در گزیده ای از گزارش روزنامه اعتماد، آمده است: امریکا بعد از ۱۵ ماه تعلل پیشنهاد تبادل زندانی با ایران را پذیرفت. ظریف ساعتی بعد با انتشار تصویری از سوار شدن مسعود سلیمانی به همراه او به هواپیما برای بازگشت به ایران نوشت: به خانه باز می‌گردیم.
محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه کشورمان روز شنبه به سوییس پرواز کرد تا در این کشور به استقبال گروگان آزاد شده ایرانی برود. آزادی این گروگان ایرانی در فرآیند تبادل زندانی انجام شد. به گزارش رسانه‌های امریکایی، مسعود سلیمانی، در یک هواپیمای نظامی امریکایی با همراهی برایان هوک، رییس کارگروه ضدایرانی وزارت امور خارجه امریکا به زوریخ رفته است و در مقابل ژائو ونگ، دانشجوی دکترای تاریخ چینی-امریکایی که به اتهام جاسوسی در ایران به ۱۰ سال زندان محکوم شده بود برای تکمیل فرآیند تبادل با یک هواپیمای دولت سوییس به زوریخ فرستاده شد. محمدجواد ظریف، بعد از آزاد شدن مسعود سلیمانی در حساب کاربری شبکه اجتماعی توییترش نوشت: «خوشحالم که پروفسور مسعود سلیمانی و آقای ژائو ونگ به زودی کنار خانواده‌های‌شان باز می‌گردند، از همه دست‌اندرکاران متشکرم، به ویژه از دولت سوییس.» ظریف ساعتی بعد با انتشار تصویری از سوار شدن مسعود سلیمانی به همراه او به هواپیما برای بازگشت به ایران نوشت: «به خانه باز می‌گردیم.» دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا هم با صدور بیانیه‌ای تاکید کرد: «آقای ونگ از آگوست ۲۰۱۶ تحت عنوان جاسوسی در ایران نگهداری می‌شد. ما از شرکای سوییسی برای همکاری در مذاکرات با ایران برای آزادی آقای ونگ متشکریم.» مایک پمپئو، وزیر خارجه امریکا هم با انتشار توییتی نوشت: «ما تا بازگرداندن همه امریکایی‌ها بازداشتی در ایران و دیگر نقاط جهان به خانه و نزد عزیزان‌شان از پا نخواهیم نشست.»
بر اساس بیانیه وزارت امورخارجه آزادی ژائو ونگ با «تصویب شورای عالی امنیت ملی و همکاری و موافقت نهادهای قضایی و امنیتی» انجام شد. یک مقام ارشد وزارت خارجه امریکا به آسوشیتدپرس می‌گوید هر چند برایان هوک، رییس کارگروه ضدایران وزارت خارجه امریکا در سوییس برای تحویل دادن مسعود سلیمانی حاضر شده بود، اما نقشی در گفت‌وگوهای منجر به آزادی او نداشت و بخش اعظم گفت‌وگوها با میانجیگری دولت سوییس با مشارکت رابرت اوبرایان، مشاور امنیت ملی رییس‌جمهور امریکا و نماینده پیشین وزارت خارجه امریکا در امور گروگان‌ها انجام شده است.
گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای
روز پنجشنبه بود که جیسون پابلت، وکیل ژائو ونگ، در ایالات متحده امریکا در شبکه اجتماعی توییتر از احتمال پیشرفت در آزادی او خبر داد. این وکیل امریکایی نوشته بود: «امیدواریم که به زودی پیشرفتی در بازگشت ژائو ونگ، شهروند امریکایی نزد همسر و پسر خردسالش ببینیم. همه طرف‌ها باید به حل این مساله کمک کنند.» بلافاصله بعد از این توییت، گمانه‌زنی‌ها در مورد آزادی این دو زندانی مطرح شد. اما گمانه‌زنی‌ها در مورد آزادی این محکوم امنیتی با تابعیت امریکایی و چینی، به چند ماه قبل باز می‌گشت. یکم مهر ماه سال جاری محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه کشورمان در پاسخ به سوال خبرنگار رادیو ان‌پی‌آر امریکا در مورد آزادی ژائو ونگ، خواستار تبادل او با مسعود سلیمانی، استاد دانشگاه ایرانی شده بود. تلاش‌های پشت پرده برای آزادی بازداشت‌شدگان غیرقانونی ایرانی در خاک امریکا از مدت‌ها پیش آغاز شده بود. هر چند چهار روز بعد از تکرار پیشنهاد ظریف در نیویورک در مورد تبادل زندانیان، نگار قدس‌کنی، زن ایرانی که بیش از ۲۷ ماه در بازداشت غیرانسانی و غیرقانونی استرالیا به درخواست امریکا قرار داشت و به امریکا مسترد شده بود، با آزاد شدن از زندان به تهران بازگشت، اما به نظر می‌رسد آزادی او در قالب یک فرآیند تبادل زندانی با استرالیا انجام شده باشد. نحوه بازداشت و نگهداری خانم قدس‌کنی، به ویژه هنگام بارداری و عدم مرخصی به او برای زایمان، بارها از سوی ایران به عنوان یک رفتار غیرقابل قبول از سوی استرالیا و امریکا مورد اشاره قرار گرفته بود. به فاصله چند روز بعد از آزادی نگار قدس‌کنی، دو گردشگر استرالیایی در ایران که به دلیل استفاده از پهپاد و تصویربرداری در مراکز ممنوعه در تهران بازداشت شده بودند و رضا دهباشی، دانشجوی ایرانی ساکن استرالیا هم که با اتهام‌هایی مشابه خانم قدس‌کنی در زندان و نوبت استرداد به امریکا بود، از زندان‌های استرالیا آزاد شدند.
۱۵ ماه تعلل
یک‌سال و سه ماه بعد از اینکه محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، با پیشنهاد مبادله بازداشت‌شدگان غیرقانونی ایرانی در امریکا به ازای آزادی یک دانشجوی دکترای امریکایی در ایران به نیویورک رفت؛ ایران که پیش از این چندین بار در قالب اقدامات بشردوستانه، به‌رغم رویکرد خصمانه واشنگتن علیه تهران و فقدان روابط کنسولی، فرآیند مبادله زندانیان را با امریکا انجام داده بود، مدت‌ها بود که پیشنهاد تبادل زندانیان را به عنوان یک نشانه حسن نیت مطرح می‌کرد، اما امریکا تا مدتی پیش حاضر به پذیرش این پیشنهاد نشده بود. نزدیک به یک ماه بعد از سفر سال پیش محمدجواد ظریف برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل متحد و مطرح شدن پیشنهاد تبادل زندانی، دولت ایالات متحده امریکا، یک استاد دانشگاه و پژوهشگر ایرانی را که برای شرکت در یک پروژه تحقیقاتی به امریکا سفر کرده بود، بدون اتهام مشخصی بازداشت کرد. دولت دونالد ترامپ، از ابتدا اعلام کرده بود که علاقه چندانی به اقدام برای آزادی محکومان امنیتی و جاسوسی با تابعیت امریکایی در ایران ندارد و بیشتر علاقه‌مند است تا از آنها به عنوان اهرم فشار و ابزاری برای پیشبرد سیاست حداکثری علیه ملت ایران استفاده کند.
به‌رغم تعلل امریکا در پاسخ به درخواست ایران، دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی از تلاش برای آزادی شهروندان ایران که به گفته سخنگوی وزارت امورخارجه «به اتهام واهی دور زدن تحریم‌ها از سوی دولت امریکا بازداشت و زندانی شده‌اند» و نگهداری آنها به مثابه «آدم‌ربایی و گروگان‌گیری» است، پایان نداد.
مهر ماه سال جاری بود که بعد از سفر امسال محمدجواد ظریف به نیویورک برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، بار دیگر پیشنهاد تبادل محکومان امنیت تبعه امریکا در خاک ایران با بازداشت‌شدگان غیرقانونی ایرانی در امریکا و دیگر کشورهای جهان به درخواست امریکا مطرح شد. این‌بار ظریف، مشخصا خواهان آزادی مسعود سلیمانی استاد و پژوهشگر ایرانی بود که بعد از سفر پیشین او به نیویورک توسط نیروهای امنیتی امریکا به شکل غیرقانونی بازداشت شده بود. ظریف در گفت‌وگو با شبکه خبری ان‌پی‌آر امریکا در نیویورک گفت: «یک استاد دانشگاه ایرانی، با ویزای معتبر به سمت امریکا پرواز کرده و در حالی که در آسمان است، بدون اطلاع او ویزایش را باطل و بازداشتش می‌کنند. او هیچ جرمی مرتکب نشده است. من باید به همسر او چه بگویم؟ فرد چینی-امریکایی که شما به نامش اشاره می‌کنید، بر اساس حکم دادگاه در زندان است. من قبلا هم پیشنهاد مبادله آنها را مطرح کرده‌ام. من وزیر خارجه‌ام، نمی‌توانم به دادگاه بروم و بگویم «این فرد را آزاد کنید» بلکه می‌توانم به دادگاه بروم و بگویم «می‌توانم این فرد را با یک ایرانی مبادله کنم»، این‌گونه استدلالم جایگاه حقوقی پیدا می‌کند.»
به خاطر دو بطری دارو
مسعود سلیمانی، استاد دانشگاه و پژوهشگر ایرانی سلول‌های بنیادی، مهر ماه سال ۱۳۹۷ در فرودگاه شیکاگو، در حالی که با ویزای معتبر و دعوتنامه «مایو کلینیک مینه‌سوتا» به امریکا سفر کرده بود، توسط نیروهای امنیتی امریکایی بازداشت شد. سلیمانی بیش از ۱۴ ماه بود که بدون صدور کیفرخواست و بدون تفهیم اتهام مشخص، در امریکا در بازداشت موقت نگهداری می‌شد. دولت امریکا دلیل بازداشت این پژوهشگر ایرانی را «تلاش برای دور زدن تحریم‌ها» عنوان کرد. مطالعه اخبار و گزارش‌ها نشان می‌دهد که بازداشت این پژوهشگر ایرانی به دلیل درخواست خرید «دو بطری هورمون رشد» از داروخانه‌های امریکایی توسط یکی از شاگردان پیشینش بوده است. به نوشته خبرگزاری آسوشیتدپرس، اتهام مذکور، شهریور ماه ۲۰۱۶ به یکی از شاگردان دکتر سلیمانی وارد شده است که در حال خروج دو بطری دارو، در فرودگاه آتلانتا بازداشت می‌شود. این بازداشت زمانی رخ داده است که تحریم‌های یک‌جانبه امریکا علیه ایران لغو شده بود، هر چند به ادعای رژیم امریکا، دارو و اقلام بشردوستانه اصولا از ابتدا در چارچوب تحریم‌های این کشور علیه مردم ایران قرار نداشتند.
محکوم به جاسوسی
ژائو ونگ، دانشجوی سال چهارم دکترای تاریخ در دانشگاه پرینستون امریکا بود که برای انجام «پژوهشی در مورد شباهت حکومت‌های منطقه» به ایران می‌آید. بر اساس اطلاعات موجود در وب‌سایت دانشگاه پرینستون، او برای این پژوهش ۸۵۰۰ دلار از دانشکده تاریخ پرینستون و ۸۸۰۰ دلار از «مرکز مطالعات ایران و خلیج‌فارس شرمین و بیژن مصور-رحمانی در دانشگاه پرینستون» کمک‌هزینه گرفته بود. او ۲۸ مرداد سال ۱۳۹۵ در تهران بازداشت شده است. به نوشته رسانه‌های امریکایی او در نامه درخواست ویزای خود به دفتر حافظ منافع ایران در واشنگتن‌دی‌سی، درخواست خود برای استفاده از اسناد کتابخانه ملی ایران و آرشیو اسناد دیپلماتیک وزارت امورخارجه را مطرح کرده است. خبرگزاری میزان تیرماه سال ۱۳۹۶ بازداشت و محاکمه این فرد را به دلیل «تلاش برای دسترسی به اسناد محرمانه و حساس» توصیف کرده است. بر اساس این گزارش، این فرد ۴۵ هزار صفحه اسناد کتابخانه‌ها و آرشیوهای دولتی ایران را نزد خود نگهداری می‌کرد. ژائو ونگ، به زندان ۱۰ ساله به دلیل جاسوسی محکوم شد. او پیش از مبادله در سوییس با مسعود سلیمانی، استاد دانشگاه ایرانی بازداشت شده در امریکا، ۳ سال و ۴ ماه از حکم خود را پشت سر گذاشته بود که معادل یک‌سوم از کل دوران زندانش بود.
سابقه تبادل
تهران به‌رغم رویکردهای خصمانه امریکا علیه ملت ایران و فقدان روابط کنسولی و دیپلماتیک میان دو کشور، تاکنون بارها بر مبانی بشردوستانه، در فرآیند تبادل زندانیان، اتباع امریکایی بازداشت شده یا محکوم در ایران را در مقابل آزادی گروگان‌ها یا بازداشت‌شدگان ایرانی در امریکا آزاد کرده است. شبانگاه ۲۶ دی ماه سال ۱۳۹۴ (۱۶ ژانویه ۲۰۱۶) همزمان با اجرایی شدن توافق برجام، ۴ شهروند امریکایی به نام‌های جیسون رضاییان، خبرنگار واشنگتن‌پست در تهران، سعید عابدینی، امیر حکمتی، متیو تریویتیک و نصرت‌الله خسروی‌رودسری، در مقابل آزادی ۷ شهروند ایرانی یا ایرانی-امریکایی از زندان آزاد شدند. بهرام مکانیک، خسرو افقهی، تورج فریدی، نادر مدانلو، آرش قهرمان، نیما گلستانه و علی صابونچی، ۷ ایرانی بودند که در امریکا به دلیل تجارت یا داد و ستد با افراد یا نهادهای ایرانی زندانی شده بودند.
ایران گاهی حتی بدون تبادل زندانی هم بر اساس مبانی بشردوستانه، محکومان یا بازداشت‌شدگان امریکایی را در خاک خود آزاد کرده است.
کسی برای تبادل مانده است؟
در حالی که ایران تعداد بازداشتی‌های غیرقانونی به اتهام‌های مربوط به دور زدن تحریم‌ها در خاک امریکا و به درخواست امریکا در دیگر نقاط جهان را «حدود ۲۰ نفر» اعلام می‌کند، امریکا هم همچنان تعدادی از شهروندان خود را که در ایران بازداشت یا محکوم به زندان شده‌اند. از جمله این افراد دو شهروند دو تابعیتی ایرانی- امریکایی به نام‌های سیامک و باقر نمازی هستند. کارن وفاداری شهروند دیگر ایرانی- امریکایی است که در ایران به حبس محکوم شده است. مایکل وایت، یک کارمند پیشین نیروی دریایی امریکا هم
به خاطر شکایت خصوصی در ایران زندانی شده است. امریکا همچنین مدعی است رابرت لوینسون، مامور بازنشسته اف‌بی‌آی که ۱۲ سال پیش مفقود شده، در ایران محبوس است، ایران همواره حضور این فرد در کشور را تکذیب کرده است.
رد پیشنهاد امریکایی‌ها
وزیر خارجه کشورمان که به همراه دکتر سلیمانی وارد فرودگاه مهرآباد شد، در جمع خبرنگاران گفت: امروز دکتر سلیمانی بعد از تحمل ۱۴ ماه سختی بی‌نهایت به ایران بازگشتند؛ استادی که در طول این دوره بارها امریکایی‌ها به ایشان پیشنهاد داده بودند که به جای بازگشت به کشور یا در زندان ماندن بپذیرد که در این کشور بماند ولی این استاد وطن‌پرست این پیشنهاد را نپذیرفتند. ظریف با بیان اینکه من افتخار می‌کنم که در خدمت این مرد بزرگ هستم، افزود: در اینجا لازم است که از شورای عالی امنیت ملی، قوه قضاییه و دستگاه‌های امنیتی قدردانی کنم که موجب شدند با تبادل یک زندانی امریکایی که به جرم جاسوسی در ایران زندانی بود براساس رأفت اسلامی مورد بخشش قرار گرفت و به امریکا بازگشت، این استاد بزرگوار را در ایران داشته باشیم.
تشکر ترامپ از ایران
«دونالد ترامپ» رییس‌جمهور امریکا شنبه‌شب (به وقت تهران) از ایران بابت موافقت با مبادله زندانیان میان دو کشور تشکر کرد و مدعی شد که این امر نشانه امکان‌پذیر بودن توافق میان دو کشور است. به گزارش فارس، ترامپ در واکنش به آزادی ونگ در توییتر نوشت: «او که در دوره دولت اوباما بازداشت شده بود (با وجود هدیه ۱۵۰ میلیارد دلاری)، در دولت ترامپ بازگشت. از ایران بابت یک مذاکره بسیار منصفانه متشکرم. دیدید، می‌توانیم با هم معامله کنیم!»