سیدعباس صالحی در حاشیه شورای معاونین این وزارتخانه و در مراسم رونمایی پوستر نکوداشت آموزگار فقاهت حضرت آیت الله سیدمحمد محقق داماد درباره شخصیت این عالم ، گفت: حوزه علمیه قم مقاطع مختلف تاریخی از جمله در زمان غیبت صغری و کبری را طی کرده است و قم معاصر نیز با حضور عبدالکریم حائری در حوزه علمیه وارد فضای جدیدی شد.
وی افزود: در سال ۱۳۰۱ که عبدالکریم حائری از اراک به قم آمد حوزه علمیه فضای جدیدی را تجربه کرد و یکی از شاگردان ویژه آقای حائری در این دوره آیت الله سیدمحمد محقق داماد بودند.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در عین حال تاکید کرد: آیت الله سیدمحمد محقق داماد نقش ویژه و برجسته ای در حیات علمی حوزه علمیه قم در دوران معاصر داشتند و بخشی از شاگران ایشان افرادی چون شهیدان مطهری و بهشتی و امام موسی صدر، مقام معظم رهبری، آیت الله مکارم شیرازی، آیت الله مظاهری و بسیاری از مجتهدان کشورمان هستند.
صالحی افزود: اگرچه حیات این عالم جلیل القدر کوتاه بود اما آثار وجودی ایشان قابل توجه است و آثار وی در حال تدوین و چاپ است که منبعی برای علاقه مندان به شمار می آید.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: در ۵۱ امین سالگرد وفات ایشان همایشی برای نکوداشت وی در قم برگزار می شود و نکوداشت چنین شخصیت بزرگی راهی برای جویندگان علم و دانش در حوزه های علمیه باز می کند.
ساخت ۲۵۰ دقیقه مستند فاخر از زندگی آیت الله سیدمحمد محقق داماد
در بخش دیگری مهدی محمدی دبیر اجرایی این همایش با اشاره به روند اجرایی برگزاری این همایش گفت: از آذر سال ۱۳۹۶ که مصادف با پنجاهمین سالگرد وفات آیت الله محقق داماد بود، ستادی با ریاست وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در این وزارتخانه تشکیل شد و اعضای این ستاد از فضلای تراز اول حوزه علمیه هستند.
وی ادامه داد: بر این اساس دو دبیرخانه علمی و اجرایی نیز برای این ستاد شکل گرفت که از سوی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، آقای رضا مختاری به عنوان دبیر علمی جشنواره و من به عنوان دبیر اجرایی این جشنواره منصوب شدیم.
وی با اشاره به اقدامات این همایش در حوزه علمی، افزود: در بخش علمی اقداماتی از جمله جمع آوری و چاپ تقریرات مرحوم آیت الله محقق داماد توسط شاگردان برجسته ایشان صورت گرفته است.
محمدی ادامه داد: در حوزه اجرایی نیز اقداماتی شکل گرفته که می توان به ساخت ۲۵۰ دقیقه مستند فاخر از زندگی آیت الله سیدمحمد محقق داماد اشاره کرد.
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام کرد: این همایش با حضور جمعی از بزرگان کشور از جمله آیت الله جوادی آملی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، رییس حوزه علمیه قم و ... ۱۲ دی ساعت ۸:۳۰ در پژوهشکده علامه طباطبایی در شهر قم برگزار می شود.
آیت الله محقق داماد در یک نگاه
آیتالله سیدمحمد موسوی محقق احمدآبادی معروف به «محقق داماد»، بر حسب محاسبه خود در قیاس با معاصرین، در حدود سال ۱۳۲۵ قمری برابر ۱۲۸۶ شمسی، در روستای احمدآباد از توابع اردکان یزد دیده به جهان گشود. قبل از تولد، پدرش را که به قصد زیارت عتبات عالیات عازم عراق شده بود، در میان راه از دست داد و نبود سایه مادر را هم در شش سالگی تجربه کرد. بدین سبب از بدو طفولیت در نهایت سختی زندگی گذراند و بسیار کوشش کرد تا به مقامات عالیه رسید.
پس از تحصیل علوم مقدماتی در اردکان، راهی شهر یزد شد و طی ۹ سال از محضر استادانی چون سید احمد مدرس، سید یحیی واعظ یزدی، سید حسین باغ گندمی و سید محمدعلی‌رضا حائری به تحصیل مقدمات و سطوح پرداخت و مقداری از قوانین را نزد آیتالله حاج شیخ غلامرضا کوچه‌بیوکی (فقیه خراسانی) آموخت. گفته می‌شود که سیدمحمد، دراین میان و در سفری به عتبات عالیات، مدتی را به شاگردی صاحب عروة الوثقی، آیتالله سید محمدکاظم طباطبایی یزدی مشغول می‌شود که از برکات آن، صاحب کرسی تدریس می‌شود. شیخ غلامرضا فقیه خراسانی با درایت دریافت که راه رشد این طلبه نوجوان برای خدمت‌گزاری به شریعت اسلام و مذهب تشیع، فقط از قم می‌گذرد، به همین منظور شاگرد خویش را راهنمایی و تشویق کرد تا برای ادامه تحصیل به حوزه تازه تأسیس قم مهاجرت کند. سیدمحمد در سال ۱۳۴۱ قمری، زمانی که شانزده سال بیشتر نداشت، درست یک سال پس از تأسیس حوزه علمیّه قم به یاری آیتالله شیخ عبدالکریم حائری یزدی، وارد قم شد. عنایت خاصی که مرحوم شیخ غلامرضا فقیه خراسانی موقع بدرقه شاگردش مبذول داشت، به اندازه‌ای جالب است که نظیر آن کمتر دیده شده.
محقق داماد در قم به واسطه استعداد ذاتی‌اش به سرعت رشد و طی ۹ سال مراتب عالیه علمی را طی کرد. تحصیلاتش را در محضر بزرگانی چون حضرات آیات: سید علی یثربی کاشانی، سید محمدتقی خوانساری، حاج میرزا محمد همدانی، شیخ محمود اردکانی، علامه سید ابوالحسن رفیعی قزوینی، سید محمد حجت کوه‌کمره‌ای و حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی تکمیل کرد. مرحوم محقق داماد با آیتالله حائری یزدی بیش از دیگر استادانش مانوس بود و از محضرش بهره برد؛ البته در اثر استعداد بی‌نظیر تحقیقی و لیاقت شاگرد، مرحوم حاج شیخ مؤسس نیز توجه خاص و عنایتی ویژه نسبت به آیتالله محقق داشت و به سبب همین نزدیکی قلوب و موقعیت ممتاز علمی و تقوایی، داماد مؤسس حوزه علمیه قم شد.
محقق داماد از هم‌درسان جدی امام راحل نیز بود، به طوری که آیت الله منتظری در بیان این موضوع می‌گوید: «مرحوم امام خمینی قدس سره، با آیتالله سید احمد زنجانی، پدر آقای آیتالله حاج آقا موسی شبیری زنجانی و مرحوم آقای محقق داماد، یک مباحثه سه نفری داشتند. این مباحثه عصرها در مدرسه فیضیه بود و یکی دو ساعت طول می‌کشید. مباحثه بیشتر بین امام و آقای داماد بود که گاهی صدایشان درهمه مدرسه می‌پیچید.»
آیتالله دکتر سیدمصطفی محقق داماد، فرزند آیتالله نقل می‌کند که هنگام اجباری شدن شناسنامه، با توافق مامور مربوطه نام "محقق" را به خاطر شهرت وی به حسن تحقیق و پژوهش و نام احمدآباد، زادگاه خویش را پسوند شهرت خود قرارداد اما به طور معمول درمیان حوزویان به واسطه کسوت دامادی حاج شیخ موسس، به "محقق داماد" مشهور شد.
پس از وفات آیت الله حائری یزدی در سال ۱۳۱۵ شمسی، سید محمد محقق داماد جزو فضلای جوان حوزه قم محسوب می‌شد و حوزه درس وی به تدریج رونق گرفت. در زمان زعامت آیتالله بروجردی، داماد جزو ممتحنین حوزه بود که در کنارعلمایی چون شیخ مرتضی حائری، فرزند شیخ موسس، از طلاب امتحان شفاهی می‌گرفت. وی در طول سه دهه تدریس در حوزه علمیه قم و با وجود بیان دشوار و محتوای سنگینی که در درسش وجود داشت، به یکی از شاگردپرورترین استادان تاریخ حوزه قم بدل شد و اکثر شاگردان وی در زمان استاد از فضلای حوزه بودند و بعدها در سلک عالمان و مجتهدان نامدار معاصر درآمدند.
آیت الله شبیری زنجانی در این رابطه می‌گوید: «در درس آقای داماد طلبه‌های ممتاز شرکت می‌کردند، علتش ویژگی‌هایی بود که در خود ایشان و درسش بود: یکی اینکه رئیس نبود لذا مطامع غیرعلمی در میان نبود تا شخص برای آن‌ها در درس وی حاضر شود. از طرفی آقای داماد بیان روشنی نداشت و خیلی احتیاج به مقدمات مطویه داشت و لازم بود طلبه مقدمات دیگری برای فهم مطالب در ذهن داشته باشد. از طرف دیگر مطالب ایشان نوعا مشکل بود چون دقیق النظر بود.»
بیان دشوار و فنی وی سبب می‌شد که قوی‌ترین مباحثه‌های علمی در کلاس برقرار باشد و تدریس او به گونه‌ای باشد که فقط طلاب مستعد و درس‌خوان قم می‌توانستند از آن بهره‌مند شوند. آیتالله جوادی آملی دلیل این ویژگی استادش را فراغت خوبش برای تتبع کافی و مطالعه لازم دروس برشمرده است. از برجسته‌ترین شاگردان وی می‌توان به این اشخاص اشاره کرد؛ سیدعلی حسینی خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی، شیخ مرتضی حائری یزدی، شیخ مرتضی مطهری، سیدمحمد حسینی بهشتی، سید موسی صدر(رهبر شیعیان لبنان)، سیدمصطفی خمینی، شیخ محمد مفتح، شیخ علی قدوسی، شیخ حسین‌علی منتظری، شیخ علی مشکینی، سید عبدالکریم موسوی اردبیلی، شیخ ناصر مکارم شیرازی، سید موسی شبیری زنجانی، شیخ اکبرهاشمی‌رفسنجانی، شیخ حسین نوری همدانی، سید جلال‌الدین طاهری اصفهانی، سید محمدحسین حسینی طهرانی (لاله‌زاری)، شیخ عبدالله جوادی آملی، شیخ حسین مظاهری اصفهانی، شیخ محمد مؤمن قمی، سیدعلی محقق‌داماد (فرزند)، شیخ محمد امامی کاشانی، سید محمدعلی علوی گرگانی، شیخ حسین انصاریان، سیدحسن طاهری خرم‌آبادی، شیخ محمدصادق (محی‌الدین) حائری شیرازی، شیخ صادق خلخالی، غلامحسین ابراهیمی دینانی وغیره.
بنا به گفته آیتالله جوادی آملی که از جمله شاگردان درس این استاد بوده است، آیتالله محقق داماد در عین اعتقاد به ملازمه دین و سیاست، از هرگونه فعالیت غیرعلمی پرهیز می‌کرده و همه وقت خود را مصروف تحقیق و تدریس کرده بود. تنها مباحثی که از وی در این زمینه نقل شده است، حضور جدی و پیگیر او در جمع معترضین به تصویب لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی در اوائل دهه چهل است. وی با شرکت در جلساتی با حضور آیات عظام امامخمینی، گلپایگانی، مرعشی نجفی و شریعتمداری و همچنین با ارسال تلگرافی به دولت، به همراه آیات سید احمد شبیری زنجانی و شیخ مرتضی حائری یزدی اعتراض شدید خود را به این عمل خلاف قواعد اسلامی اعلام کرد. مرحوم آیتالله محقق داماد، فرد زاهد و پارسا، فروتن و بسیار صریح‌اللهجه، خوش مجلس و شیرین سخن بود و هرگز به مقامات صوری و مناصب ظاهری اهمیت نمی‌داد از تواضع و ادب خاصی برخوردار بود. او در ایام ماه رمضان، در مسجد بازار قم به امام جماعت و وعظ و ارشاد می‌پرداخت و اکنون نیز راه وی را فرزند ارشدش، آیتالله سیدعلی محقق داماد ادامه می‌دهد.
این عالم فرزانه و فقیه دانش پرور، پس از تحمل ۷۵ روز بیماری، در تاریخ دوم ذی‌الحجه ۱۳۸۸ قمری برابر با اول اسفند ۱۳۴۷ خورشیدی در اثرسکته ی قلبی به لقاءالله شتافت و با تجلیل و تشییعی کم‌سابقه، در مقبره‌ای از مقابر سمت شرقی صحن مطهرحرم حضرت معصومه سلامالله علیها به خاک سپرده شد.
از تألیفات مرحوم آیتالله محقق داماد چند اثر باقی مانده است که مهم‌ترین و عمده‌ترین آن‌ها حواشی بر اثر ارزشمند فقهی آیتالله طباطبایی یزدی؛ کتاب العروه الوثقی است که به قلم خود آن مرحوم نگارش یافته است. بعضی از دروس ایشان را شاگردان آن مرحوم تقریر کرده و به رشته تحریر درآورده اند که برخی از این تقریرات به زیور طبع آراسته شده‌اند:
الف) آیتالله جوادی آملی مباحث حج و صلاة و صوم و اعتکاف و خمس و قسمت عمده زکات را تقریر و تحریر کرده و به چاپ رسانده است.
ب) درس اصول وی توسط آیتالله مکارم شیرازی نوشته شده است.
ج) آیتالله طاهری اصفهانی مبحث طهارت و دوره اصول ایشان را تقریر کرده است.
د) مبحث فقهی صلاة را نیز آیتالله مؤمن قمی تقریر و تحریر کرده است.