
مدیرکل محیط زیست استان گیلان هم با تاکید بر ضرورت توجه به ساماندهی زباله در گیلان گفت: قانون مدیریت پسماند در سطح استان و مقید شدن به اجرای آیین نامه مدیریت پسماند از اقدامات ضروری برای ساماندهی زباله در گیلان است که باید مورد توجه قرار گیرد.
قربانعلی محمدپور افزود: کاهش مصرف و تغییر ذائقه مردم برای کاهش تولید زباله، اجرای تفکیک از مبدا توسط تمام جمعیت استان برای کاهش حجم زباله تولیدی، احداث کارخانه کمپوست برای تبدیل زباله های فساد پذیر به کودآلی و احداث زباله سوز برای سوزاندن زباله های غیرقابل بازیافت از جمله دیگر اقدامات ضروری برای ساماندهی زباله در استان گیلان است.
وی با تشریح وضعیت پسماند در گیلان و تاثیر آن بر محیط زیست میزبان پسماند و تولید زباله در این استان را روزانه دو هزار و ۲۰۰ تن عنوان و اظهار کرد: پنج درصد از این میزان توسط مسافران تولید می شود، در زمان حاضر نیز افزون بر شش هزار مترمکعب زباله در سروان رشت انباشته شده که به علت عدم مدیریت صحیح باعث آلودگی و تهدید علیه محیط زیست است.
مدیرکل محیط زیست استان گیلان خاطر نشان کرد: گرم شدن زمین، تخریب پوشش گیاهی و از بین رفتن گونه های جانوری، آلودگی و کمبود منابع آبی، آلودگی هوا و خاک و غیرقابل استفاده شدن خاک از دیگر خسارت های زیست محیطی زباله است.
طرح جامع مدیریت پسماند گیلان به تایید رسید
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری های تابعه استان گیلان با اشاره به اجرای طرح جامع مدیریت پسماند استان گیلان در هفت منطقه بیان داشت: آخرین ویرایش این طرح در بهار ۹۸ انجام شده و به تایید کارگروه پسماند استان رسیده است.
سیدپویا شهشهانی اظهار داشت: بر این اساس، ۹ محل دفن زباله و شش کارخانه کمپوست پیش بینی شده که در زمان حاضر، سه کارخانه در رشت، رودسر و بندرانزلی نیازمند بازنگری و تعمیرات اساسی هستند و دو کارخانه در تالش و لنگرود در حال ساخت است و یک کارخانه در رودبار پیش بینی شده است.
وی درباره ۹ محل دفن زباله نیز گفت: بر اساس طرح جامع این مراکز در شهرستان های آستارا، تالش، بندرانزلی، رشت، آستانه اشرفیه، لاهیجان، رودسر، لنگرود و منجیل در نظر گرفته شده که برای پنج مرکز در شهرستان های آستارا، آستانه اشرفیه، لاهیجان، رشت و منجیل مطالعات انجام شده و آماده عقد قرارداد با پیمانکاران هستیم.
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری های تابعه استان گیلان خاطر نشان کرد: بر اساس طرح جامع، هدف اصلی دفن بهداشتی در مراکز دفن و کاهش کانون های آلودگی است.
وی با بیان این که درباره مسئله پسماند در چندسال اخیر بزرگنمایی شده، تصریح کرد: باید در مورد مسئله پسماند سیاه نمایی نداشته باشیم بلکه با همکاری و مشارکت همگان به ویژه مردم در بحث ضرورت توجه به موضوع مهم تفکیک زباله از مبدا از این مشکل رهایی یابیم.
تفکیک زباله از مبدا نیازمند فرهنگ سازی و آموزش
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری های تابعه استان گیلان با تاکید بر ضرورت همکاری همگان برای کاهش زباله و توجه به موضوع تفکیک زباله از مبدا گفت: تفکیک زباله از مبدا نیازمند فرهنگ سازی و آموزش است که این مهم بایستی در سطح ملی مورد توجه قرار گیرد.
وی با اشاره به اقدامات انجام شده برای آگاهی رسانی به مردم برای تفکیک زباله از مبدا در گیلان افزود: یکی از مشکلات ما در گیلان و استان هایی مانند مازندران و گلستان به دلیل گردشگرپذیری، اینست که با پراکنش زباله توسط مسافران در محورهای مواصلاتی مواجه هستم که بیشترین آسیب را شامل می شود بنابراین توجه به حفظ طبیعت بایستی در سطح ملی فرهنگ سازی شود.
وی با تاکید بر این که ما گیلانی ها بایستی در حفاظت از محیط زیست خود بیش از پیش کوشا باشیم، اظهار داشت: همه بایستی برای حفظ محیط زیست کوشا باشیم و در این باره باید با فرهنگ سازی و آموزش مردم را به این مهم تشویق کنیم.
مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری های تابعه استان گیلان در ادامه گفت و گو با اشاره به اهتمام دولت برای رفع مشکل پسماند در استان های شمالی کشور خاطر نشان کرد: از سال ۹۳ تا ۹۷ در مجموع حدود ۶۵ میلیار تومان برای این مهم در نظر گرفته شد.
زباله، مواد زائد، بی استفاده و دوریختنی از تولیدات انسانهاست که ساماندهی وضعیت اسفناک آن و کاهش مشکلات زیست محیطی ناشی از زباله در گیلان، در دستان مردم و همت مسئولان است، توجه به این مهم نیز ضروریست که راه حل کلیدی و اجرایی برای حل معضل زباله در دست شهروندان است در غیر اینصورت شاهد افزایش تعداد و حجم محل های دفع زباله بیشتر در آینده خواهیم بود.