بسیاری از پژوهشگران معتقدند که چای نخستین بار در قرن سوم میلادی در چین و در قالب یک نوشیدنی دارویی ظاهر شد. نزدیک به یک هزار و ۳۰۰ سال بعد این گیاه به بازرگانان پرتقالی فروخته شد و امروز هزاران سال است که در جهان به طور گسترده تجارت می‌شود. بزرگترین تولیدکنندگان چای در بازار امروز کشورهای چین و هند هستند. چای به هر گوشه جهان رسیده و امروز مردم کشورهای مختلف آن را به روش‌های متفاوتی مصرف می‌کنند.
این نوشیدنی محبوب انواع مختلفی دارد. تمام انواع چای در واقع از یک نوع گیاه به نام کاملیا سیننسیس به دست می‌آیند و تنها تفاوت آن‌ها در فرآیند تهیه، تولید و میزان اکسایش- واکنشی که در جریان آن برگ های فرآوری شده در معرض سطوح بالای اکسیژن قرار می گیرند، است.
فرآیند تهیه چای در پنج مرحله اصلی چیدن، پلاس، مالِش (شکل دادن به برگ‌ها)، اکسیداسیون (تخمیر) و خشک کردن انجام می‌شود. در تولید برخی از انواع چای برخی از این مراحل حذف شده و در تولید برخی دیگر از انواع چای این مراحل بارها تکرار می‌شوند. چای سیاه، چای سبز، چای سفید، چای اولانگ و چای پوئر از محبوب‌ترین انواع چای هستند که در زیر به معرفی خواص و ویژگی‌های هر یک می‌پردازیم:
چای سیاه
چای سیاه که از برگ‌های تخمیر شده به دست می‌آید، بیشترین میزان کافئین را در بین انواع چای دارد. مرحله پلاس در تهیه چای سیاه به طور کامل انجام می شود که اکسیداسیون کامل را به همراه دارد. در طی فرآیند اکسیداسیون، آب موجود در برگ تبخیر می‌شود و برگ اکسیژن بیشتری از هوا جذب می‌کند. رنگ سیاه و قهوه‌ای برگ‌های چای سیاه به دلیل اکسیداسیون کامل ایجاد می‌شود.
چای سبز
در تهیه چای سبز برگ‌ها پس از چیده شدن مدتی به حال خود رها می‌شوند تا کمی پلاسیده شوند، پس از این مرحله با حرارت دادن سریع به برگ‌ها آن‌ها را خشک کرده تا اکسیداسیون صورت نگیرد، با این کار از عمل تخمیر جلوگیری می‌شود. برگ‌های تازه چای سبز تا جایی حرارت داده می‌شوند تا از قهوه‌ای شدن آن‌ها جلوگیری شود. این نوع از چای با وجود رنگ کم، عطر و طعم خوبی دارد.
چای سفید
چای سفید از جوانه‌ها و گلبرگ‌های تازه گیاه چای و به صورت دستی تهیه می‌شود و اکسیداسیون و تخمیر در فرآیند تولید آن حذف می‌شوند. از آنجایی که در فرآیند تولید چای سفید برگ‌ها مالش داده نمی‌شوند، این چای ملایم‌ترین طعم و عطر را در بین سایر چای‌ها دارد. چای سفید کمترین میزان کافئین را در بین چای‌ها داشته و حتی از چای سبز نیز کافئین کمتری دارد.
چای اولانگ
چای اولانگ در مراحل تولید تحت اکسیداسیون پایینی قرار می‌گیرد. میزان کافئین این چای چیزی بین کافئین موجود در چای سبز و چای سیاه است. این چای نه به غلظت چای سیاه و نه به ملایمت چای سبز است و عطر و طعمی شبیه گل یا میوه تازه دارد.
چای پوئر
چای پوئر یک کهنه چایی چند ماهه یا چند ساله است که تحت فشار به شکل قالبی در می‌آید و خواص دارویی فراوانی دارد. در فرآیند تهیه چای پوئر برگ‌های چای ابتدا تحت فرآیندی مشابه چای سبز قرار می‌گیرند. اما پیش از آنکه برگ ها کامل خشک شوند فشرده شده و به صورت قالبی و شکل‌های تزیینی در می‌آیند. این چای تحت فرآیند تخمیر ثانویه و طبیعی قرار می‌گیرد که می‌تواند بین ۶ ماه تا یک سال متغیر باشد. چای پوئر طعمی بسیار ملایم دارد و می‌تواند تیره‌تر از چای سیاه باشد. این چای به صورت طبیعی تخمیر می شود و اگر به صورت صحیح نگهداری شود هرچه زمان بیشتری بگذرد، طعم و عطر بهتری پیدا خواهد کرد.
سالم‌ترین نوع چای
چای سبز به خاطر برخورداری از آنتی اکسیدان بیشتر و میزان کافئین کمتر معمولا سالم‌ترین گزینه در نظر گرفته می‌شود. بنابراین فواید سلامتی چای سبز، محور تمرکز بیشتر مطالعات قرار گرفته است. با این حال، تمام انواع چای منبع خوبی از ال - تیانین، کافئین و کاتچین هستند.
خواص چای
شواهد علمی نشان می‌دهد که نوشیدن چای اثرات مثبت فراوانی به همراه دارد و ظاهرا باور چینیان باستان در مورد خواص دارویی چای درست بوده است. برگ‌های چای مملو از آنتی اکسیدان‌های سالم بوده و حاوی موادی هستند که خطر ابتلا به سرطان، دیابت و بیماری قلبی را کاهش می‌دهند. علاوه بر این، مصرف چای به دلیل وجود پلی فنول‌ها می‌تواند به کاهش التهاب مفاصل کمک کند. نوشیدن چای همچنین به کاهش کلسترول و کاهش وزن کمک کرده و هوشیاری ذهنی را بالا می‌برد.
فواید مصرف چای به همین چند مورد محدود نمی‌شود. نتایج یک مطالعه که به تازگی انجام شد، نشان می‌دهد که نوشیدن چای سبز خطر ابتلا به سرطان های دستگاه گوارش را در زنان کاهش می دهد. به گزارش هلث، نتایج این مطالعه که در مرکز سرطان امریکا انجام شده است، نشان می‌دهد خطر ابتلا به برخی سرطان‌های دستگاه گوارش از جمله سرطان مری، معده و کولورکتوم (بخش انتهایی روده بزرگ) در زنانی که چای سبز می نوشند، کمتر است. چای سبز حاوی ترکیبات شیمیایی طبیعی به نام «پلی فنول ها» از جمله کاتچین است. کاتچین‌ها خاصیت آنتی اکسیدانی دارند و با مهار آسیب DNA و توقف رشد تومور، از ابتلا به سرطان پیشگیری می‌کنند. به استناد یافته‌های این مطالعه، مصرف منظم و مداوم چای سبز، حداقل سه بار در هفته و به مدت بیش از ۶ ماه، با کاهش ۱۷ درصدی خطر ابتلا به سرطان‌های گوارشی در بانوان همراه است. به گفته محققان، نوشیدن چای سبز همچنین به افزایش قوای حافظه، کاهش خطر ابتلا به بیماری‌هایی چون آلزایمر و کند کردن رشد تومورهای سرطانی کمک می‌کند. به گفته پژوهشگران، چای سبز به دلیل آنتی اکسیدان بالا اثرات سلامتی فراوانی دارد و مصرف آن به کاهش وزن و پیشگیری از بروز آب سیاه نیز منجر می‌شود.
علاوه بر نتایج مطالعه‌ای که در مجله آمریکایی Clinical Nutrition منتشر شده و نشان داد که فلاونیدهای موجود در چای خطر ابتلا به سرطان تخمدان را تا ۳۱ درصد کاهش می‌دهند، دانشمندان استرالیایی نیز دریافتند که نوشیدن بیش از هشت فنجان چای در روز موجب کاهش فشار خون می شود و می‌تواند از بروز بیماری قلبی پیشگیری کند.
محققان دانشگاه «وسترن» استرالیا در یک مطالعه افرادی را که فشار خون عادی و بالا داشتند، به دو گروه تقسیم کردند و به یک گروه نوشیدنی هایی محتوی ۴۲۹ میلی گرم از پلی فنول های شیمیایی گیاهی و یا معادل هشت و نیم فنجان چای در روز دادند. این در حالی است که گروه دوم نوشیدنی شبیه چای مصرف کردند. پس از گذشت ۶ ماه، فشار خون گروهی که چای می نوشیدند به اندازه دو تا سه میلیمتر جیوه کاهش یافت.
دم کردن صحیح چای
بیشترین فواید سلامتی از مصرف یک فنجای چای، بیشتر به نحوه دم کردن آن باز می‌گردد تا نوع چای. مدت زمان دم کردن چای مهم است. اگر چای کیسه ای را حدود ۱۵ تا ۳۰ ثانیه درون یک فنجای آب جوش قرار دهید، تنها از کسری از ترکیبات زیست فعال موجود در چای بهره خواهید برد.
با دم کردن چای با آب جوش برای دو تا سه دقیقه طبق دستورالعمل، حدود ۶۰ درصد از کاتچین‌ها، ۷۵ درصد از کافیین و ۸۰ درصد ال- تیانین موجود در آن استخراج می‌شود.
به طور کلی هر چه مدت زمان دم کردن چای بیشتر باشد، از ترکیبات زیست فعال بیشتری بهره خواهید برد. تحقیقات پژوهشگران حاکی از آن است که دم کردن چای برای ۲۰ تا ۳۰ دقیقه در دمای ۸۰ درجه سانتیگراد (۱۷۶ درچه فارنهایت) باعث استخراج بیشترین سطح مواد زیست فعال می شود.
جالب است بدانید که PH آب نیز روی استخراج این مواد از برگ چای تاثیر می‌گذارد. PH پایین (اسیدی) در قیاس با PH بالای (بازی) آب، باعث استخراج مواد زیست فعال بیشتری می‌شود.
اگر PH آب حدود ۷ (خنثی) باشد، بهتر است برای دریافت مواد زیست فعال بیشتر، به چای، لیمو اضافه کنید.
مضرات مصرف چای
با وجود تمام خواص درمانی که ذکر شد مصرف چای می‌تواند مضراتی نیز باشد و به دریافت بیش از حد کافیین منجر شود. در صورت نوشیدن چای همراه غذا و یا بلافاصله بعد از آن، تانن ها ( Tannins) که گروه دیگری از پلی فنول‌های موجود در چای هستند با اتصال به آهن، مانع جذب آهن توسط بدن می‌شوند.
علاوه بر این برخی از کارشناسان سلامت افراد را از مصرف روزانه چای و به خصوص چای سیاه منع می‌کنند. به گفته این گروه از محققان، مصرف روزانه چای سموم بدن را افزایش داده، باعث ایجاد سنگ کلیه می‌شود، در سیستم گوارش اختلال ایجاد کرده، استخوان‌ها را ضعیف می‌کند و به ایجاد لکه بر روی دندان‌ها منجر می‌شود.