ایران کشوری کوهستانی است که رشته کوه‌های گوناگون بیش از نیمی از مساحت آن را فرا گرفته است. کوه‌های ایران از چهار قوس شمالی، غربی - جنوبی، شرقی و مرکزی تشکیل یافته‌اند و ارتفاع بسیاری از قلل آنها از ۳۵۰۰ متر بیشتر است.
کوه‌های ایران در چهار رشته اصلی کوه‌های شمالی، کوه‌های زاگرس، کوه‌های مرکزی و کوه‌های شرقی ۵۴ درصد از مساحت کشور را پوشانده‌اند.
در تاریخ سنتی ایران آمده که آرش کمانگیر از قله کوه دماوند بالا رفت تا با پرتاب تیر، مرز ایران و توران را مشخص کند.
نخستین کوهنوردی ثبت شده در تاریخ مربوط به صعود سرداران ایرانی «آرتاخه» و «بوبراندا» بر فراز کوه آتوس در زمان خشایارشاه، جهت ثبت نقشه برداری برای ساخت دالانه یا کانال آبی است که کشتی های نیروی دریایی ایران از آن گذر کنند. «هادریان» پادشاه رومی نیز کوه آتنا (۳۳۵۰ متر) را بالا رفت تا طلوع خورشید را ببیند. آثار به جا مانده، خبر از نشانه هایی از کوهنوردی پیشرفته در ایران در پایان قرن پنجم هجری دوران سلجوقیان و اسماعیلیان دارد.
در کتاب «خداوند الموت» نوشته «پل آمیر» چنین آمده است: کوه پیمایان بعد از گردش اطراف کوه گفتند اگر بالای این کوه کسی نباشد و سنگ بر سرمان نبارد ما می توانیم از دامنه جنوبی بالا برویم و خود را به قله برسانیم و هنگام بالا رفتن، طنابی با خود می بریم که وسیله ارتباط ما با پایین کوه باشد و بوسیله آن طناب می توانیم چیزهای ضروری را برای نصب یک چرخ بالا ببریم و بعد از اینکه چرخ نصب شد، می توان از زمین چیزهایی دیگر را بالا برد تا اینکه چندین چرخ بالای کوه نصب شود و از آن پس بین پای کوه و قله آن، رابطه بیش تری برقرار خواهد شد و می توان سربازان را به وسیله چرخ بالا کشید ... کوه پیمایان گفتند ما با خود میله های آهنی چون پله می بریم و آنها را در دامنه کوه نصب می نماییم و صعود می کنیم تا اینکه به قله کوه برسیم.
درست است که کوهنوردی گرما و سرما سرش نمی‌شود و همیشه کسانی که به دنبال این تجربه ناب هستند کم نیستند. اما این ورزش یا تفریح البته آنقدرها هم که برخی ها فکر می کنند کار ساده‌ای نیست و اگر قواعد و نکات ایمنی آن را به خوبی نشناسید، حتی ممکن است خطرناک و پر حادثه هم باشد.
مرتضی سلیمی رئیس سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر چندی پیش در گفت وگو با ایرنا از اجرای طرح امداد و نجات زمستانه هلال احمر خبر داد و گفت، ۶۰ پایگاه کوهستان هلال احمر در سراسر کشور در آمادگی کامل قرار گرفته اند و همه تیم های امداد و نجات کوهستان به تلفن های ماهواره ای مجهز هستند.
وی افزود: این گروه های امدادی همچنین در صورت اطلاع از حوادث و سوانح کوهستانی برای کوهنوردان گرفتار و مضطر در ارتفاعات در مواردی مانند سرمازدگی، سقوط از ارتفاعات کوهستانی، هایپوترمی (افت دمای بدن) و آذرخش، صاعقه و جستجو و نجات افراد در راه مانده در کوهستان به کمک کوهنوردان مصدوم می شتابند.
به راستی کوهنوردی چه خطراتی دارد و اینکه با عمل به چه توصیه هایی می توان از آسیب حوادث این ورزش پرطرفدار و جذاب جلوگیری کرد.
نبود ایمنی، علت وقع ۹۰ درصد حوادث کوهستانی
طبق آخرین اطلاعات نقل شده از سوی کوهنوردان حرفه ای و فعال، ۹۰ درصد از حوادث به وقوع پیوسته در کوهستان به دلیل نبود ایمنی برای کوهنوردان و دوستداران طبیعت در این مناطق رخ می‌دهد.
«داود نصرالهی» یکی از مربیان کوهنوردی با بیان اینکه پایین بودن سطح آموزش‌های ارائه شده به کوهنوردان و کوهپیمایان اعزامی به مناطق کوهستانی، به همراه نداشتن تجهیزات مناسب کوهنوردی، بی‌توجهی به شرایط جوی در ارتفاعات به خصوص در فصل پاییز و زمستان و ضعف در اطلاع رسانی از جمله مواردی است که بر شمار تلفات حادثه دیدگان کوهستان روز به روز می‌افزاید، به خبرنگار ایرنا گفت: متاسفانه از ابتدای سال جاری تاکنون در پی حوادث کوهستان، تعداد زیادی از کوهنوردان اعم از حرفه‌ای و آماتور که از مسیرهای صعب‌العبور به ارتفاعات صعود کرده‌اند، جان خود را از دست داده‌اند.
این کوهنورد حرفه ای که سالیان سال است سرپرستی گروه های کوهنوردی را برای صعود و فرود به ارتفاعات مختلف کوهستانی کشور را بر عهده داشته، افزود: نصب علائم و هشدارهای تعیین کننده مسیر در کوهستان به فاصله هر ۵۰ یا ۱۰۰ متر می‌تواند در هدایت کوهنوردان و کوهپیمایان مؤثر باشد، اما متاسفانه این نکات به رغم تمامی توصیه های ایمنی به کوهنوردان و سایر دستگاه های متولی و مسوول در حمایت و حفاظت از جان کوهنوردان همچنان نادیده گرفته می‌شود.
۲۸ نفر در محیط های کوهستانی جان باخته اند
«حمید مساعدیان» مسئول بخش جستجو و نجات کوهستان فدراسیون کوهنوردی و صعودهای ورزشی نیز گفت: از ابتدای سال جاری تا کنون ۲۸ نفر در محیط های کوهستانی از جمله در ارتفاعات دماوند و علم کوه مازندران، تهران، اصفهان و کهگیلویه و بویراحمد جان خود را از دست داده اند.
وی علت بیشترین حوادث کوهستان را نداشتن آموزش، بی تجربگی، بی توجهی به شرایط آب و هوایی و صعود در بارش‌های سنگین و نظایر آن دانست و گفت: متاسفانه بحث تجاری بودن این ورزش در فضای مجازی نیز از دیگر علل حوادث کوهستان است.
۴۱۸۸ نفر در محیط های کوهستانی آسیب دیده اند
«حامد سجادی» سرپرست معاونت عملیات سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر نیز با اشاره به انجام هزار و ۸۹۵ مورد عملیات امداد و نجات کوهستان از ابتدای سال تا روز ۲۶ آذر ۹۸ گفت: طبق آخرین اطلاعات ارزیابی شده میدانی ثبت شده در سامانه مرکز کنترل و هماهنگی عملیات سازمان امداد و نجات، در این مدت چهار هزار و ۱۸۸ نفر در محیط های کوهستانی آسیب دیده اند که از این تعداد ۵۲۶ نفر به مراکز درمانی انتقال و ۳۷۸ نفر نیز در محل حادثه به صورت سرپایی درمان شدند.
به گفته وی، بیشترین عملیات امداد و نجات در کوهستان در استان های مازندران با ۱۹۳ عملیات، فارس با ۱۷۹ عملیات، تهران با ۱۷۵ عملیات و آذربایجان شرقی با ۱۲۴ عملیات بوده است.
حرفه ای ها هم در کوه گرفتار شده اند
«حسین درخشان» مدیر مرکز کنترل و هماهنگی عملیات سازمان امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر نیز گفت: هربار هنگام رصد اخبار حوادث کوهستان، به غم هموطنانی فکر می کنم که عزیزترین آدم های زندگی شان در کوه اسیر شده‌اند و دوستان و همکارانم در مسیر رسیدن به او و نجاتش هستند، ما اینجا هر روز اخبار تلخی را مرور می کنیم که با آنکه هر روز برای ما تکرار می شوند اما غم و درد آنها هیچوقت «عادی» نمی‌شود. همیشه فکر می کنم که تمامی این حوادث می توانست رخ ندهد اگر فقط ۱۰ توصیه مهم رعایت شده بود. این نکات هشدارهای پیش از حرکت و بعد از وقوع حوادث و گمشدگی است.
بدون تجهیزات، قید کوهنوردی را بزنید
وی ادامه داد: یکی از دلایل مهم حوادث مربوط به سقوط از کوه، گم شدن در کوهستان و حتی یخ زدگی، نداشتن وسایل و تجهیزات لازم کوهنوردی است، در این مورد فقط یک توصیه دارم و آن اینکه اگر تجهیزات لازم را ندارید قید کوهنوردی در ارتفاعات را حتی در تابستان بزنید.
به دیگران بگویید کجا می روید، کی برمی گردید و تنها به کوه نروید
مدیر مرکز کنترل و هماهنگی عملیات سازمان امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر افزود: متاسفانه خیلی از ناپدید شدگان کوهستان که مدت ها بعد اجساد آنها در کوهستان یافت می شود، کسانی هستند که به خانواده یا دوستان خود نگفته اند که کجا می‌روند و تا کی برمی‌گردند و برای همین کسی منتظر آنها نبوده که متوجه گمشدنشان شود، آنها در کوه گم شده‌اند اما چون کسی نبوده که سازمان های امدادی را از بازنگشتن آنها با خبر کند، در تنهایی جان باخته اند و مدت ها بعد که کوهنوردی از آنجا عبور کرده یا وقتی که خودروی آنها چندین روز در نزدیکی کوه بر جا مانده، کسی موضوع را خبر داده اما وقتی که دیگر خیلی دیر شده است. یادتان باشد که هرگز تنها به کوهستان نروید.
در آب و هوای بد به کوه نروید
درخشان گفت: بیشتر کوهنوردان حادثه دیده کسانی هستند که هیچ اطلاعی از وضعیت آب و هوایی نداشته اند و همینطوری یکباره وسایل خود را برداشته اند و به دل کوه زده اند و آنوقت حتی هنگام روبرو شدن با یک رگبار تند بهاری وحشت زده و غافلگیر شده اند، غافلگیر شدن در کوهستان استرسی را به کوهنوردان وارد می کند که در آن تنهایی وخلوت کوهستان فکر آنها را مختل می کند و باعث می شود که پشت سر هم اشتباه کنند. البته یادتان باشد تعطیلات شما ربطی به آب وهوا ندارد و اگر وضعیت هوایی بد بود برای رفتن اصرار نکنید، البته این را هم یادتان باشد که شرایط جوی کوهستان با شرایط جوی در شهر تفاوت دارد پس حتما قبل از شروع کوهنوردی، وضعیت جوی کوه را بررسی کنید.
وی تصریح کرد: حتی اگر قصد دارید همان روز برگردید به اندازه یک روز بیشتر خوراکی و آب همراه خود بردارید، خیلی از گمشدگان یا حادثه دیدگان کوهستان را همکاران من در شرایطی پیدا می کنند که از گرسنگی و تشنگی ضعف کرده یا حتی بیهوش شده اند در حالی که آنها اگر به این نکته ساده عمل می کردند به این حال و روز نمی افتادند، پس همیشه فکر کنید که شاید مشکلی پیش بیاید وبنابراین به اندازه یک روز بیشترغذا و آب با خودتان بردارید.
شما کریستف کلمب نیستید
مدیر مرکز کنترل و هماهنگی عملیات سازمان امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر گفت: شاید برایتان باور کردنی نباشد اما در گفت و گو با خیلی از نجات یافتگانی که در نقاطی خطرناک مانند لبه پرتگاه ها، اعماق دره ها یا اوج کوه‌های بلند و دیواره های سنگی گیر افتاده اند متوجه شده ام که درصد بالایی از آنها می خواسته اند به خیال خود به «مناطق بکر» قدم بگذارند و مکان جدیدی را که حتی محلی‌ها و افراد بومی جرات رفتن به آنجا را نداشته اند کشف کنند! آنوقت بدون کمترین تجهیزات قدم در راه گذاشته و پیش رفته اند و وقتی به خود آمده‌اند که دیگر نه راه پیش داشته اند و نه راه پس.
قهرمان بازی ممنوع
این مربی برجسته امداد و نجات توضیح داد: در ماه های اخیر، با حوادث مربوط به سقوط غارهای یخی و برفی در استان های مختلف مواجه بودیم ، اینها غارهایی هستند که از تجمع برف در تنگه های کوهستانی بوجود می آیند و بعد از آن که یخ و برف آنها شروع به ذوب شدن می کند، آب حاصل از ذوب یخ ها، از زیر آنها شروع به رد شدن می کند و غار بزرگ و بزرگتر می شود تا جایی که فقط پوسته ای از برف و یخ باقی می ماند، در این شرایط گاهی کوهنوردان آماتور و یا طبیعت گردان برای نشان دادن جرات و شهامت خود بر روی این غارها شروع به راه رفتن می کنند که سقوط این غارهای طبیعی هر ساله کشته ها و مجروحانی برجا می گذارد.
ارسال لوکیشن را یاد بگیرید
وی گفت: «زمان» مهمترین عنصری است که من و همکارانم در هنگام انجام عملیات امداد ونجات همیشه با آن در رقابتیم، گاهی شاید حتی یک ربع زودتر رسیدن ما می تواند از مرگ یک انسان جلوگیری کند اما متاسفانه هنوز هم با این همه پیشرفت فناوری، همکاران من وقت زیادی را در تلاش برای یافتن محل ناپدید شدگان و مصدوم شدگان کوهستان از دست می دهند زیرا بیشتر گم شدگان حتی نمی دانند که کجا هستند و در چنین شرایطی امدادگران باید آنها را پیدا کنند! یافتن آنها در بسیاری از موارد با نشانه های ناقصی که می دهند گاهی ساعت ها زمان می برد در حالی که تنها با ارسال یک لوکیشن به سادگی می توانند امدادگران را به نقطه ای که در آنجا گرفتار شده اند برسانند. اگر نرم افزارهای لازم برای ارسال لوکیشن را ندارید همین الان دانلود کنید و لطفا در هنگام صعود حتما به نشانه های اصلی ای که در کوه وجود دارد دقت کنید.
مهارت های بقا در کوهستان را یاد بگیرید
درخشان گفت: تصور کنید که ناگهان می فهمید که مسیر را اشتباه آمده اید و در کوهستانی خلوت و آرام گم شده اید، استرس آنقدر شما را آشفته می کند که دیگر نمی توانید درست فکر کنید، اگر در این شرایط مهارت های لازم و آمادگی روانی برای چنین شرایطی را نداشته باشید تصمیمات بسیار بدی می گیرید مثلا با دیدن نزدیک شدن غروب آفتاب به خیال خود میانبرهایی را انتخاب می کنید تا قبل از تاریکی به پایین کوه برسید و همین میانبر آغاز یک اشتباه بزرگتر می شود و مانند دومینو حوادث بد و بدتر پیش می آید و به این ترتیب گاهی یک گم شدن عادی می تواند یک فاجعه تلخ را شروع کند.
وی افزود: در این شرایط سعی کنید قبل از هر کاری چند لحظه فکر کنید، یک برآورد کلی از شرایطی که در آن گرفتار شده اید را به دست بیاورید، بعد اگر دیدید که نمی توانید بر مشکل غلبه کنید حتما با سازمان های امدادی و از جمله ۱۱۲ جمعیت هلال احمر تماس بگیرید. اگر تلفن آنتن نمی دهد، یک نفر از گروه را بعد از استراحت و آرامش دنبال کمک بفرستید.
هنگام مصدومیت خود یا اطرافیان چه کنیم
مدیر مرکز کنترل و هماهنگی عملیات سازمان امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر یادآور شد: اگر خودتان یا یک فرد از گروهتان مصدوم شده است، بدانید که حرکت کردن خصوصا در شرایطی که ستون فقرات آسیب دیده، صدمه غیر قابل جبرانی را دربرخواهد داشت پس حرکت نکنید و منتظر رسیدن امدادگران بمانید.
وی ادامه داد: نکته مهی که باید به خاطر داشته باشید این است که در این شرایط گاهی برای فرار از تیغ آفتاب یا دور شدن از سرما و یخ زدگی، مجبورید به غارها و یا شکاف های کوه پناه ببرید اما موضوع اصلی این است که از مسیر اصلی یا همان «پاکوب» نباید زیاد دور شوید چون چنانچه حادثه ای برایتان رخ دهد و مثلا بیهوش شوید امدادگران نمی توانند شما را به راحتی پیدا کنند اما اگر مجبور شدید از مسیر اصلی دور شوید حتما نشانه گذاری کنید تا امدادگران بتوانند به سرعت شما را پیدا کنند.
وی تصریح کرد: اگر قرار باشد به عنوان کسی که به طور مستمر حوادث کوهستان را رصد می کند و عملیات امداد رسانی در صدها و شاید هزاران حادثه کوهستانی را در هر سال از نزدیک دنبال می کند یک توصیه داشته باشم این است که کوه، آنقدر بزرگ و پرعظمت است که باید با او دوست باشی در غیر این صورت تمامی کوهنوردان مغرور را به زیر می کشد، من در این سال ها بزرگان کوهنوردی ای را دیده ام که با وجود فتح قله های دشوار دنیا، اما یک بار که گرفتار غرور شده اند و مثلا در وضعیت جوی بد، عازم کوه شده اند دیگر هرگز بازنگشته اند.
اقدامات ایمنی در کوهستان (کوه پیمایی)
«پیمان یاوری» رئیس اداره امور مربیان اداره کل آموزش های تخصصی و ضمن خدمات جمعیت هلال احمر نیز در خصوص اقدامات ایمنی در کوهستان به خبرنگار ایرنا گفت: تمامی افراد برای حفظ ایمنی و محافظت از جان خود باید در روزهای برفی از رفتن به ارتفاعات و کوهپیمایی پرهیز کنید.
وی ادامه داد: اگر در هنگام کوه پیمایی در بهمن فرو رفتید، با هر وسیله ای جلو دهان و بینی خود را بپوشانید و سعی کنید با کمک دست ها، یک پاکت یا یک کیسه نایلونی را جلو صورت قرار دهید زیرا بیشتر مرگ و میر ناشی از بهمن به خاطر خفگی است، از این رو ایجاد فضایی برای ورود هوا و تنفس مهمترین کاری است که می توانید انجام دهید.
رئیس اداره امور مربیان اداره کل آموزش های تخصصی و ضمن خدمات جمعیت هلال احمر افزود: اگر در بهمن فرو رفتید، نفس را در سینه حبس کنید زیرا این کار از ورود ذرات برف و یخ زدگی ریه ها و خفگی جلوگیری می کند.
یاوری گفت: اگر در زیر بهمن مدفون شدید، به یاد داشته باشید باید در بهمن مثل زمانی که در آب هستید، شنا کنید تا خود را به روی سطح بهمن برسانید و به یاد داشته باشید چون زیر برف همه جا تاریک است ممکن است نتوانید تشخیص دهید که سمت بالا کدام سمت است، برای این کار می توانید با بیرون انداختن آب دهان (به سمت بالا) آن را تشخیص دهید.
این مربی و کوهنوردی قدیمی توضیح داد: اگر کوهنوردی در زیر بهمن مدفون شده بود به یاد داشته باشید سعی کنید نخ بهمن و وسایل فرد را پیدا کنید. (نخ بهمن طناب ۳ میلیمتری به رنگ قرمز و به طول ۱۵ تا ۵۰ متر است که روی پوسته آن فلشی در یک جهت وجود دارد. نخ بهمن را باید طوری به بدن وصل شود که جهت فلش آن به سمت فرد باشد) همچنین گشتن نواحی پایین تر از محل شروع بهمن و حرکت فرد، به یافتن فرد مفقود شده، بسیار کمک می کند.
وی گفت: برای پیشگیری از خطرات ناشی از سقوط بهمن و کاهش قدرت آن، از قطع درختان در مناطق کوهستانی و کوهپایه ای باید خودداری کنید و به یاد داشته باشید چنانچه در معرض سقوط بهمن قرار گرفتید، به سمت عوامل بازدارنده مانند درخت ها و درختچه ها و سنگ ها حرکت کنید.
یاوری افزود: به یاد داشته باشید هنگام سقوط بهمن، قبل از فرو رفتن در زیر برف، وسایلی از خود را به بالا پرتاب کنید تا جستجوگران بتوانند با یافتن آنها مسیر شما را تشخیص دهند.