موگرینی سیاستمدار ۴۶ ساله ایتالیایی از حزب دموکراتیک، یکشنبه این هفته در پیامی توئیتری پایان دوره پنج ساله ریاست سیاست خارجی اتحادیه اروپا را اعلام کرد؛ سیاستمداری که برای ایرانیان شناخته شده است زیرا یک پای اصلی در مذاکرات برجام بود و بارها برای تبادل نظر در اجرایی شدن توافق هسته‌ای به ایران سفر کرد.
جوسپ بورِل وزیر امور خارجه پیشین اسپانیا از یکشنبه اول دسامبر- ۱۰ آذرماه به طور رسمی سکان سیاست خارجی اتحادیه اروپا را به دست گرفت. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که به صورت رسمی «نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امور امنیتی» است، از سال ۲۰۱۴ میلادی به مدت پنج سال در اختیار موگرینی وزیر امور خارجه پیشین ایتالیا بود.
برخی ناظران سیاسی، موگرینی را سیاستمداری میانه‌رو می‌شناسند که تلاش کرد در میانه جنگ‌های دیپلماتیک، فضای حاصل جمع صفر(برد-باخت) را برای طرف‌های درگیر به بازی برد- برد تبدیل کند اما برخی دیگر معتقدند، موگرینی فقط به عنوان مشوق سیاسی دوسوی کارزارهای دیپلماتیک عمل می‌کند.
موگرینی تا آخرین روزهای مسئولیت در ریاست سیاست خارجی اتحادیه اروپا، همچنان از اظهارنظر تند در مورد ایران خودداری کرد و همواره به دنبال حفظ برجام به عنوان نماد دیپلماسی چندجانبه برآمد.
از رم به بروکسل
از زمان اصلاح ساختارها در اتحادیه اروپا یعنی از ۲۰ سال پیش تاکنون چهار نفر مسئولیت سیاست خارجی اتحادیه را برعهده داشته‌اند؛ خاویر سولانا اسپانیایی که تا سال ۲۰۰۹ و به مدت ۱۰ سال نماینده دیپلماسی اروپایی بود. مهمترین نقطه کارنامه دیپلماتیکش در قبال ایران صدور «بیانیه سعدآباد» در سال ۲۰۰۳ (مهرماه ۱۳۸۲) بود که توافقی هسته‌ای بین ایران و تروئیکای اروپایی به شمار می‌رفت.
پس از سولانا، با تقویت جایگاه و نقش نماینده عالی اروپا در سیاست خارجی و امنیتی، «کاترین اشتون» انگلیسی جایگزین او شد؛ دیپلماتی که بارها عکس‌های یادگاریش با سعید جلیلی جانشین لاریجانی از مذاکرات مختلف منتشر شد اما تا جابجایی دولت در تهران کاری از پیش نبرد. رفتارهای اشتون در مقاطعی حتی مورد اعتراض جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت.
با این حال، دوران موگرینی به سمتی پیش رفت که جمهوری اسلامی با تعامل چندجانبه، توانست همگرایی خوبی با او داشته باشد؛ موضوعی که او در پیامی توئیتریش نیز به آن اشاره کرد: پس از پنج سال سخت، دوره خدمتم به پایان رسید. از همه کسانی که در تبدیل کردن اتحادیه اروپا به شریکی قابل اتکا، ستون چندجانبه‌گرایی و مدافع سرسخت حقوق بشر همکاری کردند، تشکر می‌کنم. مسئولیتم را به دستان جوسپ بورل می‌سپارم.
او همچنین شهریور امسال در نشست سالیانه سفیران اتحادیه اروپا گفته بود، من سکان هدایت سیاست خارجی اتحادیه اروپا را بزودی واگذار خواهم کرد. هیچ قدرت جهانی نمی‌تواند همه مشکلات جهان را به تنهایی رفع کند.
موگرینی تحصیلات کارشناسی ارشد خود را در رشته فلسفه‌سیاسی در دانشگاه ساپینزا رُم گذرانده و عنوان پایان‌نامه‌اش «رابطه سیاست و دیانت در اسلام» بوده است. او در سال ۲۰۰۱ عضو شورای ملی حزب دموکرات‌های چپ شد و در دفتر روابط خارجی این حزبِ سوسیال دموکرات فعالیت کرده و در مسائل مربوط به فرایندهای صلح خاورمیانه و ارتباط با احزاب سوسیالیستی اروپا و آمریکا فعال بود.
با تأسیس حزب دموکراتیک ایتالیا در سال ۲۰۰۷، موگرینی در دفتر رئیس حزب «والتر ولترونی» کار خود را شروع کرد و در سال ۲۰۰۸ به عنوان نماینده پارلمان ایتالیا برگزیده شد. وی در فوریه ۲۰۱۳ به عنوان وزیر امور خارجه در کابینه «متئو رنتسی» انتخاب و از سال ۲۰۱۴ نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امور امنیتی شد.
مردادماه امسال، شورای اروپا پس از تصویب ریاست «اورسولا فون در لاین» به ریاست کمیسیون اروپا، «جوسپ بورل» وزیر خارجه وقت اسپانیا را نیز به سمت مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا انتخاب کرد.
موگرینی به عنوان نماینده اتحادیه اروپا در مذاکرات هسته‌ای با ایران حضور فعالی داشت که به انعقاد تفاهم هسته‌ای لوزان و برنامه جامع اقدام مشترک(JCPOA) میان ایران و گروه ۱+۵ منجر شد.
موگرینی، ایران و برجام
هنگامی که رسانه‌ها در مرداد ۱۳۹۶ گزارش دادند موگرینی مسئول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپا برای شرکت در مراسم تحلیف حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران به تهران سفر می‌کند، بیشتر ناظران سیاسی تاکید داشتند شکل تازه‌ای از مناسبات میان ایران و اتحادیه اروپا آغاز خواهد شد؛ مناسباتی که در بخش اقتصادی گسترده و در حوزه سیاسی و امنیتی نیز رو به جلو خواهد بود. اما حضور ترامپ در کاخ سفید به نوعی معادلات و سیاست‌های اروپا را نیز برهم زد.
در بررسی کارنامه پنج سال گذشته موگرینی، می‌توان عملکرد او را به دو دوره متفاوت پیش و بعد از راهیابی ترامپ به کاخ سفید تقسیم کرد.
تا پیش از به قدرت رسیدن ترامپ، موگرینی به واسطه حضور دولتمردانی هنجارپذیر و طرفدار چانه‌زنی در واشنگتن، دشواری‌های چندانی را پیش رو نمی‌دید. دولت «باراک اوباما» رئیس جمهوری پیشین آمریکا، خواستار دستیابی به توافق با ایران بود؛ همچنین بر سر بحران اوکراین و تقابل با روسیه با اروپایی‌ها همسو بود و در مورد برگزیت ترجیح داد سکوت اختیار کند.
اما خروج ترامپ از برجام در عمل استقلال و وجهه اتحادیه اروپا را به چالش کشید و بارها نشان داد این نهاد برای ترامپ اهمیت چندانی ندارد و حتی از فروپاشی آن استقبال می‌کند. در واقع با خروج ترامپ از توافق بین‌المللی برجام در اردیبهشت ۹۷، اروپا در وضعیت بغرنجی قرار گرفت و در این میان موگرینی نیز به عنوان هماهنگ‌کننده سیاسی اتحادیه اروپا، در درون معادله‌ای چندوجهی ماند.
موگرینی بارها از خروج ترامپ از برجام اظهار تاسف کرد و حمایت از برجام را در دستورکار خود قرار داد اما به طور عملی، اروپا تاکنون نتوانسته و یا نخواسته با وجود اعلام ثبت سازوکار تبادل مالی مخصوص با ایران موسوم به اینستکس، اقدام عملی در این زمینه انجام دهد.
اینستکس - سازوکار حمایت از مبادلات تجاری ایران و اروپا - یک ابزار ویژه مالی است که در ۳۱ ژانویه ۲۰۱۹ (۱۱ بهمن ۱۳۹۷) توسط آلمان، فرانسه و انگلیس، برای تسهیل تجارت غیر دلاری با ایران ایجاد شد.
گرچه موگرینی دائم حمایت خود را از برجام اعلام می‌کرد اما در دیگر بخش‌ها همچون حقوق بشر و موضوع برنامه موشکی ایران نگاهی متفاوت داشت که با برخی دیدگاه‌های کاخ سفید نزدیک‌تر بود. با این حال، به مناسبات با ایران و گفت‌وگو به جای تقابل، ارزش گسترده ای قائل بود.
در مجموع می‌توان گفت که موگرینی، سیاست «میانه‌روی و پرهیز از تنش» را برای خود ترسیم کرده بود که همین مساله سبب شد در این قاره با حمایت و اقبال خوبی همراه شود؛ ضمن آنکه با این سابقه و تجربه گران‌بها، امکان حضور در عرصه سیاسی ایتالیا حتی تا رسیدن به نخست‌وزیری وجود دارد.
2023