در گزارش زیر گزیده ای از مهمترین نشست های پژوهشی از بازه زمانی ۲ تا هشتم آذر ۱۳۹۸ خورشیدی آمده است.
طرح افزایش قیمت حامل های انرژی
نشست نقد و بررسی طرح افزایش قیمت حامل های انرژی در دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی برگزار شد.
مسعود درخشان عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی گفت: متاسفانه هر دولتی که خیزی برای اصلاح قیمت حامل‌های انرژی برداشته است موفق نشد. در زمان آقازاده وزیر نفت اسبق، بحث ما درباره حامل‌های انرژی افزایش قیمت‌ها نبود، بلکه اصلاح قیمت‌های نسبی بود. یعنی چرا یک نفر که بنز یک میلیاردی سوار می‌شود، بنزین را لیتری ۱۰۰۰ تومان می خرد و یک نفر که با پراید خرج زندگی یک خانواده درمی‌آورد هم بنزین را باید لیتری ۱۰۰۰ تومان بخرد. این قضیه اصلاً عادلانه نیست.
ما متاسفانه حسابداری صنعتی در پالایشگاه‌ها و فرآورده‌ها نداریم. دولت نفت را مجانی به پالایشگاه‌ها می دهد، پالایشگاه هم نفت را به فرآورده تبدیل می کنند و با یک قیمت تعیین شده می‌فروشند. این سیستم غلط است و اقتصاد این صنعت را از بین برده است. متاسفانه مسئولان برای حل مشکل قیمت‌گذاری حامل‌های انرژی دنبال راه‌های ساده هستند. در حالی که حل این مشکلات پیچیده راه‌حل ساده ندارد و باید همه جوانب مورد بررسی دقیق قرار گیرد.
اینکه یکباره اعلام شد، قیمت بنزین سه برابر شده است، نشان می دهد که مسئولان کشور تحت تاثیر اندیشه‌های صندوق بین‌المللی پول قرار دارند زیرا طبق این اندیشه‌ها باید برای انجام اصلاحات شوک درمانی صورت گیرد. ایده شوک درمانی مربوط به تفکرات صندوق بین‌المللی پول است. شوک درمانی در افزایش ناگهانی قیمت بنزین اتفاق افتاد و تبعات منفی در پی داشت. در واقع شوک درمانی ثمره اندیشه لیبرالیسم اقتصادی است که نباید انجام می گرفت.
داوود دانش جعفری استاد دانشگاه علامه طباطبائی اظهار داشت: یکی از اهداف افزایش قیمت حامل‌های انرژی، افزایش درآمد دولت است که سبب کاهش رفاه خانواده می‌شود. دولت قبل از اجرای طرح، حامل‌های انرژی مانند بنزین را با قیمت پایین می‌فروخته است اقدام به افزایش قیمت بنزین کرد که برای دولت سودآوری داشته باشد.
اگر هدف از افزایش قیمت بنزین، افزایش بهره‌وری است، باید تدابیر اولیه و اینکه روی کاغذ صورت نگیرد، از طرف دولت انجام می‌گرفت.
قیمت تبعیضی یکی از راهکارهای دولت برای افزلیش قیمت حامل‌های انرژی است که می‌توان به نمونه‌ای از آن مانند افزایش قیمت برق اشاره کرد. مقام معظم رهبری در خصوص استفاده از جوانان در مدیریت‌های میانی نظام تاکید دارند و امیدواریم تدبیر درست ایشان عملیاتی شود.
عبدالرسول قاسمی مدیر گروه انرژی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی بیان داشت: افزایش قیمت بنزین یک هدف یا واقعیت اقتصادی محسوب می شود و نام این هدف را افزایش بهره وری یا کارایی مصرف بنزین می گذارم و امکان دارد اهداف دیگری هم وجود داشته باشد.
اینکه چرا دولت تمام تمرکز خود را در دوره های دوم روی اصلاح قیمت ها می گذارد، قابل بررسی است و در این زمینه حوزه های دیگری هم وجود دارد که دولت می تواند روی آن تمرکز کند. در این زمینه می توان به حوزه هایی نظیر بانک، رشد اقتصادی، تورم، صندوق های بازنشستگی، کسری بودجه و افزایش بهره وری سوخت های فسیلی اشاره کرد.
ما یک شوک ارزش قیمت مسکن داشتیم و پیامدش این بود که بسیاری از مستاجران فاقد قدرت خرید از تهران به حاشیه ها رفتند و شوک بعدی برای آنها افزایش قیمت بنزین بود که بیشتر این اعتراضات در حاشیه شهرها رخ داد. قیمت سوخت بر محل زندگی افراد تاثیر دارد و خیلی به گرفتن خانه در نزدیکی محل کار فکر نمی کنند اما با افزایش قیمت ها تلاش برای زندگی در حوالی محل کار دارند.
فلسفه فقه نظام
همایش ملی فلسفه فقه نظام در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی قم برگزار شد.
آیت‌الله علی اکبر رشاد رییس شورای حوزه‌های علمیه استان تهران توضیح داد: گام اول در نظام‌پردازی، تعریف کلمات کلیدی در حوزه مطالعات نظام‌سازی است. نظام مجموعه‌ای ترکیب‌یافته از مولفه‌های مختلف است که با هم تعامل دارند و موجب تمایز نظام از نظام‌های دیگر می‌شود و هدف معینی را تامین می‌کند.
این مولفه‌ها سبب تمایز هر نظام از نظام‌های دیگر می‌شود. هر چیز منظمی نظام نیست، در حالی که هر نظامی منظم است.
نظریه پیشرفت در ظروف مختلف با الگوهای متفاوت تحقق پیدا می‌کند که یکی از این الگوها الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است. الگوها که قالبی برای محقق ساختن نظام در ظروف مختلف است متغیر هستند در حالی که نظام ثابت است.
می‌توان اقتصاد یا فرهنگ را تبدیل به قوه کرد که اشکال شرعی یا عقلی ندارد. به همان دلایلی که قوای سه‌گانه باید از هم جدا باشند، قوه فرهنگ نیز باید از سایر قوا جدا باشد. امروزه قوه فرهنگی مهمترین قوه است و می‌تواند سایر قوا تحت سلطه درآورد.
آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست استاد درس خارج فقه حوزه علمیه قم تصریح کرد: مایه امید است که فرهیختگان با استفاده از مباحث این همایش گام‌های مهمی را بردارند. گاهی یک اصطلاح مطرح و اختلافی در اطراف آن ایجاد می‌شود در حالی که منظور باحثین از آن اصطلاح، یکی نیست و در خصوص فلسفه فقه نظام نیز چنین اتفاقی رخ داده است. بحث اساسی وجود سیستم و نظام در ورای هزاران گزاره و مقاصدالشریعه و ابرقواعد یا نبود سیستم در شریعت مطهر اسلام است.
نباید نظام را با تک‌گزاره‌ها، قواعد و ابرقواعدی مانند استصحاب اشتباه گرفت. نظام فقه انسجامی جدای از گزاره‌هاست که گزاره‌ها را به هم ربط داده و مجموعه‌ای را تشکیل می‌دهد. برخی معتقدند در شریعت و فقه چیزی به نام نظام نداریم و در ورای گزاره‌ها هدف واحدی وجود ندارد. اشاعره و کسانی که همچون اشاعره می‌اندیشند و همه چیز جز چند گزاره را انکار می‌کنند، معتقد به نظام نیستند. به دلیل عدم فهم کلام بزرگانی مانند زراره، جمیل بن دراج و فضل بن شاذان در خصوص فقه نظام این بزرگان متهم به قیاس شده‌اند.
شیخ انصاری در کتاب مکاسب به دنبال ارائه نظام معاملات نیست. شهید صدر تصریح می‌کند که فقیه باید به دو استنباط یعنی استنباط فقه‌الاحکام و فقه‌النظریات بپردازد. بر اساس نظر شهید صدر اگر استنباط اتمیک و استنباط با توجه به نظام با هم مخالف بود باید فقیه به فتوای صاحب‌نظر دیگری عمل کند.
با نظر شهید صدر ممکن است به سه استنباط اتمیک، استنباط نظام‌ها و استنباط کلان نظام‌ها برسیم. غیر از گزاره‌ها، مقاصد و ابر قاعده‌ها، نظامی وجود دارد که سیستم اسلام را در مورد حوزه‌های مختلف مشخص می‌کند. قانون‌گذران در مورد برخی مواد قانون اساسی که مربوط به خانواده است محبور به ورودهای مجدد شده‌اند. مطمئنا در آینده ورودهای جدیدی به قوانین خواهد شد چراکه در پشتوانه قانون‌گذاری، نظامی وجود ندارد. فقیه و قانون‌گذار اگر توجه نداشته باشند به نتیجه لازم نخواهند رسید.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین خالد الغفوری، سردبیر فصلنامه فقه اهل بیت(ع) عنوان داشت: در قرآن و روایات، متون زیادی برای کشف اهداف کلان شریعت وجود دارد؛ همچنین متونی داریم که مبین احکام فرعی و محدود است و از آن می‌توانیم برای کشف فقه نظام بهره ببریم که البته نیازمند منطق است. جمع میان برداشت‌های مختلف از آیات و روایات یکی از راه‌ها برای کشف نظام است که در اصول فقه باید به نتیجه برسد و در فقه نظام آن را به کار بگیریم. مثلا در مقدمه وسائل الشیعه روایتی در مورد ولایت بیان شده است که مفهومی کلامی و اعتقادی است در حالی که صاحب وسائل آن را به معنای مدیریت جامعه در نظر می‌گیرد که همان نظام است. گاهی متنی در بین ما متداول است ولی با نگاه متفاوت خواهیم توانست برداشت جدیدی هم داشته باشیم.
حجت‌الاسلام سیدعباس موسویان عضو شورای فقهی بانک مرکزی خاطرنشان کرد: آموزه‌های اسلامی در عین گزاره‌های مختلف از یک انسجامی برخوردار است. مبانی بینشی، سنن الهی، احکام و اخلاق، عناصر ثابت نظام اقتصادی اسلام هستند؛ مقصود از مبانی بینشی مباحث انسان‌شناسی و خداشناسی از زاویه علم اقتصاد است؛ برای مثال در نظام سرمایه‌داری می‌گویند منابع، کمیاب است و پیش‌بینی کرده بودند که اگر جمعیت به ۲ میلیارد برسد منابع کفاف نخواهد داد در حالی که به هشت میلیارد رسیده و رفاه جهانی بیشتر هم شده است. قرآن فرموده که خزائن اشیاء در اختیار خداوند است و خدا به قدر معلوم می‌رساند، یعنی منابع کمبود ندارد، بلکه بی‌اعتنایی، بیکاری و تنبلی سبب فقر در جهان است. سنن الهی یکی دیگر از احکام ثابت در اقتصاد اسلامی است؛ خدا فرموده است که اگر مردم تقوا پیشه کنند، خداوند برکاتش را از آسمان و زمین نازل خواهد کرد یا آیاتی می‌فرماید که شکر نعمت باعث افزونی نعمت است.
ما باید اهداف اقتصاد اسلامی را از متون دینی به دست آوریم؛ امنیت، عدالت و رشد، سه هدف مهم در اقتصاد اسلامی است. همچنین سفارش به توکل، مدارا و همزیستی حتی با غیرمسلمین از دیگر احکامی است که موثر در اقتصاد از منظر قرآن شناخته شده است.
تحلیل اغتشاشات اخیر از منظر فقه امنیت
نشست علمی گروه فقه سیاسی با موضوع تحلیل اغتشاشات اخیر از منظر فقه امنیت در دانشگاه باقر العلوم(ع) برگزار شد.
حجت‌الاسلام احمد رهدار رییس گروه فقه سیاسی دانشگاه باقرالعلوم(ع) گفت: اغتشاشات رویکردی است که کشورهای استکباری برای استعمار نیابتی همانند رژیم شاه در گذشته و جنگ نیابتی با تأسیس داعش در دستور کار خود قرار داده و مسبوق به سابقه است، از این رو صریحا اعلام کردند که جنگ را به خیابان‌های ایران خواهند کشاند.
در اغتشاشات اخیر قصد داشتند مردم در مقابل مردم قرار بگیرند، به این منظور مسأله بنزین و اعتراض‌های واقعی نیز کاملا مورد بهره‌برداری قرار گرفت. غرب در بازسازی تجربه‌هایش به این نتیجه رسیده است که به جای ضربه سخت و قطعی به ضربات فرسایشی دست بزند، همانند ترورهای سخت و بیولوژیک که مرگ تدریجی را رقم می‌زند؛ همچنین تلاش کرد نزاع را از مرکز به پیرامون و شهرستان‌ها بکشاند که مردم تجربه کمتری در مواجهه با ناامنی دارند و بار روانی بیشتری در داخل و خارج دارد.
هر وقت مردم اعتراض دارند و استیفای حقوق بحق خودشان را مطالبه کردند، دشمن سوء‌استفاده کرد؛ بنابراین باید سازوکاری قانونی اندیشه شود که میان مطالبه بحق مردم از مسوولان نارکارآمد در نظام اسلامی و حق حفظ نظام که از اوجب واجبات است، مردم بتوانند جمع‌بندی کنند؛ همچنین با توجه به حوادث بعد از انقلاب و رهنمودهای رهبران نظام اسلامی باید وجه جمعی بصیرت جای بصیرت‌های پسینی را بگیرد تا از رفتارهای احساسی و هیجانی در ابتدای آشوب‌ها و به‌اصطلاح سرایت روانی تصاعدی جلوگیری شود.
اگر قرار باشد بعد از سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری و حسب کار کارشناسی دولت با پشتیبانی داخلی و خارجی، آشوب و اغتشاش صورت بگیرد و قانون اجرا نشود، این رویه ادامه پیدا خواهد کرد و به کلی قانون‌گذاری و اقتدار دولت در کشور زیر سؤال خواهد رفت. تجربه نشان می‌دهد که رهبر معظم انقلاب در فتنه ۸۸ حتی زمانی که برخی از نمایندگان مجلس از رهبری درخواست کردند با حکم ولایی انتخابات را ملغی اعلام کنند، ایشان استفاده از ظرفیت‌های قانونی را گوشزد کردند.
در دین اسلام به موضوع امنیت بسیار اهمیت داده و یکی از وظایف حکومت اسلامی شمرده شده است و در حال حاضر نیز به عنوان یکی از شاخصه‌های توسعه سیاسی از آن یاد می‌شود. وی امنیت کشور ایران را به‌عنوان یک برند به منظور صدور انقلاب اسلامی عنوان و اظهار کرد: در منطقه غرب آسیا باوجود هجمه‌های مختلف علیه کشور و با اینکه ایران قربانی تروریسم است، اما از بالاترین امنیت به‌عنوان یک برند در منطقه برخوردار است که می‌تواند یکی از بسترهای الگویی برای صدور انقلاب باشد.
متأسفانه فقه امنیت در حوزه علمیه جدی گرفته نشده است، از این رو پیشنهاد می‌شود پژوهشکده فقه امنیت جهت سیاست‌گذاری‌های کلان و تولید متون متکثر درباره فقه امنیت ایجاد شود و خروجی آن سرمایه نظری اولیه برای برگزاری درس‌های خارج فقه امنیت باشد که در این زمینه بسیار محدودیت وجود دارد.
همچنین طلاب می‌توانند موضوعات فقه امنیت را به صورت کاربردی در پایان‌نامه‌ها مورد بررسی قرار دهند. با توجه به سیاست دشمن در جنگ نیابتی و آموزش ارتش‌های سایبری برای اغتشاش و آشوب در کشور در آینده، موضوعاتی همچون فقه مطالبه‌گری در ارائه راهکار مطالبه بحق مردم و اعتراض به سیاست‌های مسوولان نظام اسلامی بسیار مؤثر است و می‌تواند راه‌حل قانونی برای جلوگیری از بی‌تدبیری مسوولان و سوء‌استفاده دشمنان ایجاد کند.
انقلاب اسلامی با مأموریت‌ها و چالش‌هایی که در مقیاس جهانی دارد از مواجهه اجمالی به مواجهه تفصیلی نیل پیدا کرده است، در صورتی که بازیگران و توده ما شناخت جهانی ندارند و بومی و داخلی می‌اندیشند.
ریشه برخی از مشکلات در کشور پایین‌بودن سطح آگاهی دیپلماتیک عمومی است، از این رو در جلسه‌ای که با حضور دیپلمات‌های وزارت خارجه برگزار شد به صداوسیما پیشنهاد داده شد که شبکه‌ای با نام شبکه دیپلمات راه‌اندازی شود که با دعوت از سفرای داخلی و خارجی و محققان عرصه روابط بین‌الملل بتواند در یک شیب تاریخی و فعالیت در این عرصه، آگاهی و شناخت اجتماعی را افزایش دهد.
اسناد امنیتی از اخبار امنیتی بسیار مهم‌تر است و با توجه به شتاب اتفاقات و حوادثی که در اجتماع صورت گرفته، عقلانیت بازه زمانی برای انتشار اسناد امنیتی به منظور روشنگری افکار عمومی به دوره‌های کوتاه‌تر تبدیل شده است، لذا تبدیل پرونده‌های عینی امنیتی به سریال‌هایی بر اساس واقعیت بسیار مؤثرتر از فیلم‌های انتزاعی و تخیلی خواهد بود.
رابطه میان خردورزی و عقلانیت
نشست بررسی رابطه میان خردورزی و عقلانیت در موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران برگزار شد.
ساجد طیبی عضو پژوهشگاه دانش‌های بنیادی بیان کرد: «خرد» در کتاب «معمای عقل» به معنای استدلال کردن است و استدلال به میزانی خوب است و به یک میزان هم بد. قدرت استدلال کردن به عنوان یک فرایند ذهنی از مقدماتی است که از نتایجی به دست می‌آوریم.
این کتاب در سال ۲۰۱۷ منتشر شده است و موضوعی که در کتاب درباره آن صحبت می‌شود درباره قوه «عاقله» یا همان «خردورزی» است و به دو هدف مهم می‌پردازد که این قوه چیست و ساز و کار آن کدام است؟ و ما موظف هستیم کارکرد آن را توضیح دهیم. این موضوع در حوزه روانشناسی به تعقل می‌پردازد و اینکه قرار است استدلال چه فایده‌ای داشته باشد.
کاری که نویسندگان در این کتاب کرده‌اند ۲۵۰۰ سال پیش فلسفه و ۱۵۰ سال است که روانشناسی درباره آن صحبت می‌کند. دیدگاهی که از زمان ارسطو بوده و آن دیدگاه را قوه عاقله به ما داده و فانکشن (خروجی) آن این است که به باورها و شناخت‌هایی به جهان برسیم و بهتر بتوانیم تصمیم بگیریم.
یک مسئله مهم در کتاب، معمای استدلال است که معمایی دوبُعدی است. با همه تصویرهایی که داریم یک بُعد معما این است که همچین قوه‌ای چرا باید در انسان تکامل پیدا کند. یعنی استدلال در انسان با گونه‌های دیگر جانداران متفاوت است.
معما یک بعد دوم هم دارد؛ ما چرا اینقدر بد کار می‌کنیم و استدلال‌کنندگان و خردورزان بدی هستیم و این موضوعی است که از بعد روانشناسی دیتاهای زیادی در مورد آن وجود دارد و کاری که نویسندگان این کتاب کردند این بود که از این منظر به تکامل دیتاها پرداختند.
نویسندگان این کتاب آزمایش‌هایی انجام داده‌اند که افراد را از لحاظ استدلال بررسی کرده‌اند. در آزمایش‌ها نشان داده می‌شود که شهود اولیه انسان‌ها قابل اعتمادتر است و اگر قرار باشد استدلال افراد را به تصویر بهتر برساند، این کار را برای ما نمی‌کند پس به جای اینکه بگوییم روانشناسی موضوع تکامل نیست، باید بگوییم کارکرد روانشناسی چیز دیگری است و موضوع آن تعامل انسانی است.
در واقع توانایی‌های ما زمانی خوب کار می‌کند که در محیط تعامل باشد و در آزمایش‌هایی که شده انسان‌ها استدلال‌های قوی دارند که در گروهی قرار می‌گیرند و هشتاد درصد نتیجه درست در آزمایش‌ها این موضوع را نشان می‌دهد.
ایده نویسندگان این است که استدلال را اگر فردی به کار ببریم فاجعه به بار می‌آید. چون ما شهودهای اولیه را تنها خودمان داریم و تا وقتی به چالش کشیده نشده باشد استدلال نیست. اگر می‌خواهیم انسان‌ها از لحاظ معرفتی پیشرفت کنند باید اجازه دهیم در یک محیط دموکراتیک آزادانه بحث کنند و این باعث می‌شود به دیدگاه‌های درست‌تری برسند.