بررسی ها نشان می دهد که استان البرز به دلیل نزدیکی به پایتخت در ابعاد اجتماعی و فرهنگی مانند مهاجرت های بی رویه و وجود چهارزندان بزرگ کشور با آسیب هایی مواجه است اما در عین حال فرصت های فراوانی مانند تجمیع نخبگان علمی ، فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی و شکل گیری صنایع پژوهشی تولیدی نظیر مجموعه کارخانه های گروه صنعتی مپنا ، حدود ۵۰۰ کارخانه بزرگ و دانش بنیان صادرات محور ، موسسه های تحقیقاتی و مراکز علمی دانشگاهی از مزیت ها و سرمایه های اجتماعی و اقتصادی البرز به شمار می رود.
با این حال امروزه پژوهش علمی پایه و اساس توسعه پایدار ، ماندگار و پویا شناخته شده و براین اساس باید از ظرفیت های پژوهشی مانند آنچه که در استان البرز وجود دارد برای شکوفایی استان و کشور به خوبی بهره برد. بنابراین موفقیت در تمام فعالیت‌های مربوط به توسعه صنایع، کشاورزی و خدمات به گونه‌ای به گسترش فعالیت‌های پژوهشی بستگی دارد؛ در واقع پژوهش یکی از محورهای مهم ضامن پیشرفت و توسعه پایدار در کشور به شمار می‌آید.
از سوی دیگر، بیش از یک دهه است که رهبر معظم انقلاب با درایت خود، برای هر سال نامی ویژه انتخاب می کنند که در همه این نامگذاری‌ها اقتصاد و تولید ملی مدنظر جدی ایشان قرار گرفته است، بنابراین برای تحقق شعارهای سال، ابتدا باید ظرفیت و توانمندی‌های پژوهشی را رصد و سپس با استفاده مفید و موثر از این ظرفیت‌ها، تحقیق‌هایی را برای انجام اقدام‌های مدبرانه در بهبود تولید ملی در کشور مدنظر قرار داد.
وجود مرکزهای پژوهشی و تحقیقاتی از جمله موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی، موسسه تحقیقات دام و طیور، موسسه تحقیقات و اصلاح بذر و نهال، پژوهشگاه مواد و انرژی، بخش هایی از انستیتو پاستور ایران و در مجموع حدود ۵۴ مرکز علمی و تحقیقاتی، البرز را بر قله‌های علمی و فناوری کشور نشانده و بهره‌برداری به موقع و درست از این ظرفیت‌ها نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و تدوین طرحی جامع برای مطرح شدن این استان در سطح ملی و حتی بین‌المللی دارد.
همچنین بیش از ۱۶۴ واحد صنعتی فناور و دانش‌بنیان در استان البرز فعالیت می‌کنند که برخی از آنها نه تنها در کشور و بلکه در جهان نیز بی نظیر هستند و تحقیق‌های گسترده‌ای به خصوص توسط نخبگان و دانش‌پژوهان جوان با هدف تجاری‌سازی حاصل فعالیت‌های عملی، تفکر و ایده‌های آنها انجام می شود.
در این راستا، میزگردی با عنوان «امکان‌سنجی ظرفیت‌ها و کاربردی کردن پژوهش در البرز» روز دوشنبه با حضور کارشنان، صاحب‌نظران و مدیران مرتبط به منظور بررسی توانمندی‌های پژوهشی و راهکارهای کاربردی کردن تحقیق و پژوهش در استان البرز برگزار شد.
ظرفیت‌های قابل توجه علمی البرز
مدیر مرکز آموزش و پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان البرز با بیان اینکه ظرفیت‌های قابل توجه علمی در البرز، این استان را به قطب علم و فناوری کشور تبدیل کرده است گفت: البرز با جمعیت حدود سه میلیون نفری، ۱۰۲ هزار دانشجو و حدود ۵۰۰ هزار دانش‌آموز دارای ظرفیت‌های قابل توجه علمی است.
یحیی رمضانی افزود: البرز دارای ۱۶ مرکز تحقیقات ملی و شاخص‌های ویژه و خاص در حوزه‌های بیو و نانو تکنولوژی، صنایع های‌تک، کشاورزی، کشاورزی مدرن و موقعیت راهبردی جغرافیایی است.
وی ادامه داد: همجواری با پایتخت و قرار گرفتن در مسیر ۱۶ استان برخوردار کشور از دیگر ظرفیت‌های البرز به شمارمی رود که باید به بهترین شکل ممکن از آنها استفاده کرد، ازسوی دیگر وجود اقوام مختلف، توانمندی‌های زیست محیطی و سایر ظرفیت‌ها ایجاب می کند تا روند توسعه‌ای این استان با پیوست پژوهش پیش رود.
لزوم ورود بخش خصوصی به پژوهش
رمضانی خاطرنشان کرد: برای توسعه البرز با اتکا به سند آمایش استان و با هدف آینده‌پژوهی آن، اقدام‌های موثری در حال انجام است که در این مسیر تلاش می‌شود هرچه بیشتر از توانمندی‌های پژوهشی بهره برد.
وی با اشاره به مفاد قانونی درباره پژوهش گفت: فصل ۲۴ قانون، دولت را موظف کرده تا از طریق تاسیس مرکزهای تشویق محققان فرهنگ پژوهش فراگیر شود. این اصل در برنامه‌ریزی‌های کلان و بودجه‌ریزی ملی مورد توجه جدی قرار نمی‌گیرد و پشتوانه مالی ندارد، بنابراین باید به دنبال حلقه مفقوده بین تبادلات صنعت و دانشگاه بود.
رمضانی گفت: برای ایجاد رقابت جدید بین دانشگاه‌ها، مراکز تولیدی و صنعتی باید نیروی ویژه پژوهشی وارد عرصه شود که بخش خصوصی است. دلیل اینکه تاکنون بخش خصوصی وارد مسایل پژوهشی و صنعت نشده یا دانشگاه این بخش را قبول ندارد آن است که از سوی حاکمیت، قانون متقنی برای بخش خصوصی دراین زمینه وضع نشده است.
مدیر مرکز آموزش و پژوهش های توسعه و آینده نگری سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان البرز اظهار داشت: دولت پشتوانه قوی برای بخش خصوصی در امر مطالعه‌های پژوهشی نیست، چنانچه معافیت‌ها و تسهیلات برای بخش خصوصی در عرصه پژوهشی وجود ندارد.
مدیر مرکز آموزش و پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری سازمان مدیریت و برنامه ریزی البرز ادامه داد: این درحالی است که در کشورهای توسعه یافته، دولت پل ارتباطی بین بخش خصوصی و پژوهش است.
وی اضافه کرد: باید بخش پژوهش و مطالعه‌ها را به بخش خصوصی واگذار کرد و با ورود این بخش، معافیت‌های مالیاتی را لحاظ کرد.
رمضانی ادامه داد: دولت برای حضور بخش خصوصی در تولید، اقتصاد، صنعت و کشاورزی باید قانون جدید حمایتی ایجاد کند تا بسترها برای پژوهشگران داخلی و خارجی فراهم کند و سرمایه‌گذاری‌های لازم دراین خصوص انجام شود.
وی پیشنهاد داد: در استان البرز کانون تفکری درباره پژوهش تشکیل و خلاء نبود بخش خصوصی تا حدودی رفع شود.
سهم یک درصدی پژوهش از اعتبارها
رمضانی اظهار داشت: شورای برنامه‌ریزی و توسعه مهمترین شورای تصمیم‌ساز در استان است که در سال‌های گذشته ۱۲ کارگروه داشته است که در مصوبه امسال هیات وزیران، این کارگروه‌ها به چهار کارگروه تبدیل شد.
این صاحب نظر حوزه پژوهش گفت: یکی از این کارگروه‌ها، کارگروه آموزش، پژوهش فناوری و نوآوری است که درقانون بودجه ماده ۵۶ الحاق دستگاه‌ها را مکلف کرده یک درصد از اعتبارهای خود را به پژوهش اختصاص دهند. حمایت از رساله‌های دکتری که در توسعه نقش موثری دارند دراین زمینه در استان البرز مورد توجه قرار گرفته است، چرا که هر طرح پژوهشی چندین برابر سوددهی دارد.
رمضانی یادآور شد: پژوهش برای شعارهای سال باید مورد توجه قرار گیرد، چرا که وقتی رهبر معظم انقلاب هر سال را با یک عنوان نامگذاری می‌کنند اهمیت هدف‌گذاری دوچندان می‌شود.
وی اضافه کرد: پژوهش می تواند زمینه اشتغالزایی را فراهم کند و مسیر توسعه را سرعت دهد، از این رو در رونق تولید و اقتصاد مقاومتی تاثیر زیادی دارد. محورهای موضوعی آب، محیط زیست، مهاجرت به البرز با نرخ ۲.۳۷ درصد فرصت‌های قابل توجهی به شمارمی رود که هرچه بیشتر باید از آنها بهره برد.
وی یاد آورشد: باید بحث‌های حکمرانی خوب استان البرز، اشتغال و سرمایه گذاری، تعادل و توازن منطقه ای، نوآوری و بهره گیری از توانمندی‌های دانشجویی و دانش‌آموزی به منصه پژوهش گذاشته شود.
انجام طرح توسعه پایدار سرزمینی در البرز
مدیر مرکز آموزش و پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری سازمان مدیریت و برنامه ریزی البرز با بیان اینکه بین توسعه و پژوهش رابطه مستقیم وجود دارد اظهار داشت: با توجه به اینکه هر استانی منابع اقتصادی و انسانی، مسایل سیاسی و اجتماعی خاص خود را دارد، شاهد برنامه‌ریزی منطقه‌ای در کشور هستیم.
رمضانی گفت: در برنامه‌ریزی منطقه‌ای نسبت به توان اکولوژیک (بوم‌شناسی) هر منطقه برنامه‌ریزی می‌شود و البرز استانی کم وسعت و دامنه فعالیت در این استان یکهزار کیلومتر مربع است.
وی اضافه کرد: از این رو در البرز منابع برای پژوهشگران و مطالعه‌گران فراهم شده است، به طوری که سند آمایش، نظریه پایه و اسناد آماری و توسعه‌ای در این استان تدوین و از این رو، اکنون یک بانک اطلاعاتی ویژه این استان برای محققان فراهم شده است.
«از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ در استان البرز ۱۳۱ طرح پژوهشی احصاء و در قالب یک کتاب ارایه شد، به طوری که به همه دستگاه‌ها اعلام شده تا موازی‌کاری انجام نشود.»
رمضانی با یادآوری این موضوع اظهارداشت: در سال ۱۳۹۶، ۱۳ طرح در سامانه مدیریت اطلاعات تحقیقاتی (سمات) ثبت شده و در سال ۱۳۹۷، طرح پژوهشی با عنوان «طرح توسعه پایدار سرزمینی آینده‌پژوهی مبتنی بر سند آمایش سرزمین البرز» با اعتبار چهار میلیارد ریال با مشارکت دانشگاه‌های خوارزمی و تهران به کارفرمایی محیط زیست استان آغاز شد که ۸۰ درصد رشد داشته است که به منابع تحقیقاتی افزوده می شود.
چرا البرز قطب علم و فناوری است؟
معاون پژوهشی و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی البرز گفت: در این استان که به عنوان قطب علم و فناوری نامگذاری شده، علاوه بر فعالیت حدود ۵۰ مرکز آموزش عالی و دانشگاهی در رشته‌های مختلف، حدود ۱۰۰ مرکز تحقیقاتی و پژوهشکده نیز فعال است و شاید به همین دلایل عنوان «قطب علم و فناوری» به االبرز اختصاص یافته است.
حامد ثابت افزود: مراکز تحقیقاتی طبق رسالتی که دولت، وزارت علوم و در دانشگاه آزاد اسلامی سازمان مرکزی بر عهده دارند بر پایه سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ و ابلاغیه رهبر معظم انقلاب در حوزه پژوهش و فناوری فعالیت می‌کنند و همه سیاستگذاری‌های خود را در این راستا انجام داده و می‌دهند.
«در سند ابلاغی رهبری ۲ مورد دیده شده است؛ یکی جایگاه یا رتبه کشور در جهان که باید علاوه بر حفظ آن، ارتقا داده شود و دوم، پاسخگویی به نیاز داخل کشور که نیازمند پژوهش‌های کاربردی است؛ این موارد نشان می‌دهد سیاست‌گذاران کلان کشور این موضوع را دیده و تاکید داشتند که به صورت مصوبه یا ابلاغیه به دستگاه‌های زیرمجموعه ابلاغ کردند.»
معاون دانشگاه آزاد اسلامی البرز با اعلام این مطلب، اظهارداشت: دانشگاه آزاد همانند دانشگاه‌های دولتی بر مبنای سیاست‌های ابلاغی حرکت می‌کند و در این بین شاید فقط مسیر رسیدن به هدف‌های مورد نظر متفاوت باشد.
ثابت افزود: اگر نامگذاری البرز به عنوان قطب علم و فناوری و ابلاغیه سندهای بالادستی که برای کل کشور وجود دارد، با صنعت در نظر گرفته شود، پژوهش‌های کاربردی مدنظر قرار می‌گیرد.
البرز، استان چندصنعتی
بررسی و تحلیل صنعت در البرز نشان از چندصنعتی و چندوجهی بودن این استان است به طوری که در حوزه‌هایی از جمله کشاورزی، دامپروری، صنایع تبدیلی مانند صنایع مواد غذایی، فلزی، کانی‌های غیرفلزی پزشکی و دارویی بسیار قوی ظاهر شده و از این نظر، صنعت البرز با سایر استانها متمایز است.
معاون پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی البرز با یادآوری این موضوع اظهار داشت: برای مثال در کرمان وجود معدن‌های مس، صنعت اصلی این استان تحت تاثیر خود قرار داده، یا اصفهان قطب صنعت فولاد نامگذاری شده و اکثر صنایع این استان در این راستا حرکت و فعالیت می‌کنند.
ثابت ادامه داد: اما درباره البرز چنین نامگذاری دشوار است، چرا که صنایع مختلفی از استان به عنوان قطب یا شبه‌قطب کشور مطرح هستند و با توجه به این توانمندی، تعداد مراکز تحقیقاتی و مجموعه‌هایی که درگیر تحقیقات و پژوهش هستند، باید بتوانیم حداکثر استفاده را از این فرصت ببریم.
وی افزود: باید با ادغام این حوزه‌ها (صنعت و دانشگاه) طبق اسناد بالادستی وارد صنایع شد، چرا که این توانمندی به طور کامل در البرز وجود دارد، کما اینکه بسیاری از این صنایع، نیازهای پژوهشی را به دیگر استانها می‌دهند.
مدرس دانشگاه با بیان اینکه صنعت استان البرز یکی از موتورهای محرک برای دانشگاه‌های کشور است، خاطر نشان کرد: از این زو، این توانمندی نهفته هم در صنعت و هم در دانشگاه البرز وجود دارد که در صورت ادغام می‌توانند به سرعت پاسخگوی نیازهای صنعت استان البرز باشند.
فعالیت‌های نیازمند تحقیق در البرز
ثابت با بیان اینکه مهمترین فعالیت‌های نیازمند تحقیق در استان البرز شامل آب، محیط زیست، مهاجرات، آسیب‌های اجتماعی و حاشیه نشینی است که اکثر دستگاه‌ها و مردم با آن درگیر هستند، افزود: برای پرداختن به این مسائل که در حکمرانی از بالا به پایین مشاهده می‌شود اعتبار مالی دولتی وجود دارد.
معاون آموزش و پژوهش دانشگاه آزاد اسلامی البرز ادامه داد: سیاست‌گذاری کلان و آینده‌نگر استان از بالا به پایین ابلاغ می‌شود و موضوع‌های تحقیقاتی و اعتبار مالی اختصاص یافته به آن هم مشخص است.
وی همچنین با تبیین تفکر پایین به بالا در حوزه پژوهش اظهار داشت: بیشتر استادان و محققان تمایل دارند از لایه‌های پایینی باشند تا به شکل دستوری در این حوزه تحقیق و پژوهش فعالیت کنند.
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه «در تفکر از پایین به بالا، نخستین پرسش این است که یک مجموعه خدماتی و تولیدی چه موقع نیاز به پژوهش دارد؟» افزود: پرسش دیگر این است که برنامه و هدف برای بهبود محصول خود و رقابت باکیفیت در بازار چیست؟
وی با یادآوری اینکه در سال ۱۳۷۰ وزارت صنایع سنگین سابق، سپس وزارت صنایع و فلزات و در برهه کنونی سازمان مطالعه و تدوین کتاب‌های علوم انسانی دانشگاه‌ها(سمت) بخشنامه یا آیین‌نامه تاسیس مراکز تحقیق و توسعه داشتند، ادامه داد: در این آیین‌نامه برای تاسیس مرکز تحقیقاتی باید یک یا ۲ نفر عضو موسس، از حوزه دانشگاه باشند که فقط اسم آنها است اما هیچگاه از توانمندی این افراد استفاده نمی‌شود.
وی اضافه کرد: این موضوع سبب جزیزه‌ای عمل کردن مرکزهای تحقیق و توسعه کارخانه‌ها می‌شود؛ در واقع، صاحبان صنعت و تولیدکنندگان به جای اینکه طرح‌های خود را با دانشگاه به اشتراک بگذارند پژوهشگر استخدام می‌کنند که غلط است.
«نیاز به محقق سبب شده دانشگاه‌ها به دنبال برگزاری دوره‌های ارشد، دکتری برای مراکز تحقیق و توسعه که سال ۱۳۷۰ توسط وزارت صنعت راه‌اندازی شده، بروند و تولید مدارک، کشور را با مشکل فارغ‌التحصیلان بیکار مواجه کرد.»
ثابت با اعلام این مطلب یادآور شد: جزیره‌ای عمل کردن صنعت در حالیست که در کشورهای در حال توسعه، مرکز تحقیقات دانشگاه و صنعت و تولید تعامل و همکاری مطلوب و نزدیکی دارند.
البرز، سرآمد در حوزه‌های علم، فناوری و پژوهش
معاون آموزشی و پژوهشی دانشگاه جامع علمی کاربردی البرز با تبریک هفته پژوهش و فناوری گفت: کشورمان نیاز زیادی به بخش فناوری دارد که در حوزه کاربردی کردن پژوهش‌ها مد نظر است؛ برخی مواقع از این موضوع غفلت می‌شود و باید به این مهم توجه بیشتری داشت.
مصطفی یوسفی با تبیین توانمندی‌های البرز در حوزه علم، فناوری و پژوهش اظهار داشت: این استان هم از لحاظ دانشگاه و هم پژوهشگاه و مراکز تحقیقاتی به نسبت جمعیت و مساحت در کشور سرآمد است.
وی با بیان اینکه البرز در بخش‌های دانشجویی و دانشگاه‌های دانشی و مهارتی پیشرو است، ادامه داد: در کنار این موفقیت‌ها، پژوهشگاه و موسسه‌های پژوهشی و تحقیقاتی زیادی از دستگاه‌های مختلف از جمله سازمان ملی استاندارد و انرژی اتمی در استان مستقر است.
وی اضافه کرد: این استان از نظر دانش و تعداد دانشجو و هم از نظر مصرف‌کننده دانش، صنعت، خدمات کشاورزی و هنر در کشور جایگاه برتری دارد؛ در همه موارد یادشده که تامین‌کننده شغل، درآمد و اقتصاد است که البرز جایگاه مناسبی در کشور دارد.
البرز، استان صنایع دانش‌محور
معاون دانشگاه علمی کاربردی البرز با بیان اینکه عمده صنایع استان دانش محور هستند، گفت: البته البرز در حوزه‌هایی از جمله صنایع سنتی، خدمات کشاورزی و هنر هم فعال است.
یوسفی افزود: البرز همه اقوام کشور را در خود جای داده و "ایران کوچک" تعبیر مناسبی است؛ اگر فعالیت‌های مطلوبی در استان انجام شود به دیگر استانها هم منتقل می‌شود.
وی با تببین وضعیت البرز از نظر نیروی انسانی اظهار داشت: افراد بسیار زیادی از این استان در دیگر دانشگاه‌های کشور فعالیت پژوهشی انجام می‌دهند؛ از سوی دیگر، البرز محل سکونت افرادی زیادی در سطح‌های مختلف از مدیرعامل گرفته تا کارمند جزء، به‌خصوص بخش‌های تخصصی و فنی است.
مدرس دانشگاه ادامه داد: همچنین افراد زیادی هستند که محل سکونت آنها البرز است اما طرح های ملی را در تهران و استانهای دیگر انجام می‌دهند؛ شناسایی و جهت‌دهی مناسب و هدفمند این افراد می‌تواند برای رسیدن به توسعه و پیسرفت مناسب باشد.
لزوم ایجاد فرهنگ مهارت‌گرایی در جامعه
معاون دانشگاه جامع علمی کاربردی البرز با تاکید بر ایجاد باید فرهنگ مهارت‌گرایی و توجه به علم و پژوهش در جامعه، گفت: باید همه اقشار در برای هر فعالیتی به دنبال تحقیق و پژوهش بروند و برای انجام هر کاری فکر کنند.
یوسفی با بیان اینکه در صورت تحقق این مهم کشور توسعه می‌یابد تصریح کرد: در این راستا رسانه‌ها نقش مهمی بر عهده دارند و می‌تواند فرهنگ جامعه را از مدرک‌گرایی به مهارت‌گرایی سوق دهند.
وی اظهار داشت: در برهه‌ای تب و تاب مدرک‌گرایی در جامعه ایجاد شد و در ادامه مردم ناخودآگاه دنباله‌رو آن شدند؛ اگر مسیر و اهداف به درستی مشخص و فرهنگ شود خود به خود همه افراد جامعه به این سمت می‌روند؛ باید در راستای کاهش اهمیت مدرک و افزایش اهمیت مهارت تلاش شود که این مهم با تبلیغات رسانه‌ای مناسب و اصلاح سازمان ممکن است.
مدرس دانشگاه با بیان اینکه هنوز هم مدرک تحصیلی در مواردی از جمله پاداش، حقوق، ترفیع در وهله نخست قرار دارد، ادامه داد: تلاش‌های زیادی در سازمان برنامه و بودجه انجام شده اما هنوز هم حرف اول را در رتبه، حقوق، پاداش، ترفیع و مجوزهای استخدامی مدرک می‌زند.
وی با تاکید بر اهمیت ارزیابی‌های مهارتی تصریح کرد: باید ملاک اصلی احراز هر شغلی مهارت باشد.