«حذف کارت سوخت و راه‌ادنازی مجدد آن» و همچنین «افزایش قاچاق سوخت» از جمله محورهای استیضاح «بیژن زنگنه» وزیر نفت اعلام شده است؛ استیضاحی که تعدادی از نمایندگان مجلس در روزهای اخیر کلید زده‌اند و اکنون در کمیسیون انرژی مجلس در حال بررسی است.
عمده قاچاق سوخت از طریق استان‌های مرزی و به دلیل اختلاف قیمت با کشور همسایه انجام می‌شود. با توجه به افزایش قیمت بنزین کشور در سال‌های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ این اختلاف بسیار کم شده ولی در سال ۱۳۹۶ و به دلیل روند افزایشی نرخ ارز و قیمت نفت در بازارهای جهانی، اختلاف قیمت بنزین کشور در مقایسه با کشورهای همسایه تفاوت محسوسی پیدا کرده است.
اگر چه اختلاف قیمت بنزین در ایران و کشورهای همسایه بر افزایش قاچاق تاثیر مستقیم داشته ولی طی سال‌های ۱۳۹۶ تا کنون با توجه به عدم مجوز مجلس در بودجه‌های سالیانه، دولت اجازه افزایش قیمت بنزین برای کاهش فاصله قیمتی با کشورهای همسایه را نداشته است. که این امر را می‌توان به عنوان ریشه اصلی قاچاق سوخت دانست، چون با توجه به اختلاف محسوس حتی اگر استفاده از کارت سوخت شخصی در این سال‌ها اجباری بود، قاچاق از طریق کارت جایگاه‌دار نیز اقتصادی بود.
گام‌های وزارت نفت برای کنترل قاچاق سوخت
اگر چه می‌توان گفت ریشه اصلی قاچاق را باید در سطح پایین اقتصادی مردم مناطق مرزنشین و عدم نظارت جدی بر مرزها جستجو کرد و کنترل کامل آن مستلزم همکاری گسترده در سطح ملی است ولی وزارت نفت در این سال‌ها از روش‌های موثری برای کنترل قاچاق سوخت استفاده کرده است.
سامانه تجارت آسان؛ سامانه کنترل پیمایش ناوگان حمل و نقل دیزلی، سامانه BSS (فروش ما به التفاوت باک خودروها در مرزها)، سامانه گلوگاه‌های سیستان و بلوچستان، کدینگ خودروهای سیستان و بلوچستان، سامانه بارنامه برخط انبارها و سامانه رسید و ارسال نیروگاه‌ها از مهم ترین تمهیدات وزارت نفت بر کنترل مصرف سوخت بوده است که اثر قابل توجهی بر کنترل قاچاق سوخت در کشور داشته است.
سامانه تجارت آسان که هرگونه تقاضای سوخت از طریق متقاضی در این سامانه اینترنتی ثبت شده و متولیان خارج از نفت (وزارت صنعت، کشاورزی، کشور و غیره ) پس از تائید تقاضا آن را به وزارت نفت ارسال می‌کنند که مجددا مورد بررسی قرار می‌گیرد.
به عنوان مثال در سال ۱۳۹۶، ۲.۷ میلیارد لیتر و در ۱۸ ماهه گذشته ۱.۲ میلیارد لیتر با راستی آزمایی‌های انجام شده توسط وزارت نفت لیتر کمتر از تائید متولی اول با بررسی کارشناسی تحویل به متقاضی تحویل شده که هیچگونه اعتراضی در پی نداشته است. ( به دلیل اضافه کردن کنترل‌های پیشگیرانه این مقدار در مقایسه با سال ۱۳۹۶ با یک و نیم سال بعد، کمتر از نصف شده است.) در ضمن عطف به نامه شماره ۱۴۸۹ در تاریخ ۲۵ آبان ماه سال ۹۸ وزارت اطلاعات استفاده از سامانه مذکور موجب ۴۰۰۷ میلیارد تومان صرفه‌جویی و کنترل مصرف انواع سوخت شده است.
سامانه کنترل پیمایش ناوگان حمل و نقل دیزلی؛ که بزرگترین دستاورد این سامانه با وجود رشد ناوگان، در سال جاری مصرف کل ناوگان مذکور معادل اواخر سال ۱۳۹۴ (سال شروع بکار گیری این سامانه ) است.
سامانه BSS (فروش ما به التفاوت باک خودروها در مرزها)؛ با استفاده از این سامانه مابه التفاوت نرخ نفت گاز داخل باک ناوگان خروجی از کشور با نرخ تعادلی کشورمقابل اخذ و به حساب خزانه واریز می‌شود که در هشت ماهه ابتدای امسال معادل چهار هزار میلیارد ریال است. شایان ذکر است این سامانه از حدود چهار سال قبل راه اندازی شده ولی متمرکز شدن آن طی سال جاری بوده است.
سامانه رسید و ارسال نیروگاه‌ها؛ این سامانه طوری طراحی شده که تا زمانیکه نفتکش اعزامی از انبارهای نفت به سمت نیروگاه‌ها تائید سیستمی رسید فرآورده به نیروگاه را اخذ نکند و قادر به بارگیری بار بعدی نیست، بنابراین از تخلف نفتکش‌ها جلوگیری می‌شود. از ابتدای امسال تا کنون سه میلیارد و ۱۶۰ میلیون لیتر نفتگاز و ۲ میلیارد و ۳۸۰ میلیون لیتر نفتکوره به نیروگاه‌ها ارسال شده است و این سامانه از سال ۹۵ اجرایی شده است.
سامانه بارنامه برخط انبارها؛ به این سامانه جهت شناسایی هرگونه نفتکش متخلف قبل از بارگیری در انبارهای نفت بوده که با اتصال سیستمی این سامانه صدور بارنامه وزارت راه و سامانه وزارت نفت نسبت به کنترل نفتکش‌ها اقدام می‌کند میانگین حمل فرآورده‌ای نفتی روزانه با نفتکش حدود ۲۰۰ میلیون لیتر است و این سامانه از ابتدای سال ۹۷ راه‌اندازی شد.
سامانه گلوگاه‌های سیستان و بلوچستان؛ جهت کنترل صحت تردد بارهای فرآورده های نفتی شرکت ملی پخش که در این سامانه نفتکش‌های ورودی به استان با تهیه بستر لازم روی اینترنت و شبکه سامانه هوشمند سوخت و نصب تجهیزات مربوطه، بارنامه با بار و مقدار آن همچنین اصالت آن مورد کنترل قرار می‌گیرد. که طی هشت ماهه سال جاری ۲۸۴ تانکر با بارنامه جعلی شناسایی و این سامانه از سال قبل راه اندازی شده است.
کدینگ خودروهای سیستان و بلوچستان؛ خودرو های سیستان و بلوچستان با اجرای این طرح از سوء استفاده از کارت های مهاجر و انحراف فراورده بنزین جلوگیری و موجب کاهش مصرف بنزین در استان شد.