منوچهر متکی عصر امروز پنجشنبه در مراسم اختتامیه المپیاد شبیه‌سازی مذاکرات بین‌المللی ابتکار صلح هرمز مبتنی بر دیپلماسی اقتصادی که در دانشگاه امام صادق (ع) برگزار شد، افزود: سیاست خارجی، مسئولیت پل زدن دولت - ملت با کشورهای دیگر را برعهده دارد و کشورها سعی می‌کنند براساس اصول و منافع خود این ارتباط را برقرار کنند. زمانی اجلاسی در نیویورک از کشورهای عضو شورای امنیت در سطح سران برگزار شد که دستور کار آن صلح بود.
وی ادامه داد: در آنجا مطرح شده بود که دولت‌ها بخشی از حاکمیت خود را با دیگران به اشتراک بگذارند. در این شرایط ناچار به تعامل هستیم و در این چارچوب، همسایگان در اولویت هستند.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه ایران از محدود کشورهایی است که ۱۵ همسایه دارد، اظهار داشت: شرایط ژئواکونومیک و ژئوپلتیک و وجود طولانی‌ترین بحران جهانی یعنی در فلسطین موجب شده توجه زیادی به این منطقه شود. همچنین هر کشوری که بخواهد بگوید دستی در قدرت جهانی دارد، به این منطقه توجه می‌کند.
متکی با بیان اینکه مناسبات ایران با کشورهای جنوبی همواره با فراز و نشیب همراه بوده است، تصریح کرد: قبل و بعد از انقلاب، روابط ایران با کشورهای حوزه شمالی بر مدار مسکو بود. دولت‌های بعد از انقلاب خواهان روابط چارچوبدار، مبتنی بر حسن همجواری و احترام بودند اما روابط ایران با بسیاری از کشورها در برایندی از اراده آنها و اراده بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است.
وی با بیان اینکه در دوران آیت‌الله هاشمی شورای روابط خلیج فارس با عضویت وزارتخانه‌های اقتصادی تشکیل شده بود و وزارت خارجه دبیرخانه آن بود، خاطرنشان کرد: در آن دوران هم تاکید می‌شد روابط ایران با این کشور متاثر از مناسبات و تاثیرگذاری بازیگران خارجی به ویژه آمریکا و اتحادیه اروپاست. اتحادیه اروپا در آن زمان درخصوص تحولات خاورمیانه همچون مساله فلسطین و لبنان موثر بود در حالی که امروز سیاست خارجی خود را دربست در اختیار آمریکا قرار داده‌اند.
وزیر پیشین امور خارجه با بیان اینکه حرکتی برای توافق امنیتی پایدار انجام شد و پیش رفت اما دخالت‌های خارجی مانع به سرنجام رسیدن آن شد، ابراز داشت: در دوران وزارت من، شورای همکاری خلیج فارس حرکتی را برای پول واحد و همکاری اقتصادی جدی آغاز کرده بود. آن زمان، با عمان، عربستان، کویت و امارات مذاکراتی برای همکاری‌های ایران و شورای همکاری آغاز کردیم ولی به دلیل تحولات بعدی منطقه این پرونده نیمه تمام ماند. دولت بحث صلح هرمز را در ادامه گام‌های پیشین دهه ۷۰ و همکاری‌های امنیتی که تا توافق همکاری امنیتی هم پیش رفت، مطرح کرده است.
متکی با بیان اینکه طرح صلح هرمز تمایل روشن ایران را به همکاری‌های امنیتی بار دیگر نشان داد، عنوان کرد: اولویت نخست برای ایران همکاری منطقه‌ای براساس ظرفیت‌هاست اما دیگران حریت و آزادی لازم را برای تصمیم‌گیری ندارند و بنابراین خواسته یا ناخواسته پای دیگران در مسائل منطقه‌ای باز شد.
وی افزود: الان هم بحث کنشگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای مطرح است. آمریکا القا می‌کند من باید همه‌جا باشم از نفتا تا آسه‌آن، از ناتو و اتحادیه اروپا تا شورای همکاری خلیج فارس. اگر بنا باشد در مسائل منطقه‌ای دیگران نقش داشته باشند، ما می‌توانیم در توازن این ورود اثرگذار باشیم.
این دیپلمات با بیان اینکه تا سال‌ها نگاه ایران به همکاری و تعامل در عرصه بین‌المللی در عرصه اقتصادی برای کسب منافع اقتصادی بود، یادآور شد: آن نگاه در شرایطی که بنا بر برخورد با ایران است، کارساز نیست چون تحریم‌ها راه را بر شما می‌بندد. آیا ما درست عمل کردیم؟ آیا ما نباید سربسته‌تر عمل کنیم؟ آیا شفاف‌سازی‌های ما به ضرر ما نیست؟
متکی با اشاره به تاثیر گام‌های جانبی در پیشبرد طرح هرمز، بیان کرد: ما با عمان، قطر و کویت روابط عادی داریم. امارات پس از تحولات منطقه‌ای دنبال عادی‌سازی مناسبات است. عربستان پس از باتلاق یمن خواستار تغییر شرایط است. در چنین شرایطی ایران باید در ارتباط با همسایگان باید اصل روابط را در نظر بگیرد. همچنین مناسبات ایران باید با ترکیه، پاکستان، هند و افغانستان گسترش یابد.
وی با بیان اینکه آمریکا در افغانستان و عراق تلاش می‌کند دولتی متحد خود و دشمن ایران بر سرکار باشد، گفت: ایران حق دارد بر علیه این استراتژی ضد ایرانی واکنش داشته باشد. طرح صلح هرمز بیانگر اقدام هوشمندانه ایران برای همکاری و دوستی در منطقه است. ما البته در این گونه بحث‌ها پیام دیگری هم می‌دهیم و آن اینکه ما از عربستان و امارات دلخوریم اما فراموش نمی‌کنیم کسی که در سنگر دشمنی با ماست، آمریکاست و نه عربستان سعودی و امارات.
خرمشاد: جمع‌بندی کشور، توسعه سیاست همسایگی است
محمد باقر خرمشاد دبیر شورای روابط خارجی نیز گفت: کشور حداقل در عرصه نخبگی به این جمع‌بندی رسیده که سیاست همسایگی‌مان را توسعه دهیم. تحریم‌ها به کشور فشار را وارد کرده و در چنین شرایطی همسایگان کارگشا است.
وی با بیان اینکه «در همین جا باید رشد و زندگی کنیم و نمی‌توان همسایگان‌مان را عوض کرد»، اظهار داشت: متاسفانه تا پیش از این رویکرد ایران نسبت به منطقه امنیتی بوده است چراکه کشورهای همسایه، کشورهای پرآشوبی بودند؛ در عراق، صدام و در افغانستان، طالبان حضور داشتند و بعد هم این کشورها دچار آشوب شدند. پاکستان مسائل خاص خود را داشت، ترکیه عضو ناتو است. آمریکا هم در اطراف ایران پایگاه‌های متعددی دارد. روس‌ها در شمال ایران عضو پیمان امنیتی شانگ‌های هستند و مشارکت همسایگان ما در دو پیمان مهم امنیتی و نظامی موجب شده تا ما سیاست امنیتی را در قبال همسایگان داشته باشیم.
معاون اسبق وزارت خارجه با بیان اینکه کشور به این جمع‌بندی رسیده که سیاست همسایگی‌مان باید اقتصادمحور باشد، تصریح کرد: برای موفق بودن و داشتن روابط خوب با کشورها باید مناسبات اقتصادی داشت. در چنین شرایطی روابط ما پایدار خواهد بود. تحریم این مساله را بیشتر به ما تحمیل کرده که مثبت هم است.
وی افزود: پاشنه آشیل ایران، مساله اقتصاد است که ما را هم در درون و هم بیرون دچار آسیب کرده است.
وی با تاکید بر اینکه ما نیازمند روش‌های جدید در پیشبرد دیپلماسی هستیم، ابراز داشت: متمایل کردن کشور به ویژه سیاست اقتصادپایه در مناسبات همسایگی به سود ما است و باید زمینه و شرایط آن فراهم شود.
قهر دیپلماتیک تامین‌کننده منافع ما نیست
سید جلال دهقانی فیروزآبادی استاد دانشگاه علامه طباطبایی، گفت: متاسفانه در سال‌های اخیر دوگانه‌ای به نام مذاکره - مقاومت شکل گرفته که دقیق هم نیست. برای مقاومت، باید مذاکره کرد و مذاکره می‌کنیم تا مقاومت کنیم. این دو، همدیگر را هم‌افزایی می‌کنند و اگر این نباشد، آن هم نیست.
وی ادامه داد: داشتن منابع قدرت به تنهایی کافی نیست بلکه چگونگی به کار گرفتن آن مهم است. میزان قدرت کشورها هم به میزان اثرگذاری در عرصه جهانی ارتباط دارد، پس ما نیازمند دیپلماسی هستیم.
این تحلیلگر ارشد روابط بین‌المللی با بیان اینکه دیپلماسی نیازمند قدرت است، اظهار داشت: اگر مذاکرات سال‌های اخیر پیش رفت - هر چند نقدهایی به آن وارد است - به خاطر این بود که پشتش به قدرت ملی گرم بود بنابراین ما نیازمند یادگیری چگونگی مذاکره هستیم چراکه کانون دیپلماسی، مذاکره است. قهر تامین‌کننده منافع ما نیست. دوستی می‌گفت دشمن وقتی جلسه می‌گذارد، حتما برو چون می‌توان کسب اطلاع کرده و از منافع خود دفاع کرد.
دهقانی فیروزآبادی با بیان اینکه باید مذاکره را بیاموزیم، تصریح کرد: حضور دیپلماتیک فعال در برخی مجامع و مقاطع نداریم چراکه دیپلمات ورزیده نداریم در حالی که انزواگرایی با ذات ایران و جمهوری اسلامی تعارض دارد. در دیپلماسی انفعالی فقط پاسخگو هستیم در حالی که دیپلماسی فعالانه موجب پاسخگویی طرف مقابل می‌شود.