این خطه فرهنگ‌پرور به همین خاطر همیشه یکی از آبشخورهای اصلی و نوپرداز تشنگان عرصه علم و فرهنگ بوده و طی قرنهای متمادی نقش سیرابگری این بخش از زندگی ایرانیان و پارسی‌زبانان جهان را ایفا کرده بطوری که نه تنها همگان از چشمه جوشان هنر و فرهنگ این خطه نوشیده‌اند بلکه نخبگان فراستمند بسیاری با بهره‌گیری از آن به سمت سکوی موفقیت و درخشش در سطوح ملی و بین‌المللی خیز برداشته‌اند. خاصیت جاری این سرزمین پرورش نخبگانی است که وامدار فردوسیها، عطارها، خیامها و ... بوده و هستند.
یکی از فرصتهای ایران و به طور خاص خراسان رضوی وجود مضجع نورانی و شریف حضرت ثامن‌الحجج علی بن موسی‌الرضا(ع) به عنوان عالم آل محمد است که همیشه تاریخ برای عرصه فرهنگ و هنر مایه خیر و برکت بوده و از همین حیث جشنواره‌های گوناگونی با هدف ترویج فرهنگ رضوی در حوزه‌های علمی، هنری و فرهنگی خراسان شکل گرفته و چونان جریانی خلاق، پربرکت و مستمر تداوم یافته‌اند.
در چارچوب همین جشنواره‌ها که هر سال در خراسان رضوی برپا هستند نخبگان حوزه‌های هنری، علمی و فرهنگی شناسایی شده تا در مسیر اعتلای هرچه بیشتر علم و فرهنگ ایران زمین گام بردارند.
جشنواره امام رضا
یکی از برجسته‌ترین رویدادهای فرهنگی و در واقع مهمترین جشنواره سالانه خراسان رضوی که با نام هشتمین امام شیعیان جهان و محوریت بنیاد بین‌المللی فرهنگی هنری امام رضا(ع) برگزار می‌شود "جشنواره بین‌المللی امام رضا" است.
این جشنواره با بهره‌گیری از وجود مضجع شریف حضرت رضا(ع) با رویکرد توسعه آموزه‌های رضوی در حوزه فرهنگ و هنر سالها است که در نقاط مختلف کشور با محوریت مشهد برپا می‌شود بطوری که هم‌اینک "جشنواره بین‌المللی امام رضا" یک ذخیره غنی برای فرهنگ و هنر رضوی به شمار می‌رود. مشهد هر ساله میزبان حداقل سه برنامه از فهرست طولانی برنامه‌های این جشنواره است که به رویدادهای ثابت جذاب و پرمخاطب سالانه تبدیل شده‌اند.
معاون اجرایی بنیاد بین‌المللی امام رضا(ع) به خبرنگار ایرنا گفت: نهال جشنواره فرهنگی و هنری امام رضا(ع) پس از ۱۷ سال از تولدش هم‌اینک شجره‌ای طیبه شده که در همه ۳۱ استان ایران و حتی در سطح کشورهای اسلامی ریشه دوانده است.
فرشید فلاح افزود: در قالب جشنواره سالانه امام رضا(ع) همایشهای تخصصی فرهنگی، هنری، علمی، پژوهشی و دهها برنامه دیگر در اکثر نقاط ۳۱ استان کشور برپا و در این چارچوب برگزیدگان هر همایش در مراسمی به میزبانی مشهد معرفی و تجلیل می‌شوند.
وی معرفی خادمان فرهنگی ایرانی و خارجی رضوی را در قالب جشنواره سالانه امام رضا(ع) از برنامه‌های ویژه جنبی این رویداد فرهنگی ذکر و بیان کرد: طی ۱۷ سال برگزاری جشنواره هر سال هشت تا ۱۶ فعال اجتماعی به عنوان "خادم فرهنگی" انتخاب و معرفی می‌شوند. در این مدت خادمان فرهنگی داخلی عموما از نخبگان فرهنگی و هنری خراسان رضوی بوده‌اند.
معاون بنیاد بین‌المللی امام رضا(ع) ادامه داد: مشهد در حوزه هنری برنامه‌های جشنواره امام رضا(ع) هر سال میزبان یک رویداد بوده به طوری که طی سالهای اخیر همایشهای "تئاتر کودک و نوجوان رضوی، خوشنویسی رضوی و فیلم رضوی" در این شهر برپا شده‌اند. مشهد امسال نیز میزبان جشنواره عکس رضوی است.
وی گفت: جشنواره امام رضا(ع) محفلی برای معرفی نخبگان هنری و فرهنگی و ادبی است تا با شناسایی و معرفی آنها زمینه حمایت از آثار و تولیدات فاخر این حوزه فراهم شود.
جشنواره‌های هنری، تئاتر و موسیقی
موسیقی مقامی و هنرمندان صحنه تئاتر نیز از شاخصهای معرف خراسان رضوی هستند. بسیاری از بزرگان عرصه موسیقی و هنرهای نمایشی ایران همچون "ابراهیم اشرف‌زاده، عثمان محمدپرست و داریوش ارجمند" از این خطه رشد کرده و اکنون نامشان به عنوان بزرگان هنر و فرهنگ ایران بر سر زبانها است.
جشنواره‌ها و رویدادهای استانی ظرفیتهای هنری منطقه را احصا و آنها را به کل کشور معرفی می‌کنند چنانکه جشنواره‌هایی مانند "تئاتر رضوان و موسیقی مقامی" خراسان سهم بسزایی در شناسایی نخبگان این عرصه و معرفی آنها به عموم مردم داشته‌اند.
معاون هنری و سینمایی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا "ترویج فرهنگ موسیقایی اصیل محلی بین جوانان و نوجوانان شهرستانی، آشنایی با مقامهای موسیقی منطقه با دیدن و شنیدن اجراهای متفاوت هنرمندان و تجلیل از پیشکسوتان" را از اهداف جشنواره موسیقی مقامی ذکر و بیان کرد: پانزدهمین دوره این جشنواره هنری فرهنگی اسفند پارسال در تربت‌جام برگزار شد.
محمدرضا محمدی افزود: جشنواره موسیقی مقامی خراسان با اجرای هنرمندان تکخوان و گروههای موسیقی مقامی از استانهای خراسان شمالی، خراسان رضوی و خراسان جنوبی برپا می‌شود تا از این طریق تکخوانها و گروههای برتر موسیقی شناخته، به جشنواره‌های کشوری معرفی شده و به عرصه‌های ملی و حتی بین‌المللی راه یابند.
وی به جشنواره استانی تئاتر رضوان نیز اشاره کرد و ادامه داد: تاکنون ۲۹ دوره جشنواره تئاتر رضوان در مشهد برگزار شده و از این طریق هر سال دو نمایش برگزیده این رویداد هنری فرهنگی به جشنواره تئاتر فجر راه یافته‌اند.
معاون اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی در ادامه، حضور پرتعداد آثار نمایشی هنرمندان شهرستانی را از موفقیتهای جشنواره تئاتر استانی ذکر و بیان کرد: حضور هنرمندان هفت شهرستان در جشنواره بیست و نهم تئاتر رضوان که آثارشان به مرحله نهایی راه یافت نشانگر سرمایه‌گذاری موفق گروههای نمایشی محلی در سطح خراسان رضوی است.
وی گفت: فعالیت ۴۴ گروه نمایشی و حضور و اجراهای گسترده عمومی آنها را در طول سال می‌توان یکی از ثمرات جشنواره استانی تئاتر رضوان اعلام کرد.
در چارچوب جشنواره‌های گوناگونی که در عرصه هنر و فرهنگ خراسان رضوی شکل گرفته و چونان جریانی خلاق، پربرکت و مستمری تداوم یافته‌اند، موسسه آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی نیز هر سال دو رویداد هنری ملی را با محوریت مشهد در حوزه‌های عکاسی و تذهیبهای قرآنی برگزار می‌کند.
مدیرعامل موسسه آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: جشنواره سراسری عکس با عنوان "خانه دوست" در موضوع "زیارت" همه ساله توسط این موسسه برپا می‌شود. ظرف شش دوره برگزاری آن افزون بر ۵۰ هزار قطعه عکس با محوریت زیارت از عکاسان سراسر کشور گردآوری شده و همچنین تاکنون ۵۰۰ قطعه عکس برتر از این مجموعه در قالب کتاب چاپ و در سطح عمومی منتشر شده است.
محمدعلی چمی‌گوی افزود: جشنواره عکس خانه دوست در راستای پاسداری از میراث هنر ایرانی اسلامی، با هدف ترویج آموزه‌های اهل بیت عصمت و طهارت(ع) به ویژه فرهنگ رضوی و اعتلای مفهوم غنی زیارت اسفند ماه هر سال برپا می‌شود. امسال در هفتمین دوره آن بخشهای جدیدی با عناوین "وقف و نذر رضوی، زیارت و آیینهای زیارتی، زائران پیاده رضوی، زیر سایه خورشید و زیارتهای نوروزی" افزوده شده‌اند.
وی "دوسالانه ملی تذهیبهای قرآنی" را دیگر برنامه فرهنگی هنری موسسه آفرینشها ذکر و بیان کرد: این جشنواره سال ۱۳۸۷ با هدف احیاء مکاتب هنری قدیم و حمایت از هنرمندان عرصه هنرهای اسلامی ایرانی پایه‌گذاری شد.
مدیرعامل موسسه آفرینشهای هنری آستان قدس رضوی ادامه داد: این رویداد با تاثیرگذاری بر عرصه فرهنگ موفق به ایجاد جریانی شده که بسیاری از هنرمندان بر اساس فراخوان آن به خلق اثر می‌پردازند.
وی گفت: دوسالانه تذهیبهای قرآنی با حمایت هنرمندان فعال در موضوعات تذهیب، گل، مرغ و دیگر نقوش اسلامی بطور کاربردی برگزار می‌شود تا پس از آن آثار در قالب کتابی به چاپ رسیده و یا در موزه‌ها به نمایش درآیند.
چمی‌گوی به برگزاری شش دوره دوسالانه تذهیبهای قرآنی تاکنون اشاره و بیان کرد: در طول پنج آن هزار و ۹۳۳ اثر فاخر و برجسته توسط هزار و ۳۶۰ هنرمند ایرانی ثبت شده‌اند.
"کتاب سال" برگ برنده ادبای خراسانی
بزرگترین رویداد سالانه برای نویسندگان خطه خراسان برگزاری جشنواره انتخاب کتاب سال است که در آن آثار برتر مولفان در حوزه‌های مختلف چاپ و نشر معرفی و تحت حمایت قرار می‌گیرد که دو رویداد بزرگ جشنواره انتخاب کتاب سال خراسان رضوی و جشنواره انتخاب کتاب سال رضوی بستر حمایت از نویسندگان را فراهم می‌کنند.
جشنواره انتخاب کتاب سال خراسان رضوی هر سال همزمان با نمایشگاه بین‌المللی کتاب مشهد توسط اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می‌شود اما متولی برگزاری جشنواره انتخاب کتاب سال رضوی، آستان قدس رضوی است که این رویداد را همزمان با دهه کرامت و در سطح ملی برگزار می کند.
معاون فرهنگی و رسانه اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: جشنواره انتخاب کتاب سال استان با هدف حمایت از نویسندگان و مولفان با موضوعات دین، ادبیات، کلیات علوم اجتماعی، علوم تربیتی و روان‌شناسی، هنر، کودک و نوجوان و ترجمه هر سال برگزار می‌شود.
افشین تحفه‌گر افزود: طی ۱۶ دوره برگزاری سالانه این جشنواره در استان هر سال دست کم ۶ کتاب و حداکثر ۱۳ کتاب به عنوان کتاب‌های برگزیده سال استان معرفی و از آنها حمایت شده است.
دبیرعلمی جشنواره انتخاب کتاب سال رضوی نیز درباره این رویداد گفت: در طول ۱۱ دوره برگزاری جشنواره انتخاب کتاب سال رضوی سه هزار اثر دریافت شد که از این آثار ۱۵۰ کتاب چاپی و دیجیتال و ۱۵ پایان نامه در دوره های مختلف به عنوان منتخب برگزیده شد.
حجت الاسلام علی باقری افزود: برگزار کننده ۱۱ دوره قبل این جشنواره، بنیاد بین الملی امام رضا (ع) بود اما در حال حاضر، کمیته علمی متشکل از ۲۰ نهاد جزء برگزارکنندگان دوازدهمین دوره از جشنواره انتخاب سال هستند که در تیرماه امسال برگزار شد.
وی ادامه داد: در این دوره از جشنواره، زمان برگزاری از یک سالانه به دوسالانه تغییر پیدا کرد و در جهتی سوق یافت که بتواند یک حرکت اجتماعی را با یک حرکت علمی ممزوج کند لذا براساس نیازی که به توسعه در حوزه های مختلف احساس می شد تغییراتی در شکل و محتوای این جشنواره اعمال شد.
او عمدۀ تغییرات این جشنواره را نسبت به دوره های قبلی آن در حوزه محورها و اجرا دانست و افزود: چیزی از محورهای جشنواره های قبل کاسته نشده بلکه در این دوره محورهای جدید همچون ائمه ابن الرضا (ع) افزوده شده است، علاوه بر آن در این دوره، بخش بین‌الملل به طور ویژه مورد توجه قرار گرفت که جایزه عالم آل محمد (ص) هم در این حوزه تعریف شده است.
جشنواره‌های علمی
شناسایی نخبگان و اعطای جوایز به صاحبان اثر در حوزه علمی در دو سطح دانش آموزی و دانشگاهی خراسان رضوی تعریف شده است که دو نهاد اداره کل آموزش و پرورش و شبکه جامع دانشگاهیان استان متولی برگزاری سالانه آن هستند.
معاون آموزش متوسطه اداره کل آموزش و پرورش خراسان رضوی درباره جشنواره نوجوان خوارزمی گفت: این جشنواره یکی از بزرگترین رویدادهای علمی، پژوهشی و مهارتی دانش آموزی کشور است که هر ساله در دو سطح دانش آموزان دختر و پسر به منظور استعدادیابی این قشر برگزار می‌شود.
رضا صابری تولایی افزود: جشنواره نوجوان خوارزمی صرفا یک مسابقه نیست بلکه یک فرصت برای همسو شدن دانش آموزان و معلمان با تحولات و تغییرات در دنیاست.
وی ادامه داد: هدف از برگزاری جشنواره نوجوان خوارزمی این است که دانش آموزان دوره متوسطه اول بتوانند ایده ها و طرح هایشان را به نمایش بگذارند، این جشنواره یکی از رویدادهای بزرگ علمی و پژوهشی در مقطع متوسطه اول در سطح کشور است که در استان خراسان رضوی قدمتی بیش از ۱۱ سال دارد.
معاون آموزش متوسطه آموزش و پرورش خراسان رضوی گفت: اهداف دیگر این جشنواره بهره گیری از روش های آموزش فعال، پژوهش محور و مبتنی بر خلاقیت و در راستای گسترش مهارت ورزی، توسعه و تعمیق یادگیری و بهره‌برداری از کارگاه ها و آموزشگاه ها در سطح مدارس استان است.
صابری افزود: ۷۹۳ هزار نفر در مرحله آموزشگاهی جشنواره نوجوان خوارزمی در سال جاری و در شش رشته پژوهش، دست سازه، زبان و ادبیات فارسی، مسابقات آزمایشگاهی، زبان انگلیسی و بازارچه کسب و کار دانش آموزی شرکت کردند که حدو ۸۰ نفر در دو بخش دختران و پسران به مرحله استانی رسیدند و برگزیدگان برای حضور در جشنواره ملی خوارزمی معرفی شدند.
نخبگان و برگزیدگان دانشگاهی خراسان رضوی نیز هر ساله در قالب جشنواره علمی رضوی که توسط شبکه جامع دانشگاهیان طراحی شده است معرفی می‌شوند.
شبکه جامع دانشگاههای خراسان رضوی در مهرماه سال ۱۳۹۳ تاسیس شد و تاکنون دو دوره از جشنواره علمی رضوی به منظور تکریم فرهیختگان نمونه دانشگاهها، موسسات آموزش عالی و مراکز علمی و فناوری استان همزمان با دهه فجر برگزار شده است.
دبیر جشنواره علمی رضوی و عضو شبکه جامع دانشگاهیان خراسان رضوی در این باره گفته است: اهداف اصلی شبکه جامع دانشگاه های استان که بانی این جشنواره است هماهنگی و هم‌افزایی میان دانشگاههای استان، توسعه تولید دانش و کارآفرینی، جلوگیری از انجام کارهای موازی و صرفه جویی هزینه ها و برپایی کارگروه‌های تخصصی برای همکاری‌های علمی، فناوری و فرهنگی میان اعضای این شبکه است.
سید حسین نوعی در خصوص شیوه نامه انتخاب فرهیختگان نمونه استان افزود: از میان پژوهشگرانی که توسط دانشگاههای استان به کمیسیون انتخاب فرهیختگان معرفی شدند فناور برتر، پژوهشگر برتر، عضو ممتاز هیات علمی و شرکت برتر فناور معرفی و انتخاب می‌شوند.
گذشته از تمام جشنواره‌ها و رویدادهای مختلفی که هر ساله برای شناسایی ظرفیتها در حوزه‌های علمی، فرهنگی و هنری در خراسان رضوی برگزار می‌شود شایسته است با توجه به ظرفیتهای بالای انسانی و سابقه تاریخی این سرزمین در حوزه‌های مزبور سهم بیشتری برای ظهور و بروز نخبگان این خطه در جشنواره‌های ملی و بین‌المللی از سوی متولیان در نظر گرفته شود.