بیشه ناژوان یکی از مهمترین میراث طبیعی اصفهان و در پیوند با میراث تاریخی این شهر، سالهاست که به اعتقاد دوستداران میراث فرهنگی دستخوش دستکاری‌های غیر ضروری و غیر اصولی شهرداری قرار گرفته و هویت طبیعی و تاریخی‌اش قربانی توسعه ناپایدار طرح‌های گردشگری ناهمخوان با محیط شده است.
ارگ ناژوان با برج و باروهایی که هنوز برافرشته است، اثر منحصر به فردی در محدوده شهری و بیشه ناژوان است که می‌تواند به عنوان یک ظرفیت گردشگری همخوان با بیشه تاریخی و طبیعی ناژوان کارکرد داشته باشد.
ارگ در مسیر معروف به «گذر ناژوان» یا کوچه «باغ برج» قرار گرفته که سه مادی بیشه ناژوان از آن می‌گذرند. این گذر با ۲ برج کبوترخانه درست روبه روی کوه آتشگاه باز می‌شود و ناژوان را به آتشگاه پیوند می‌زند.
از قلعه های اربابی تا بناهای شهرداری
قلعه‌های اربابی مثل قلعه ککنان، قلعه آقا، قلعه جلالون، مادی‌ها، ارگ ناژوان مشهور به قلعه مارمار، آسیاب حاجی و برج‌های کبوتر از آثار تاریخی بیشه ناژوان هستند که در کنار باغ‌های صدبیشه ماربین، زاینده‌رود و منظر آتشگاه، می‌توانند به عنوان ظرفیت‌های گردشگری همگون و همخوان مورد توجه بیشتری باشند.
مدیران شهری اصفهان در سی سال گذشته با بارگذری‌های به گفته کارشناسان غیر اصولی و غیر ضروری هویت این پهنه طبیعی و تاریخی را مخدوش کرده‌اند و با ساخت باغ پرندگان، باغ خزندگان، باغ پروانه‌ها، آکواریوم، شهربازی و کارتینگ به دنبال ایجاد اماکن گردشگری و تفریحی در این بیشه هستند.
بیشه طبیعی ناژوان، پیوندگاه تاریخ و طبیعت
شاهین سپنتا فعال میراث فرهنگی در گفت و گو با ایرنا گفت: از رهگذر دخالت‌های نابجا در بیشه طبیعی ناژوان، بناهای تاریخی پیرامون آن به فراموشی سپرده شده و رو به ویرانی می‌روند.
وی افزود: ناژوان نه یک پارک جنگلی دست‌کاشت (آنگونه که در تابلوهای شهرداری ثبت شده) بلکه یک بیشه طبیعی و بخشی از زیست بوم زاینده‌رود و میراث طبیعی شهر اصفهان است و در این محدوده آثار تاریخی هم قرار دارند که لازم است از طریق دستگاه‌های مربوطه از جمله سازمان میراث فرهنگی و شهرداری شناسایی و وضعیت آنها ساماندهی شود.
عضو انجمن دوستداران اصفهان با تاکید بر لزوم همکاری و هماهنگی بین شهرداری، سازمان میراث فرهنگی و بخش خصوصی که مالک بخشی از آثار تاریخی در محدوده ناژوان هستند گفت: آثار تاریخی ناژوان از جمله برج‌های کبوتر، قلعه‌های تاریخی و ارگ ناژوان همگی نیازمند مرمت و تعریف کاربری‌های متناسب با هویت طبیعی و تاریخی ناژوان هستند تا از این رهگذر از آسیب‌های احتمالی آینده پیشگیری شود.
سپنتا در ادامه به سرمایه‌گذاری بر ظرفیت‌های بالقوه و همخوان با بیشه طبیعی ناژوان اشاره کرد و یادآور شد: همه آثار تاریخی موجود در منطقه ناژوان باید شناسایی و شناسنامه‌دار شوند و در صورت امکان و لزوم به ثبت استانی و ثبت ملی برسند. سازمان میراث فرهنگی می‌تواند برای این آثار طرح‌های کاربری متناسب تعریف و به عنوان فرصت‌های سرمایه‌گذاری در اختیار سرمایه‌گذاران قرار دهد.
این فعال میراث فرهنگی معتقد است این کار از ساخت و سازهای آتی به ایجاد زیرساخت‌های گردشگری جلوگیری می‌کند.
وی با اشاره به لزوم ساماندهی آثار تاریخی منطقه ناژوان در اولویت‌های مدیریت ساماندهی ناژوان چنین افزود: کسانی که علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری ناژوان هستند، به جای هزینه برای احداث بناهای تازه مثل هتل، رستوران، وکافی شاپ می‌توانند با مرمت، حفاظت و استفاده از متناسب از بناهای تاریخی موجود ضمن انتفاع، این بناها را از نابودی نجات دهند.
موقعیت ممتاز ارگ ناژوان، سرمایه‌ای فراموش شده
ارگ ناژوان در مالکیت بخش خصوصی قرار دارد و با وسعتی در حدود هشت هزار متر دارای برج و بارویی است که هنوز بخش‌های زیادی از آن پابرجا مانده است. نقشه هوایی نشان می‌دهد که این ارگ بیشتر از چهار برج داشته و در زمان حاضر با بی‌توجهی مالک خصوصی و عدم شناسایی و رسیدگی به موقع سازمان‌های متولی در ناژوان وضعیت چندان مطلوبی ندارد. این ارگ در حالی رو به ویرانی می‌رود که می‌توان گفت تنها ارگ به جا مانده در محدوده شهری اصفهان با این وسعت و مشخصات است.
سپنتا در خصوص موقعیت ممتاز ارگ ناژوان گفت: ارگ ناژوان که برخی از افراد محلی از آن با نام قلعه مارمار نام می‌برند (که احتمالا تحریف شده "مهر مهر" است) نمونه ای از ارگ های اصفهان قدیم و بجامانده در محدوده شهر اصفهان است. در حالی که امروز دیگر از باروی بزرگ اصفهان و یا ارگ سارویه و یا ارگ تبرک چیزی باقی نمانده و ویرانه‌های ارگ شاه دژ بر فراز کوه صفه نیز شرایط خوبی ندارد، حفظ ارگ ناژوان یا مارمار ضرورتی انکارناپذیر است. به ویژه این که نزدیکی این ارگ با بیشه ناژوان، مادی های سه‌گانه ناژوان، برج های کبوتر، آتشگاه و زاینده رود اهمیت آن را دوچندان کرده است.
ارگ ناژوان دیوار به دیوار پروژه هتل گلکار در حریم آتشگاه
در سال‌های گذشته مجوز ساخت هتلی در حریم کوه آتشگاه و در گذر ناژوان خبر ساز شد که با پافشاری فعالان میراث فرهنگی و رسانه‌ها بنا شد ۲ طبقه از طبقات آن زیرزمینی باشد. ساخت این هتل مجوز کمسیون ماده پنج را قبل از سال ۸۶ که طرح ساماندهی ناژوان به صورت گردشگری با حفظ باغات مصوب شود گرفته و در آن زمان سازمان میراث فرهنگی به عنوان متولی اصلی آثار تاریخی، با ساخت هتل در حریم کوه آتشگاه موافقت کرد. بعد از گذشت هشت سال از آن زمان گودبرداری‌های عمیق ساخت این هتل انجام شده و این در حالی است که ارگ ناژوان در چند قدمی آن به عنوان فرصتی برای گردشگری همخوان با بیشه و آتشگاه می‌توانست جایگزین مناسبی باشد.
شاهین سپنتا دراین رابطه به ایرنا گفت: باید دید که احداث هتل در گذر ناژوان چه مراحل قانونی‌ای را طی کرده و آیا در طرح تفصیلی اصفهان، زمین‌های مقابل کوه آتشگاه و بر بلوار آتشگاه به عنوان هتل توریستی و اقامتی تعریف شده‌اند؟ و اگر تعریف شده چه ضوابطی برای آنها مشخص شده است؟ آیا ساخت هتل که به فرض هم بخشی از طبقات آن زیرزمینی باشد؛ درست در چشم انداز کوه آتشگاه، از ناژوان، واقعا طبق ضوابط و اصولی هست یا خیر؟ و اگر نیست از آن جلوگیری شود و سرمایه‌گذار هتل به سمت ظرفیت‌های موجود مثل ارگ ناژوان برای سرمایه‌گذاری هدایت شود.
سید رسول هاشمیان مدیر طرح ساماندهی ناژوان در مورد این ارگ به ایرنا گفت: به دنبال تملک این قلعه هستیم تا بتوانیم به عنوان ظرفیت از آن استفاده کنیم و در همین رابطه با مالکان این قلعه جلسه‌ای داشتم که بتوانیم آن را تملک کنیم اما فعلا در انحصار وراث قرار دارد.
ارگ ناژوان، میراث ناشناخته اصفهان
ارگ ناژوان توسط بخش ثبت آثار معاونت میراث فرهنگی استان اصفهان شناسایی شده اما اقدامات لازم برای مستندنگاری آن صورت نگرفته است.
فهیمه زرگر، کارشناس دفتر ثبت آثار تاریخی اداره میراث فرهنگی اصفهان، با اشاره به وسعت هشت هزار متری ارگ ناژوان بدون در نظر گرفتن عرصه آن به ایرنا گفت: این اثر را به همراه بناهای دیگر به عنوان آثار ارزشمند در ناژوان شناسایی کرده ایم، اما مستندنگاری این اثر مستلزم تامین اعتبار است.
زرگر افزود: با توجه به شکل‌گیری قلعه‌های قاجاری در فاصله بین قلعه شاه دژ کوه صفه و قلعه کوه آتشگاه و با توجه به قسمت های موجود از این قلعه، می توان قدمت این ارگ را قاجاری دانست.
این کارشناس ثبت آثار تاریخی اما با اشاره به ویژگی خاص این ارگ که در حریم کوه آتشگاه قرار گرفته گفت: بنای آتشگاه بنایی مربوط به دوران پیش از اسلام است و این قلعه دقیق رو به روی کوه آتشگاه قرار دارد بنابراین باید کاربری این قلعه مشخص شود و پژوهشکده برای اقدامات باستان شناسی آن تامین اعتبار کند.
وی یادآور شد: : با طرح معماری و مطالعات سطحی نمی‌توان قدمت این اثر و فرم فضایی‌اش را تعیین کنیم و برای اینکار و همین طور مستندنگاری نیازمند گمانه زنی‌های باستان شناسی و استخراج اطلاعات دقیق هستیم.
گفتنی است، بیشه ناژوان با وسعتی در حدود ۱۲۰۰ هکتار یکی از مهمترین آثار طبیعی اصفهان است. زاینده رود با عبور از میان ناژوان،باغ‌های میوه و بیشه‌های طبیعی را سیراب می‌کند. کوه آتشگاه مربوط به دوران پیش از اسلام مشرف بر ناژوان است و پیوند این اثر تاریخی با بیشه طبیعی ناژوان یکی از زیباترین مناظر اصفهان است.
استان اصفهان با بیش از 22 هزار اثر تاریخی شناسایی شده که یکهزار و 850 مورد آن به ثبت ملی و هفت اثر آن به نام‌های میدان نقش جهان، کاخ چهلستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع و سه قنات 'وزوان'،'مزدآباد' و 'مون' به ثبت جهانی رسید، کانون توجه گردشگران داخلی و خارجی است.
در این استان بیش از 600 خانه تاریخی نیز وجود دارد که بیش از نیمی از آنها در شهر اصفهان است.
به اعتقاد صاحبنظران امر آثار تاریخی برجای مانده از ادوار پیشین، شناسنامه‌های هر سرزمین هستند که باید آنها را حفظ کرد و با داشتن نقشه راه اصولی مربوط برای توسعه صنعت گردشگری هر منطقه نهایت بهره را برد.