دستیار وزیر امور خارجه: بدون مذاکره مبادله کردیم

وی افزود: ما همه این ابعاد را در نظر داشتیم و معتقد بودیم و هستیم تا جایی که می‌توانیم در رهایی هموطنانمان تلاش کنیم و انرژی و تخصص خود را به کار بگیریم. وزارت امور خارجه تلاش کرد جنبه سیاسی موضوع را کمرنگ ببیند و به آن از دید ملی و انساندوستانه نگاه کند. در این فاصله بعضی‌ها صحبت‌هایی کردند چون موضوع سختی به لحاظ استراتژیک نبود و می شد از دید انسانی درباره آن صحبت کرد.

مدیر کل آمریکای وزارت امور خارجه در ادامه درباره فرایند مبادله دکتر مسعود سلیمانی و ژئووانگ تبعه ‌آمریکایی اظهارداشت: در مورد این دو نفر که مبادله شدند، قبلاً صحبت‌هایی کلی مطرح بود. آقای ظریف در حاشیه مجمع عمومی در مصاحبه‌ای موضوع را مطرح کردند. بعضی‌ها مثل ریچاردسون صحبت‌هایی با دکتر ظریف داشتند ولی ما صحبت مستقیم با دولت آمریکا به ماهو دولت نداشتیم؛ یعنی ما ننشستیم با آنها صحبت بکنیم.

صحبت‌های ریچارسون ما را به جلو نبرد

بهاروند افزود: آقای ریچاردسون هم ماموریت دقیقی نداشتند که در این مورد با آقای ظریف صحبت کنند.آقای ظریف موقعی که به نیویورک سفر می‌کنند به طور طبیعی صحبت‌هایی با سناتورها و افرادی که بازنشسته هستند، دارند. ایشان سعی میکنند مواضع ایران را برای افراد موثر در رسانه‌ها و فضای سیاسی توضیح دهند. صحبت‌هایی که آقای ریچاردسون، سفیر سابق آمریکا در سازمان ملل کردند در همین حد بود. چون ایشان سفیر سابق در سازمان ملل بودند و الان بازنشسته هستند، صحبت‌هایی کرده بودند ولی صحبت‌های ریچاردسون ما را هیچ وقت به جلو نبرد.

وی گفت: ما در یک مقطع صحبت‌هایی در این مورد با سفارت سوئیس که حافظ منافع آمریکاست و به خاطر سوابقی که سوئیس در مسائل انساندوستانه دارد، ‌کردیم و پیام‌هایی رد و بدل شد. در مقطعی ما یک پیام از وزارت خارجه آمریکا از طریق سوئیس دریافت کردیم که گفته بودند که اگر کانال دیگری غیر از وزارت خارجه و دولت آمریکا در مورد زندانیان آمریکا صحبتی بکند ما قبول نداریم.

 دستیار وزیر امور خارجه درباره زمان دریافت ایمیل از وزارت خارجه آمریکا گفت: حدود چهار ماه پیش این پیام را به ما دادند. یعنی بعد از صحبت‌های آقای ریچاردسون. معنای این، مذاکره نیست، چون در کار حرفه ای دیپلماتیک، دستورالعمل یا Mandate خیلی مهم است. شما نمی توانید هر حرفی را حرف دولت تلقی کنید تا اینکه مطمئن شوید آن فرد از طرف دولت دستورالعملی دارد یا نه.

پیام از وزارت خارجه‌آمریکا؛ کانال‌های دیگر غیر از سوییس را بدون مجوز تلقی کنید

وی افزود: شاید چون وزارت خارجه آمریکا می‌دانسته که ممکن است عده‌ای به ما این حرف‌ها را بزنند، رسما از طریق سفارت سوئیس اعلام کردند که اگر کانال دیگری غیر از حافظ منافع یا سوئیس با شما صحبت می‌کند، شما آن را بدون مجوز و بسته تلقی کنید و تاثیری برای آن قائل نباشید چون از طرف ما کسی مأموریتی در این زمینه ندارد.

این دیپلمات ارشد کشورمان گفت: به همین دلیل هر دو طرف – ایران و آمریکا - از چند ماه پیش سعی کردیم از طریق حافظ منافع پیام‌هایی را رد و بدل کنیم. سفارت سوئیس در این میان نقش بسیار خوب،‌ بی‌طرفانه و منصفانه‌ای برای هر دو طرف ایفا کرد. با اینکه سوئیس حافظ منافع آمریکا در ایران است و حافظ منافع ما در آمریکا، ‌پاکستان است ولی سوئیسی‌ها برای دو طرف کار کردند. هم سفیر و هم دولت سوئیس خیلی تلاش کردند لذا در انتقال پیام و اجرای عملیات تبادل، خیلی خوب و حرفه‌ای عمل کردند. به هر حال، کار خوب را باید قدر دانست.

بهاروند درباره جزییات این مکاتبات گفت: بعد از صحبت‌هایی که کردیم دولت آمریکا ابتدا پیشنهادات دیگری داشت. می‌گفت ما به شرطی قبول می‌کنیم که یک با یک تبادل کنیم. چون ما به این نتیجه رسیدیم که اگر بخواهیم این کار انساندوستانه را انجام دهیم بهتر است طرف آمریکایی‌ را هم تست کنیم ببینیم آیا حاضر به مبادله هست یا در پیچ و خم‌های قضایی و سیاسی می‌اندازد.

وی افزود: ما گفتیم، می‌توانیم یک نفر را در مقابل یک نفر مبادله کنیم. ضمن اینکه می‌دانستیم پرونده دکتر سلیمانی واقعا مدرکی دال بر جرم ندارد. ما بعداً فهمیدیم علت ناراحتی آمریکایی‌ها از آقای دکتر سلیمانی پیشرفت‌های علمی ایران بود. اینکه دانشمندان ایرانی به چه رتبه علمی رسیده‌اند. آنها به خوبی می‌دانند که همین ابتکارات و نوآوری‌ها در علم، اساس اقتصاد دنیا است. این را هم می‌دانستیم که از نظر قضایی تبرئه شدن ایشان خیلی سخت نیست لذا این موضوع را مطرح کردیم که ما می‌توانیم یک نفر را با یک نفر تبادل کنیم.

به آمریکایی ها گفتیم مذاکره در دستورالعمل ما نیست

بهاروند یادآور شد: آمریکایی‌ها اول می‌گفتند ما مذاکره بکنیم که چگونه تبادل کنیم. در حالی که ما دستورالعمل‌مان به عنوان وزارت امور خارجه مذاکره مستقیم با طرف آمریکایی نبود. درست یا غلط ما بر اساس فکت و چیزی که می‌بینیم عمل می‌کنیم لذا معتقد بودیم که این جزو کارهایی است که می‌شود بدون مذاکره انجام داد و لزومی ندارد در این مورد مذاکره کنیم. می‌توانیم یک نفر را بدهیم و یک نفر را بگیریم و موضوع آن قدر پیچیده نیست که بخواهیم درباره آن مذاکره و بحث کنیم.

مدیرکل آمریکای وزارت امور خارجه اضافه کرد: آمریکایی‌ها در این مورد مقاومت می‌کردند. بعد موضوع را تبدیل کردند به اینکه ما مذاکره مستقیم بکنیم و تکلیف این زندانی و کسی که زمانی به ایران آمده و بعد ناپدید شده و خیلی از دستگاه‌های ایران دنبال او گشتند و نتوانستند ردی از او پیدا کنند هم روشن بکنیم. ما جواب رد دادیم و گفتیم که نه می‌توانیم مذاکره مستقیم بکنیم و نه واقعا توانسته‌ایم ردی از آن فرد پیدا کنیم. لذا ما قولی نمی‌توانیم بدهیم که انجام شدنی نیست و اگر قولی می‌دهیم باید انجام دهیم.

وی ادامه داد: نهایتاً دوباره بعد از تبادل چندین پیام، آمریکایی‌ها گفتند اگر مذاکره مستقیم نمی‌خواهید، ما تبادل می‌کنیم به شرط اینکه تکلیف آن فرد را روشن کنید. ما گفتیم که قبلا هم گفته‌ایم واقعاً اطلاعاتی در این مورد نداریم، نه اینکه چیزی را بخواهیم پنهان کنیم، این نشدنی است. آنها گفتند پس ما تبادل می‌کنیم به شرط اینکه شما قول بدهید که اتوماتیک مذاکرات را برای بقیه همین‌طور ادامه دهیم. 

گفتیم اگر قرار بر رسیدگی به پرونده‌هاست، ما هم پرونده‌های زیادی داریم

بهاروند ادامه داد: در این مورد هم گفتیم ما قولی نمی‌توانیم بدهیم. ما فقط قولی می‌دهیم که می‌توانیم انجام دهیم. نهایتاً توافق کردند که ما تبادل می‌کنیم ولی بعضی از پرونده‌های ما هنوز باز است و اینجا تقریباً به توافق رسیدیم. ما هم گفتیم که توافق می‌کنیم ولی خیلی از پرونده‌های ما باز است و اگر قرار باشد به پرونده‌ها رسیدگی شود پرونده‌هایی هم ایران دارد که باز است و خیلی پرونده‌های بزرگ است.

دستیار وزیر امور خارجه درباره مدت زمان تبادل پیام میان ایران و آمریکا گفت: این فاز پیام بردن و پیام آوردن درباره تبادل افراد، سه، چهار ماه طول کشید. یعنی فاز جدی این بوده است وگرنه اینکه کسی بگوید من فلان جا صحبت کردم، آنها حرف‌های پراکنده‌ای بود که تأثیری نداشته است.

وی خاطرنشان کرد: من معتقدم وزارت خارجه نهاد حاکمیتی و نماینده نظام است و نباید وارد مسائل سیاسی داخلی شود یا وزارت خارجه به خاطر این جناح و آن جناح تضعیف شود. ما از مسائل مسائل سیاسی خیلی پرهیز داریم. ورود به بحث‌های سیاست داخلی برای حرفه ما کشنده است.

داستان پرواز اختصاصی برای بازگشت سلیمانی به ایران

مدیرکل آمریکای وزارت امور خارجه افزود: یک نکته را نباید فراموش کنم و آن نقش چند نهاد در ایران است که وزارت خارجه واقعاً قدردان آنهاست. در جریان کار، شورای عالی امنیت ملی و قوه قضاییه موثر بودند، وزارت اطلاعات همکاری خیلی خوبی با ما داشت، دفتر ریاست جمهوری کمک کردند. در واقع تمامی نهادها هماهنگ شدند. با هم بحث کردیم و به نتیجه رسیدیم. مکاتبات خیلی زیادی باهم داشتیم. وزارت امور خارجه در واقع نظام را نمایندگی می‌کرد. بدون کمک آنها وزارت خارجه نمی‌توانست این کار را انجام دهد.

بهاروند در تشریح جزییات عملیات گفت: پس از آن که به توافق رسیدیم که می‌شود این دو نفر را باهم تبادل کرد، متوجه شدیم که دولت آمریکا برای تبعه خودش هواپیمای دولت خودش را خواهد آورد و با پرواز اختصاصی ایشان را به‌ آمریکا برخواهد گرداند. لذا ما تاکید داشتیم برای تبعه ایرانی هم همان شرایط باشد؛ لذا از هواپیمای دولت خودمان استفاده کردیم.

وی گفت: اگر می‌خواستیم هواپیمای اختصاصی ببریم، ‌طبق قانون باید جناب وزیر هم حضور داشته باشند چون طبق قانون زیر آن درجه نمی‌شود از هواپیمای اختصاصی استفاده کرد. از سوی دیگر، آقای ظریف هم می‌گفتند در عملیات اجرایی ممکن است تا ما را می‌بینند، تقاضایی بکنند که نیاز به مشورت با ایشان و تصمیم‌گیری داشت.

دستیار وزیر امور خارجه ادامه داد: به طور نمونه ساعت ۳ صبح روزی که می‌خواست تبادل انجام شود من اتاق ایشان بودم. ساعت سه صبح باهم هماهنگ کردیم و دستورالعمل‌هایی داشتیم. ایشان کاری که باید انجام دهیم و مسائل سیاسی و نحوه برخورد و گفت‌وگو را به ما گفتند.

این دیپلمات ارشد اضافه کرد: بعد از اینکه ما از هتل حرکت کردیم حدود ۱۰ صبح، ایشان باز هم با تلفن با ما در تماس بودند که چه کار کنیم. آقای برایان هوک از طرف آمریکا و بنده از طرف ایران به عنوان رئیس هیات وارد منطقه بی‌طرفی که سوئیسی‌ها در نظر گرفته بودند، شدیم. زندانی‌ها را مبادله کردیم بدون اینکه هیچ مذاکره بکنیم، برگشتیم و آقای دکتر ظریف هم آمدند سوار هواپیما شدیم و برگشتیم.

تبادل انجام شد بدون هیچ گفت‌وگوی رو در رو

بهاروند درباره روبه‌رو شدن با برایان هوک و اینکه گفت‌وگویی میان آنها صورت گرفت یا نه، گفت: ما در اتاقی که مبادله انجام می‌شد با هم روبه‌رو شدیم. پشت یک میز نشستیم. آنها دوست داشتند صحبتی بکنند، اما ما دستورالعملی برای صحبت نداشتیم. لذا وقتی که رابط سوئیسی هم می‌گفت اگر می‌خواهید صحبتی بکنید، خیلی محترمانه و دوستانه به رابط سوئیسی گفتیم که وزارت خارجه غیر از دستورالعمل نظام کاری انجام نمی‌دهد.

دستیار وزارت امور خارجه گفت: تبادل، پروتکل و روش خاص خود را دارد. شما اصلاً لازم نیست صحبت کنید. کاری که خیلی ضروری است این است که شما باید تایید کنید فردی که می‌خواهید تحویل بگیرید، ایشان است. چون طرف واسطه با صدای بلند می‌پرسد که آیا این همان کسی است که شما می‌خواستید شما می‌گویید بله. به هیات دوم هم همین طور. در همین حد اینها با هم تبادل می‌شوند شما باید رسماً تأیید کنید که این همان آدمی است که دنبالش هستید.

وی درباره نقش برایان هوک در این مبادله گفت: برایان‌ هوک هم مثل ما الان در وزارت خارجه است. هر چند ایشان مسلما دیپلمات حرفه‌ای نیست و از بیرون وزارت خارجه آمده است. ولی الان چون در وزارت خارجه است و دولتش رسماً به او مأموریت داده و کسی است که صلاحیت دارد. اگر زمانی حرفی هم بزند ما آن را به عنوان حرف دولت آمریکا خواهیم گرفت. دولت آمریکا این وظیفه را به عهده ایشان گذاشته بود که کار تبادل را انجام دهد همانطور که وزارت خارجه این وظیفه را به عهده من گذاشته بود. لذا فقط تقسیم وظایف است و نقش عمده‌ای نیست.

مدیرکل آمریکای وزارت امور خارجه در پاسخ به این سوال که آیا این روند ادامه خواهد داشت، گفت: در مورد اینکه باید ادامه پیدا کند یا نه، وزارت خارجه بر اساس دستورالعمل کار می‌کند چون وزارت خارجه نماینده نظام است؛ خودش تصمیم‌گیر نیست؛ مجری تصمیمات نظام است. اگرچه ممکن است در مواقعی به نظام پیشنهاد بدهد ولی وقتی می‌خواهد این به عمل تبدیل شوند باید دستورالعمل بگیرد.

بهاروند گفت: شخصاً فکر می‌کنم که می‌شود این کار را با حفظ همه شرایطی که برای ما وجود دارد، ادامه داد ولی فعلاً وزارت خارجه دستورالعملی ندارد و باید این دستورالعمل را درخواست کند.

وی افزود: دکتر ظریف عبارتی دارند و می‌گویند شما در بیان فکر مجتهد باشید و در اجرا مقلد باشید. ما در اجرا مقلد هستیم و خودمان اجتهاد نمی‌کنیم. نظام با مشورت همه ارگان‌های ذیربط تصمیم می‌گیرد و وزارت خارجه را مامور می‌کند که مجری این باشد ما به عنوان مشورت و در بخش اجتهادی فکر می‌کنم که می‌شود این کار را ادامه داد ولی نظام باید این تصمیم را بگیرد به ما دستور بدهد ما با کمان میل برای آن طراحی می‌کنیم که چگونه باشد.

فرماندهی ظریف در زوریخ برای تبادل زندانیان 

دستیار وزیر امور خارجه درباره حرف و حدیث‌ها درباره سفر نکردن دکتر ظریف به ایتالیا گفت: شما هر کاری بکنید بالاخره حاشیه‌هایی هست برای همین از مطبوعات، سیاستمداران، فعالان اجتماعی و سیاسی. خواهش می‌کنم وزارت خارجه را دستمایه مسائل داخلی و سطح پایین نکنند. اگر آقای ظریف نمی‌آمد زوریخ عده‌ای ممکن بود بگویند چرا نیامد زوریخ. الان نرفته ایتالیا می‌گویند چرا ایتالیا نرفته بالاخره باید یکی را انتخاب می‌کردند.

وی افزود: مسئله اتباع برای ما خیلی مهم است. دوم در مورد انتقال آقای دکتر سلیمانی به ایران بود. چون پرواز مستقیم از زوریخ به تهران نیست باید چند روز صبر می‌کردیم، یا ایشان را در چند کشور می‌چرخاندیم چون ویزای شنگن هم نداشتند به کشور دیگری می‌بردیم و با پرواز دیگری می‌آوردیم. با توجه به اینکه ایشان دانشمندی است که تازه از یک وضعیت ظالمانه و فشار روانی و جسمی خارج کردیم، نمی‌توانستیم ایشان را اینقدر بگردانیم. با جمیع جهات و دستورالعمل‌هایی که داشتیم آقای ظریف هم تصمیم‌شان این بود که این کار مهم‌تر است. اگر هم ایتالیا می‌رفت حتماً عده‌ای می‌گفتند چرا آقای ظریف سوئیس نرفته و این مسئله برای ما مهم است یک دانشمند ما گرفتار بوده است.

بهاروند گفت: این موضوع حساسی بود. آقای ظریف باید ما را حمایت می‌کردند. من هر دقیقه نمی‌توانستم دور دنیا با آقای ظریف تماس بگیرم و بگویم چه کار کنیم. موقعی که آنجا تشریف داشتند، من ۳ صبح اتاق ایشان رفتم و با ایشان روی کاغذ طراحی کردیم که چه کار کنیم. برداشت ما این بود که در ایتالیا کنفرانسی هست که می‌شود همیشه رفت، صحبت کرد ولی اینجا عملیاتی است که ما تجربه آنچنانی هم در مورد آن نداریم. بهتر است کسی که صلاحیت دستور دادن به ما را دارد آنجا باشد و ایشان خودشان تصمیم گرفتند که حتماً باید باشد.

۲۰ نفر از اتباع ایرانی در زندان‌های آمریکا هستند

وی در پاسخ به این سوال که در حال حاضر چند نفر از اتباع ایرانی در زندان‌های آمریکا هستند، گفت: ما کمابیش ۲۰ نفر داریم. به طرف آمریکایی هم گفتیم که آمار ما کمابیش ۲۰ نفر است ولی این آمار نهایی نیست چون هر زمان ممکن است ما متوجه شویم یکی از اتباع ما در جایی گرفتار شده و نیاز به کمک دارد. 

بهاروند دراین باره که آمریکایی‌ها چند نفر را ادعا می‌کنند در ایران دارند، گفت: یک نفر آمریکایی در ایران هست که شاکی خصوصی دارد و حدود پنج نفر هم دوتابعیتی هستند که مورد تقاضای آمریکا هستند.

وی در پاسخ به این سوال که آیا مورد مشخصی برای تبادل بعدی تعیین شده است، گفت: ما برای صحبت کردن درباره بقیه دستورالعمل نداریم. درباره دیگر موارد، ممکن است سفیر سوئیس به عنوان حافظ منافع آمریکا بیاید راجع به طیفی از موضوعات و موارد حرف بزنیم و درخواست کنسولی داشته باشد، همانطور که ما درخواست دسترسی کنسولی می‌کنیم از طریق حافظ منافع درآمریکا ولی اینکه وارد گفت‌وگو شده باشد، هنوز وارد این مرحله نشده‌ایم و به ما دستوری داده نشده است.

از بهاروند درباره ادعاهایی پرسیدیم که بعضی آمریکاییان آزاد شده از ایران مطرح می‌کنند و با مراجعه به دادگاه‌های آمریکا خواستار دریافت غرامت می‌شوند. پرسیدیم فکر نمی‌کنید در این تبادل، مغبون می‌شوید؟

وی پاسخ داد: در مورد زیان یا سود، ما بیشتر به اتباع خودمان فکر می‌کنیم. یعنی اینکه غبن در این نیست که فردی از ما شکایت می‌کند. ما به این جنبه نگاه می‌کنیم که فرد دانشمند، علمی و مخترع ما آنجا گرفتار شده و باید آزاد شود.

سرنوشت شکایت‌ها برای دریافت غرامت از ایران چه می‌شود

دستیار وزیر امور خارجه خاطرنشان کرد: سیاست خارجی آمریکا به نظر من مشکلی دارد که همیشه آمریکا را در بن‌بست تصمیم‌گیری و ابتکار فرو برده است؛ اول اینکه آمریکا دو دلیل عمده دارد یکی اینکه آمریکا چون عادت کرده به زورگویی، نمی‌تواند ابتکار دیپلماتیک داشته باشد.

بهاروند افزود: یکی از اشکالات سیاست خارجی آمریکا که با همه جهان اختلاف دارند، این است که عادت دارد یا به زور نظامی یا تحریم. لذا همتایان آمریکایی ما آنطور که ما انتظار داریم، ابتکار دیپلماتیک و انعطاف فکری ندارد. دیپلمات‌های‌آمریکا ابتکار خوبی ندارد بیشتر ابتکارات شان را به اتاق های فکر و نهادهای بیرون داده‌اند .

وی یادآور شد: کسانی هم که بیرون هستند در میدان و اجرا دقیقا نمی‌دانند، چه کنند و برای همین توصیه‌های خیالی و حداکثری به آنها می‌دهند. به هر حال قدرتش هم زیاد بوده است اما ایران کشوری است که می‌تواند در مقابل آمریکا مقاومت کنند. بقیه سعی می‌کنند به نحوی با آمریکا کنار بیایند. این از دلایلی است که دیپلماسی آمریکا آنطور که ما انتظار داریم با این همه سرمایه انسانی مبتکر نیست.

این دیپلمات ارشد کشورمان گفت: اشکال دوم این است که سیاست خارجی آمریکا خیلی گرفتار قوانینی است که کنگره با دخالت‌هایش در سیاست خارجی گذاشته و بعد به قوه قضایی کشانده و گرفتار اینهاست. می‌بینید قانونی گذاشته که از یک کشور شکایت کنید این شکایت‌ها روی هم انباشته می‌شود که نمی شود اجرا کرد. خود همین به مشکلی در سیاست خارجی آمریکا تبدیل می‌شود. کسی که این قانون را برای فشار بر ایران تصویب کرده، خودش گرفتار می‌شود، خودش طنابی به دست خودش می‌بندد که ابتکار را از او می‌گیرد.

وی اظهار داشت: در این نکته که آیا اینها درخواست غرامت می‌کنند این هم از مواردی است که آمریکا خودش برای خودش ساخته است. صلاحیت به دادگاه داخلی علیه یک کشور خارجی داده است، بدون اینکه عمل متقابل باشد. آمریکا قانونی گذاشته برای فردی قرار میلیاردی صادر می‌کند و چیزی هم در انتهای آن نیست جز یک نمایشی. بعداً نه تنها با ما بلکه به هر کشور دیگری که می‌خواهد حل اختلاف کند نمی‌داند با این پرونده‌ها و قانونی که تصویب و دردسرهایی که ایجاد کرده چه کند.

مدیرکل آمریکای وزارت امور خارجه تاکید کرد: روابط خارجی امری اجرایی است که تبدیل به یک امر قانونی و قضایی می‌شود. لذا این کار، حل مشکلات آمریکا با سایر کشورها را دشوار می‌کند. با ما هم همین مشکل را دارد. ما هم عمل متقابل می‌کنیم. در حقوق بین‌الملل شما می‌توانید غیرمجاز را مجاز بدانید. ما هم در مقابل آمریکا قانون داریم که اگر آمریکا ظلمی به اتباع ما بکند می‌توانند درخواست شکایت از آمریکا بکنند و درخواست غرامت کنند. 

بهاروند گفت: ولی این که چیزی از ما بگیرند هنوز چنین اتفاقی نیفتاده یا در سطحی نبوده که آمریکایی‌ها انتظار داشتند. این قانونی است که توجیه‌پذیر نیست.