مازندرانی ها به شب یلدا از آن جهت "چله‌شو " می گویند که در این شب به پیشواز زمستان سرد یا چله نخست زمستان می روند و آنچه که در چله شو می گذرد، خداحافظی با پاییز به عنوان فصل میانه گرما و سرما و خوشامدگویی به فصل زمستان سرد است.
سنت چله شو در گذر زمان تغییرات زیادی را به خود دیده است و به همین دلیل هم طی سال های گذشته تلاش هایی از سوی دستگاههای فرهنگی رسمی و دوستداران فرهنگ مازندرانی صورت گرفت تا این شب در شکل و محتوا هر چه بیشتر به اصل خودش نزدیک شود و تا حدودی هم موفق بوده است.
مهم ترین تغییر چله شو در گذر زمان حذف " کرسی " به عنوان مهم ترین المان این شب فرهنگی بود. ساخت خانه های مدرن با فضاهای اتمیزه شده حتی در روستاها، دیگر جایی برای کرسی و به تبع آن کرسی نشینی باقی نگذاشت. دیگر خبری از لحاف چل تکه روی کرسی که همه اعضای خانواده را دور هم جمع می کرد، خبری نبود و پهن کردن سفره روی فرش یا چیدن بساط یلدا روی میز ناهارخوری یا پذیرایی هم جای مجمه یا سینی بزرگ روی کرسی را گرفت.همین تغییر به ظاهر کوچک سبب شد تا دیگر برای اعضای خانواده فرقی نکند داخل مجمعه اشان حلوای مامان پز و تخم کدوی تفت داده مادربزرگ قرار بگیرد یا شیرینی ها تر باباقناد و آجیل حاجی علی .
تلاش هایی که طی چند سال گذشته در مازندران برای احیای سنت های چله شو صورت گرفت، موفق شد تا بخشی از مناسک این شب را بازگرداند و جوانان و نوجوانان هم خیلی خوب پذیرای این سنت ها شدند ولی اکنون میراث فرهنگی مازندران اعلام کرده است که قصد دارد تا یلدا را یک گام دیگر به سنت چله شو نزدیک تر کند و آن هم برگزاری این سنت در اقامتگاههای بومگردی است.
بر اساس آمارهای رسمی، مازندران حدود ۱۸۰ واحد بومگردی دارد که از شرق تا غرب استان از مناطق جلگه ای گرفته تا نواحی کوهستانی و در دل کوه و جنگل گسترانده شده است و به مسافران و گردشگران در تمامی فصول سال خدمات می دهند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مازندران روز دوشنبه به خبرنگار ایرنا گفت: امسال تقریبا تمامی برنامه های میراث فرهنگی برای جشن شب یلدا در استان با محوریت واحدهای بوم گردی ها برگزار می شود.
سیف الله فرزانه با اعلام این که جشن یلدای امسال در واحدهای بومگردی استان و با سلایق بومی هر منطقه برگزار خواهد شد، از شب نشینی ، بازی های بومی و سنتی ، تهیه تنقلات محلی ، آوازخوانی ، قصه سرایی و اجرای دیگر سنت ها به عنوان بخشی از برنامه های تدارک دیده شده برای چله شو یاد کرد.
وی علت واسپاری برگزاری جشن شب یلدا به واحد های بوم گردی را تعمیق این آیین کهن و همچنین بازگشت به اصالت شب نشینی و جشن در بلندترین شب سال اعلام کرد.
مدیرکل میراث فرهنگی مازندران گفت: انتخاب واحدهای بومگردی برای برگزاری جشن شب یلدا با ۲ هدف انجام شد که در وحله نخست جنبه گردشگری و معرفی آیین های مازندرانی برای گردشگران داشته و از سوی دیگر واحدهای بوم گردی‌ا از لحاظ شکلی و ظاهری نیز فضای سنتی برای برپایی هرچه بهتر جشن یلدا ایجاد می کنند.
فرزانه دوری از تجملات شهری و تعمیق آیین های باستانی در فضای کلاسیک را از دیگر انگیزه های انتخاب واحدهای بوم گردی برای برگزاری مراسم چله شو عنوان کرد و افزود: متاسفانه بسیاری از آیین های بومی و هویتی ما به علت هجوم تجملات به انحراف کشیده شدند.
وی گفت: اداره کل میراث فرهنگی نیز در کنار واحدهای بوم گردی ها به صورت متمرکز برنامه هایی را برای بزرگداشت جشن یلدا در پیش دارد که هنوز نهایی نشده است، ضمن این که برخی شهرداری ها نیز با مدیریت خود برنامه هایی برای جشن بلند ترین شب سال دارند.
چله‌شو
کتاب های مرجع و فرهنگ لغات در تعریف شب یلدا که مازندرانی ها همچنان به آن چله شو می گویند، این گونه توضیح دادند که " ایرانی ها به آخرین شب پاییز که درازترین و تاریکترین شب در طول سال است، شب یلدا یا شب چله می گویند و این شب را تا سپیده دم بیدار می مانند و در کنار یکدیگر خود را سرگرم می‌دارند تا اندوه غیبت خورشید و تاریکی و سردی روحیه آنان را تضعیف نکند و با به روشنایی گراییدن آسمان به رختخواب روند و بیاسایند.
همچنین در همین کتاب های مرجع از شعرخوانی و داستان خوانی، گرد آمدن به دور بزرگ ترها، تفال به حافظ، شاهنامه خوانی، خوردن غذا و تنقلات و همچنین اجرای برخی بازی های محلی و خانگی به عنوان سنت های شب یلدا نام می برند، اما واقعیت این است که چله شو در مازندران فراتر از این تعریف و مناسک است و آداب و رسوم خاص و رنگ و بوی دیگری دارد. زنان و مردان محلی و روستایی این خطه شمال کشور ، چندین روز قبل از رسیدن بلندترین شب سال دست به تدارکی باشکوه از شیرینی ها و تنقلات محلی می زنند.
مردان در جنگل به دنبال میوه های محلی و کم یابی که بومی این استان است، همچون 'کِنس'، تمشک، ولیگ و دیگر میوه های جنگلی می روند و زنان نیز به پخت شیرینی های محلی مانند مارمکه، آب دندون، قطاب، آغوز کنا، نون کوهی، بئو دونه، اسبو حلوا، آغوز نون، قمام، کماج و دیگر شیرینی هایی که تنوع آن بسیار است اهتمام می ورزند . واقعیت این است که این خوراکی های محلی شب نشین ثابت سفرهای چله شو در مازندران هستند، خوراکی هایی که تنها با ظرافت آمیخته به مهر زنانه و صبوری و دیگرخواهی مادرانه قابل گردآوری و فراهم کردن است.