به رغم سابقه زیاد مستندهای حیات وحش و زیست بوم، در مقایسه با سایر ژانرهای سینمای مستند در جهان، در ایران مستند زیست بوم و حیات وحش به دلایل متعدد (به ویژه به دلیل عدم رعایت حق انتشار یا در اصطلاح کپی رایت که باعث نمایش آزاد و بدون پرداخت مالی به مستندهای زیست بوم که در سراسر دنیا و با جدیدترین فنون سینمایی ساخته شده‌اند، می‌شود)، کمتر محوریت توجه، تمرکز و تخصیص بودجه را یافته است.
مستند قرقبان به کارگردانی مشترک فتح الله امیری و نیما عسگری، یکی از ساخته‌هایی است که امسال در سیزدهمین جشنواره مستند سینما حقیقت و در بخش مسابقه ملی به نمایش درآمده است. مستندی که موفق شده است در روزهای گذشته در صدر فیلم‌های برتر از نگاه تماشاچیان قرار گیرد.
قرقبان که آن را می‌توان نماینده‌ای از مستندهای دغدغه‌مند محیط زیستی نام نهاد، پژوهشی است که تلاش‌های یک دهه‌ای یک کارشناس علاقمند به محیط زیست، برای حفظ گونه‌های حیوانی مازندران را به تصویر می‌کشد. مستندی که تلاش می‌کند تا با بهره‌گیری از فضای دراماتیک سینما، خطر اضمحلال گونه‌های حیوانی و تخریب زیست بوم را دگربار یادآوری کرده و در ذهن مخاطب برجسته سازد.
این مستند با نمایش جلوه‌هایی از سختی‌های این کار (راضی کردن مردم محلی برای همراهی با قرقبان و درک و دریافت اهمیت این گونه‌ها برای محیط زیست، تله گذاشتن و مدرک جمع کردن بر علیه شکارچیان غیرقانونی و ...) می‌کوشد تا اهمیتِ داشتنِ چنین دغدغه‌هایی را برای عامه مردم و علاقمندان به تصویر بکشد. فیلمی که با جنگلی پوشیده از برف و صحنه‌های سرد و سکوت جنگل‌های تنکابن شروع می‌شود و با نمایش تنهایی مردی که در این مسیر می‌جنگد و تنهاست، پایان می‌یابد.
در ادامه از نظر شما نیز می‌گذر آنچه با فتح الله امیری یکی از کارگردان‌های مستند قرقبان درباره این مستند سخت، گفتیم و شنیدیم.
ایرنا: آقای امیری برای شروع کمی درباره علت ساخت مستندی با این سوژه توضیح می‌دهید و اینکه علت انتخاب چنین اسمی چیست؟
- سبکی از حفاظت در دنیا وجود دارد که جوامع محلی خودشان از حیات وحش و محیط زیست اطرافشان حفاظت می‌کنند و این حفاظت نیاز به این دارد که این حافظان ذینفع هم باشند. در این فیلم داستان همین است و به کسانی که این کار را انجام می‌دهند قرقبان می گویند؛ یعنی کار شخص قرق خصوصی و حفاظت از حیات وحش است. نکته دیگری که همین ابتدا اضافه کنم اینکه این فیلم را برای شبکه جهانی جام جم ساخته ایم و موضوع آن بسیار چالشی است.
ایرنا: یعنی دولتی نیستند؟
- نه. شبکه جام جم دولتی نیست اما زیر نظر دولت کار می کند.
ایرنا: درباره علت چالشی بودن موضوع بیشتر توضیح می‌دهید؟
- مثلا یک منطقه حدود ۶۰ قوچ و میش دارد و اینها هر روز کشته می‌شوند (تا جایی که امکان داشته، شکارچی محلی از آنها کشته اند)؛ مواردی که من دیده ام این بوده است که مثلا یک ماده باردار را با دو بره در شکم می کشند و برایشان اهمیتی ندارد؛ ولی قرق از این حیوانات حفاظت و از این کشتار جلوگیری می کند. سازمان محیط زیست پس از این که فهمید حفاظت خصوصی در فلان منطقه خوب بوده و رشد داشته است به این آدم‌ها پروانه شکار قانونی می دهد. این پروانه شکار قانونی دیگر شامل ماده یا نر جوان نیست؛ و شامل حیوانی می‌شود که مثلا ۱۰ سال به بالا دارد، جفتگیری نمی کند و نر است.
ایرنا: یعنی مجوز به شکار آنهایی می‌دهند که تاثیری در رشد جمعیت این حیوانات ندارند؟
- بله. وجود اینها برای طبیعت خوب هست ولی تاثیری در افزایش جمعیت ندارند. ۱۰ تا مجوز می دهند که از این ۱۰ عدد تعدادی به جوامع محلی می رسد؛ مثلا ۳ مورد آن برای همان روستاهای اطراف است،۳ مورد برای استان است و ۳ تا هم برای کل ایران و یکی هم پروانه خارجی است که پروانه خارجی در اصل محل درآمد اینها است که از همان، هزینه محیط بانان، پاسگاهی که ساخته‌اند، ماشین و موتور و اسب و ... را می دهند. در این فیلم یک کارشناس حیات وحش به نام پیمان مقدس هست که دوست دارد یک قرق خصوصی در ارتفاعات تنکابن بزند. این آدم با چالش هایی جدی بر سر راه خود مواجه می شود چون فکر می کند کار ساده ای است اما هرچه جلوتر می رود می بیند که کار بسیار پیچیده است چراکه در جوامع محلی تعارض بسیاری بالایی با زیستگاه وجود دارد.
ایرنا: انگیزه شروع کارتان چه بود؟
- یکی از دوستانمان گفت که می‌خواهیم یک قرق خصوصی بزنیم و به ما پیشنهاد شد که با توجه به فضای کاری که می کنیم و قبلا هم انجام داده بودیم (چون چند سال پیش این دغدغه را شروع کرده بودیم) از کار بازدید کرده و اگر ارزش دارد شروع کنیم. برای ما مهم است که کاری که انجام می دهیم تاثیری در بهبود شرایط محیط زیست ایران داشته باشد.
ایرنا: در مستندسازی چقدر می توانید بر اساس دغدغه‌تان جلو بروید؟
- ما به شدت به کارمان علاقه داریم و به کاری که می کنیم ایمان. یعنی سوژه مان را با ایمان می سازیم ولی واقعیت این است که بودجه ای که می گیریم کم است. پول (بسیار ناچیز) این پروژه را صداو سیما داده است و ما باید دنبال تهیه کنندگانی باشیم که پول بهتری به ما بدهند و این شرایط اقتصادی باعث می شود تا آن آدم پیدا نشود. در کل خوبی آن این است که کاری که دوست داریم را انجام می دهیم.
ایرنا: چقدر با توجه به شرایط فعلی و فضای اقتصادی موجود، امکان دنبال کردن علایق‌تان را دارید؟
- ما دنبال علاقمان هستیم و برای آن سرمایه گذار پیدا می کنیم؛ یعنی کسی که به ما پول می دهد باید برای علاقه ما پول بدهد.
ایرنا: محیط زیست بحث علاقه شخصی شماست؟
- به‌شدت. من در این حدودا ۱۶ سال که کار کرده ایم، هیچ کار غیرمحیط زیستی ای نساخته ام. این علاقه و دغدغه از اولین کارم بوده است و همچنان وجود دارد و هروز هم بیشتر می شود.
ایرنا: چقدر سابقه حضور در جشنواره حقیقت دارید و روند تغییرات آن را چطور می‌بینید؟
- در چندین دوره در جشنواره بوده‌ام. این دوره بلیط فروشی کرده اند و تغیر خاص دیگری ندیده ام. این جشنواره به نظرم مهمترین رویداد سینمایی مستند در ایران است که هرسال بیشتر جا می افتد و روی مستندسازی ایران تاثیرگذار است. موضوعی که هست این است که فیلم های من در جشنواره های خارجی هم خوب جایزه گرفته اند و حتی به تلویزیون های خارجی هم فروش زیاد داشته اند و با وجود این که یکبار جایزه بهترین فیلم جشنواره و یکبار بهترین کارگردانی جشنواره را گرفته ام، هیچ وقت فیلم های من به بخش بین الملل نمی روند و نمی دانم سازوکارش چگونه است اما دوست دارم در آن بخش هم شرکت کنم.
ایرنا: چیزی به اسم «بازار سینمای مستند» در ایران داریم؟
- بدان معنا که فیلم‌های مستندمان را بفروشیم، من ندیده ام. یک بازاری اینجا هست. روی اینترنت در سایت هاشور فروش می رود و بچه ها در سینمای هنر و تجربه هم فروش های خوبی داشته اند (مثلا ۲۰۰ میلیون) و ظاهرا امروز «فیلمیو» هم آنها را می خرد. اما همه اینها مستلزم پیگیری شخصی است که من تاکنون تجربه‌اش را نداشته‌ام.
ایرنا: راه گسترش این بازار برای فیلم‌ها چیست؟
- ما فیلمساز هستیم و کارمان تعریف شده است اما مشکل این است که منِ فیلمساز باید خودم دنبال کار فروش فیلم خود باشم در صورتی که اگر شرکت هایی متولی این کار باشند، مثلا پخش سینمایی آن را به عهده بگیرند، اصولی‌تر و بهتر است.
به گزارش ایرنا، سیزدهمین و جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت در بخش مسابقه ملی شامل ۶۲ فیلم است. از این تعداد ۲۷ فیلم به گونه مستند کوتاه، ۱۵ فیلم به گونه مستند نیمه‌بلند و ۲۰ فیلم به گونه مستند بلند اختصاص دارند که کامران شیردل، یونس شکرخواه، سیف‌الله صمدیان، پیروز کلانتری، حبیب احمدزاده، محمدحسین مهدویان و مونا زندی داوری برای انتخاب برترین مستندها را در این بخش به عهده دارند.
همچنین در بخش مسابقه بین‌الملل امسال که حدود شش هزار فیلم از بیش از ۱۰۰ کشور جهان متقاضی شرکت در آن بوده اند، ۵۴ فیلم در ۷ بخش مسابقه و غیررقابتی پذیرفته شده‌اند. در بخش مسابقه بین‌الملل به تفکیک ۸ مستند کوتاه، ۸ مستند نیمه‌بلند و ۸ مستند بلند نمایش دارند. روسوا به همراه کارول پیشاروک Karol Piekarczyk و مهرداد اسکویی داوری این بخش را برعهده دارند. نمایش‌های ویژه ۸ فیلم و پرتره شامل ۸ فیلم می شود.
جایزه شهید آوینی ویژه نمایش و تقدیر از فیلم‌های مستند منتخب حوزه انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و مقاومت در منطقه نیز برای ششمین سال متوالی، به عنوان بخش ویژه جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت برگزار می‌شود و امسال ۲۹ فیلم در آن شرکت دارند و داوری این بخش به عهده محمدمهدی طباطبایی نژاد، مسعود فراستی و مهدی قربان‌پور است.