سه هفته از زمان آغاز طرح مدیریت مصرف سوخت (سهمیه بندی و افزایش قیمت بنزین) و اعتراضات پس از آن می‌گذرد. در این سه هفته (به جز جمعه‌ای که دقیقا در روز آغاز طرح آغاز شده) نماز جمعه مطابق معمول هر هفته در کشور برگزار شده است. با این حال، بررسی‌ها نشان از تفاوت‌های حایز اهمیت در خطبه‌هایی است که خطیب‌های مختلف با توجه به موضوع بنزین برای مردم ایراد کردند. در تهران در این سه هفته سه خطیب یعنی حجج اسلام خاتمی، علی اکبری و ابوترابی فرد نماز جمعه را خواندند. سه خطیبی که به وضوح سخنانشان با هم تفاوت داشته است.
خاتمی: اینترنت را باز باز نکنید
در هفته اول پس از اجرای طرح یعنی در روز جمعه اول آذر، امام جمعه تهران، حجت الاسلام و المسلمین خاتمی بود. دو فراز مهم انتقادی در نماز جمعه او، مربوط به نحوه اجرای طرح و نیز دفاع از قطع اینترنت بود.
امام جمعه موقت تهران در بخشی از سخنان خود با انتقاد از نحوه اجرای طرح مدیریت مصرف سوخت گفت: «بپذیریم می‌شد در این عرصه بهتر عمل کرد. انصاف این است آدم حقیقت را بپذیرد. می‌شد مردم را اقناع کرد. مردم ما حقیقت را می‌پذیرند. من نمی‌گویم زمان را اعلام کرد ولی می‌شد میزگردی برگزار کرد. اکنون نیز مسئولان روشنگری را از دست ندهند.» این سخنان در حالی بیان شد که چند ماه بود، ثبت نام کارت سوخت در حال انجام بود و حتی در خبری که از جلسه شورای هماهنگی سران قوا در ۳۰ شهریور، یعنی روز تصویب طرح در این شورا، منتشر شده بود صراحتا به تصویب تغییر قیمت حامل‌های انرژی اشاره شده بود.
اما بخش دیگر این سخنان که مورد انتقاد قرار گرفت مربوط به اینترنت بود. خطیب نماز جمعه تهران، در شرایطی که مردم از قطعی اینترنت در رنج بودند و مسئولان دولتی نیز به وضوح از ضروری بودن این اقدام و رفع محدودیت بعد از برطرف شدن ضرورت صحبت می‌کردند در این زمینه گفت: «در رابطه با شبکه‌های خارجی اگر بنا به باز کردن است، تقاضا می‌کنم باز باز نکنید. مسئولان ارتباطات حالا که دیدید چگونه به مردم اغتشاش و جنایت را یاد می‌دادند، اگر در این عرصه کوتاهی کنید در پیشگاه این مردم و خدایشان جوابی نخواهید داشت.»
علی اکبری: سخن بی‌حساب نگویید
یک هفته بعد از آن حجت الاسلام والمسلمین علی اکبری که خود رئیس شورای هماهنگی ائمه جمعه هم هست، خطیب نماز جمعه تهران بود.
علی اکبری، سخنان خود در این خطبه نماز جمعه را با توضیح عبارت اسلامی «سخن سدید» آغاز کرد و سیاستمداران را از سخن نسنجیده و بی‌حساب و بی‌فکر باز داشت. این در حالی بود که در آن زمان انتقادهای شدیدی از سخن رئیس جمهور در خصوص عدم اطلاع از زمان آغاز سهمیه‌بندی بنزین مطرح شده بود. علی اکبری نیز در این سخنان خود، از عدم اقناع مردم و نیز عدم اجماع نخبگانی صحبت کرده بود و این در حالی بود که رهبر انقلاب این تصمیم را تصمیم سران قوا بر پایه نظرات کارشناسی خوانده بودند. اما نکته جالب این بود که با وجود توضیحات رییس جمهور، رییس دفتر وی و نیز وزیر کشور در خصوص چرایی عدم گرانی تدریجی بنزین، علی اکبری باز هم دولت را به عدم اجرای این قانون در چهار سال اخیر متهم کرده بود.
ابوترابی: در مقام بیان مقصران نیستم
اما عملکرد روز جمعه این هفته حجت الاسلام والمسلمین ابوترابی فرد به طور کامل با دو خطیب دیگر متفاوت بود. او در ابتدای خطبه دوم خود، با وجود حفظ رویکرد انتقادی خود گفت: «من در مقام تبیین قصورات احتمالی در اجرای این طرح نیستم، نباید این امر مهم و خطیر را که می‌توانست با اجماع نخبگان سیاسی و علمی و حمایت ملت بزرگ نقشه راه وحدت و اقتدار ملی شود به بستری برای سوء استفاده بیگانگان و سرویس های اطلاعاتی و جاسوسی تبدیل کرد.»
ابوترابی که سال‌ها نیز در مقام نایب رئیسی مجلس شورای اسلامی با مسایل و مشکلات کشور، آشنا بوده است در ادامه سخنان خود تلاش کرد که از نظر اقتصادی و زیست محیطی، مردم حاضر در نماز جمعه را برای چنین کاری اقناع کند.
مشهد؛ پیکان حمله رو به سوی دولت
اما در مشهد، اتفاقی متفاوت با تهران افتاد و حجت الاسلام والمسلمین علم الهدی، در سه خطبه جمعه متوالی خود تلاش کرد که از وضعیت بنزین برای بیان انتقادات خود علیه دولت استفاده کند. علم‌الهدی در خطبه روز اول آذر خود، دولت را به غافلگیر کردن مردم متهم کرد و تلاش کرد با مثالی تاریخی نشان دهد که دولت قبل در این زمینه بهتر کار کرده است. او گفت: در سال ۸۹ در مملکت تجربه داشتیم، ضرورت زندگی اقتصادی مردم در آن سال اقتضا کرد بنزین سهمیه‌ای ۴ برابر و بنزین آزاد ۷ برابر افزایش قیمت داشته باشد، بنزین لیتری ۱۰۰ تومان تبدیل به بنزین سهمیه‌بندی ۴۰۰ تومانی و بنزین آزاد ۷۰۰ تومانی شد اما از اول مسئله با خود مردم در میان گذاشته شد، مردم آماده بودند، بنزین آزاد ۷ برابر و سهمیه‌بندی ۴ برابر افزایش داشت، چون مردم در جریان بودند، خود مردم مدیریت کردند و بدون کوچکترین محذوری این مسئله انجام گرفت، سال ۸۹ دور نیست.
این در حالی است که دولت قبل، طرح سهمیه‌بندی و افزایش قیمت سوخت را یک بار دیگر هم در سال ۱۳۸۶ اجرا کرده بود و در آن زمان که کوچکترین تحریمی هم علیه کشور وجود نداشت و اوضاع معیشتی مردم، وخیم نشده بود، فقط در یک شب در تهران ۱۷ جایگاه سوخت، از ۴۰ تا ۱۰۰ درصد تخریب شد و مورد سرقت گرفت و اساسا همین تجربه در کنار افشاگری یک خبرگزاری منتقد دولت در ابتدای امسال بود که باعث شد دولت، تصمیم بگیرد خبر سهمیه بندی را در ساعت صفر آن اعلام کند.
علم‌الهدی در روز هشتم آذر نیز نادیده گرفتن و غافلگیر کردن مردم در تصمیم‌گیری‌ها را خلاف شفافیت و صمیمیت با مردم دانست و اظهار کرد: غافلگیر کردن این مردم با این اخلاص، فداکاری و شهامت، یک گناه نابخشودنی است، هم خلاف انسانیت و هم خلاف اسلامیت است، مردم را طوری اداره کنند که با این اخلاص، مردم را غافلگیر شوند؛ مهار مصرف بنزین تنها عارضه‌اش مسائل امنیتی نبوده و نیست، این‌طور نیست که بگوییم اصلاح قیمت بنزین عارضه امنیتی دارد و چون عارضه امنیتی دارد به شورای امنیت کشور مسئله را واگذار کنیم.
علم‌الهدی دیروز هم اجتناب ناپذیر بودن گرانی را مانند اجتناب ناپذیر بودن مردم دانسته بود و خطاب به مدیران گفته بود: «شما نمی‌توانید مدیریت کنید و از عهده برنمی‌آیید، باید بالای سر قضیه بایستید و مدیریت کنید، بالا و پایین رفتن نرخ‌ها، ایمن‌سازی اقتصاد معیشتی را در جامعه ما به هم می‌زند و اگر به هم خورد، خدایی نکرده حرکاتی ایجاد می‌شود که برای دشمن موج ایجاد می‌کند تا دشمن بر آن سوار شود.»
یک مقایسه تاریخی
۸ تیرماه ۱۳۸۶ یعنی ۳ روز بعد از سهمیه بندی بنزین در دولت احمدی‌نژاد، آیت الله سید احمد جنتی، در نماز جمعه تهران گفته بود:«این کاری بود که بالاخره باید صورت می‌گرفت و به نفع همه مردم، نظام و مملکت است. مسأله سهمیه‌بندی بنزین کاری بود که سال‌ها مجلس و دولت به فکر آن بود و اقدام بسیار پسندیده‌ای هم است؛ زیرا درست نیست هرچه نفت داریم، بفروشیم، بنزین بخریم و آن را بسوزانیم و تنها هوای مملکت را فاسد کنیم. شیوه کار و اجرای این مسأله وضعیت خاص خود را دارد. البته ممکن است ابتدای کار چون تجربه اول است، تنش‌هایی به وجود بیاید؛ اما به تدریج عوارض این مسأله هم از بین می‌رود. درست نیست سرمایه‌های عظیم نفتی که برای ساختن آینده کشور است، بهای بنزین شده و دود شود و به هوا رود.»
این در حالی است که همین شخصیت، ۲۹ آبان ۱۳۹۸ و ۵ روز بعد از سهمیه بندی دولت روحانی در جلسه شورای نگهبان، با این ادبیات از دولت انتقاد کرده بود: «جلب نظر مردم و اقناع آن‌ها و حمایت نخبگان، مقدمه اجرای طرح افزایش قیمت بنزین بود که مغفول واقع شد. مسئولان می‌بایست برای چنین جراحی مهمی از مدت‌ها پیش اذهان و افکار عمومی را آماده می‌کردند و از فواید چنین طرحی همچون واریز بسته حمایتی که برای خود مردم مفید بود، سخن می‌گفتند و در مقابل به مضرات ارزانی بنزین همچون قاچاق گسترده سوخت اشاره می‌کردند که متأسفانه این اقدام به خوبی صورت نگرفت. همه آن‌هایی که اعتراض کردند و به خیابان‌ها آمدند از اشرار نبودند و دغدغه‌های مردم باید درک شود؛ اکنون هم گرانی وجود دارد و اگر بخواهد این طرح، فشار جدیدی به اقشار ضعیف وارد کند، صحیح نیست.»
به نظر می‌رسد خطبای نماز جمعه فعلی و قبلی، باید با رویکرد به منافع ملی به طرح مدیریت مصرف سوخت بنگرند و تلاش نکنند تا با رویکردهای جناحی و سیاسی، دولت را سیبل حملات خود قرار دهند. آن هم در شرایطی که دیده شد که این طرح زمینه بروز چه دشمنی‌هایی را از سوی دشمنان خارجی و برخی افراد وابسته به آن‌ها در داخل کشور پدید آورد. بخشی از مردم حتما به این طرح و نحوه اجرای آن اعتراض دارند و نماز جمعه نیز حتما باید تریبون صدای مردم باشد اما به نظر می‌رسد برخی رویکردهای انتقادی صرف علیه دولت در نمازهای جمعه، نه از زاویه بیان اعتراض مردم که با سویه‌های جناحی بوده که ممکن است حتی بتوان به آن، بازی در زمین دشمن هم نام داد.
تاریخ انتشار: ۱۷ آذر ۱۳۹۸ - ۱۶:۵۸
بررسی خطبه‌های سه هفته نماز جمعه تهران و نیز نماز جمعه مشهد، حاکی از تفاوت رویکرد معنادار، خطبای جمعه در زمینه ماجرای بنزین است.