سفر روحانی به ژاپن، نخستین سفر یک رئیس جمهوری ایران از زمان سفر رئیس دولت اصلاحات در اکتبر سال ۲۰۰۰ میلادی به ژاپن است که دو هفته پس از نخستین تبادل زندانی میان تهران و دولت ترامپ انجام می شود.
آبه خرداد ماه امسال به تهران سفر کرد که سفر او نیز، نخستین سفر یک نخست وزیر ژاپن به ایران در طول چهار دهه گذشته محسوب می شود؛ سفری که در آن با رهبر معظم انقلاب دیدار و گفت و گو و زمینه سفر روحانی به توکیو را فراهم کرد.
سومین دیدار در 9 ماه گذشته
روحانی پیش از ترک تهران برای شرکت در اجلاس بین المللی کوالالامپور ٢٠١٩ و سفر به ژاپن گفته است: در طول ۶ سال گذشته روابط بسیار نزدیکی با آبه شینزو داشتیم و در تمام این سالها که به سازمان ملل سفر کردم دیدار با وی یکی از برنامه‌های کاری من بوده است.در خرداد ٩٨ نیز وی به تهران آمد. علاوه بر گفت‌وگو با اینجانب، با رهبر معظم انقلاب هم دیدار کرد که بحث‌های بسیار خوبی درباره روابط دو جانبه و مسایل مختلف انجام شد و در مهر ماه نیز در نیویورک ملاقات مفصلی با یکدیگر داشتیم و در این سفر، سومین دیدار ما در سال ٩٨ انجام خواهد شد.
رئیس جمهوری به سرمایه گذاری اقتصادی ژاپن پس از انقلاب اشاره کرده و کاهش در روابط دو کشور را موقت دانسته و گفته است: این کاهش در روابط به دلیل شرایط فشار ظالمانه و تحریم‌های غیر قانونی آمریکا است که این تحریم‌ها ناپایدار خواهد بود.
به گفته روحانی، دو طرف درباره تسهیل در روابط دوجانبه تهران و توکیو و مسایل مهم میان دو کشور و امنیت منطقه به خصوص امنیت کشتیرانی بحث و گفت و گو خواهند کرد.
خبرگزاری ژاپنی کیودو گفته است: آمریکا از سفر روحانی استقبال کرده و به توکیو چراغ سبز نشان داده است؛ تصمیمی که ظاهرا ناشی از تمایل واشنگتن به درک بهتر تفکر تهران بوده و از توکیو خواسته است نتیجه دیدار روحانی و آبه به آنها اطلاع داده شود.
تارنمای نیکی ژاپن نیز گزارش داده با توجه به خروج آمریکا از توافق هسته ای (برجام) آبه می خواهد تلاش خود را به عنوان یک رابط و میانجی برای حل و فصل اختلافات ایران و آمریکا بکار گیرد.
ژاپن دوباره از ایران نفت می خرد؟
ژاپن بعنوان متحد اصلی ایالات متحده آمریکا، روابط دوستانه ای با ایران دارد و برای مدت طولانی خریدار نفت خام ایران بوده بطوریکه سابقه تعامل نفتی دو کشور به بیش از چندین دهه می رسد اما در پیروی از تحریم های آمریکا و سیاست "فشار حداکثری" ترامپ پس از خروج از برجام، خرید نفت ایران را متوقف کرده است.
معاون سیاسی وزیر خارجه ایران در گفت و گو با تلویزیون دولتی ژاپن (ان اچ کی) ابراز امیدواری کرده است دولت ژاپن و شرکت ها، خرید نفت ایران را از سر گیرند.
عراقچی در نشست توسعه روابط تجاری ایران و ژاپن به مناسبت نودمین سالگرد روابط دو کشور در تهران نیز گفته است: ما فشارهای موجود و موانعی که آمریکا ایجاد کرده را درک می‌کنیم و امیدواریم با تدابیری که اندیشیده می‌شود، شرکت‌های ژاپنی دوباره به ایران برگردند و خریدار نفت ایران شوند اما تحریم‌های فعلی آمریکا موانعی جدی را ایجاد کرده است.
ژاپن تاکنون درباره خرید دوباره نفت ایران حرفی نزده اما در تکاپو برای میانجیگری و کاهش تنش ها در منطقه است چرا که تا ۸۰ درصد نفت خود را از این منطقه تامین می کند.
توکیو گفته است در سفر روحانی در تلاش برای دستیابی به تفاهمی است تا در ماموریتی جدا از ائتلاف آمریکا "نیروهای دفاع از خود نیروی دریایی" اش را با ماموریت جمع آوری اطلاعات و اهداف تحقیقاتی برای تضمین ایمنی ناوبری کشتی های خود به خاورمیانه منتقل کند.
ناوشکن ژاپنی که قرار است در ماموریتی یک ساله در نیمه دوم ژانویه 2020 در خاورمیانه مستقر شود، حامل بالگرد و هواپیماهای گشت زنی و همچنین حدود ۲۵۰ نیرو است.
رئیس جمهوری ایران نیز در نشست امسال مجمع عمومی سازمان ملل متحد ابتکار "صلح هرمز" را مطرح کرد تا در این تنگه که حمل و نقل تجاری حدود یک پنجم نفت جهان از آن صورت می گیرد، شرایط به سود همه طرفها باشد.
رخدادی پیش از سفر روحانی
سفر روحانی به ژاپن، دو هفته پس از نخستین تبادل زندانی میان تهران و دولت ترامپ صورت می گیرد؛ رویدادی که بسیاری آن را آغازی برای پایان بخشیدن به تنش های حاد بین ایران و آمریکا می دانند.
این تبادل در شرایطی صورت گرفت که با توجه به دوئل ترامپ با دموکرات ها بر سر استیضاحش، به نظر می رسید موضوع ایران از اولویت نخست رئیس جمهوری آمریکا خارج شده باشد.
تبادل دکتر "مسعود سلیمانی" دانشمند ایرانی با "وانگ ژائو" تبعه آمریکایی که به جرم جاسوسی در ایران در زندان بود، گرچه به گفته طرفین با نقش آفرینی سوئیس صوررت گرفت، اما سه روز پس از سفر یوسف بن علوی وزیر امور خارجه عمان که هفته قبل از آن به واشنگتن رفته بود و نیز پس از حوادث تلخ آبان ماه ایران انجام شد.
سلطان نشین عمان طی چهار دهه اخیر، نه تنها میان ایران وآمریکا میانجیگری کرده و بعنوان مهمترین کانال ارتباطی میان دو کشو برای تبادل زندانیان میان دو کشور مطرح بوده بلکه در شکل گیری توافق هسته ای (برجام) با میزبانی از مذاکرات غیرعلنی میان تهران- واشنگتن نقش داشته و جایگاه ویژه ای نیز در منطقه دارد تا آنجا که این کشور واقع در شرق شبه جزیره عربستان را برخی "سوئیس خاورمیانه" می دانند.
ترامپ پس از این تبادل، از جمهوری اسلامی ایران قدردانی کرد و گفت: "دیدید که می توانیم با هم معامله کنیم!". محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران نیز با اعلام آمادگی "برای تبادل فراگیر زندانیان" گفت توپ در زمین ایالات متحده است.
در واقع، این تبادل نشان داد دیپلماسی کاهش تنش همچنان فعال است و دیپلمات ها بر اساس دستورالعمل هایشان در تلاش.
جمع بندی
مستاجر تاجرپیشه کاخ سفید که این روزها سخت گرفتار استیضاح است، از سویی در تلاش برای ایجاد گشایش در جنگ تجاری با کشورهای شرق آسیا به ویژه چین بوده و از سوی دیگر در تقلا برای پیروزی در دوئل های پیش روی خود با دموکرات ها در استیضاح و انتخابات ریاست جمهوری 2020 آمریکا.
رویدادهای ماههای اخیر از سقوط پهپاد آمریکایی تا کنار گذاشتن جان بولتون ضد ایرانی از کاخ سفید و انجام نخستین تبادل زندانی میان تهران و دولت ترامپ، نیز این سناریو را تقویت کرده است که ترامپ برای حفظ منافع آمریکا در خاورمیانه، سیاست دوری از تقابل بیشتر با ایران را در پیش گرفته است.
همچنین رویکرد آمریکا که یا مایل نیست یا واقعا نمی تواند از منافع متحدانش در منطقه دفاع کند، حتی کشورهای منطقه همچون عربستان و امارات را متمایل به گفت و گو با تهران کرده است.
از این رو، برخی تحلیلگران مسایل بین المللی با توجه به شرایط تهران - واشنگتن که هر دو چند انتخابات را پیش رو دارند، و با توجه به تلاش های منطقه ای و جهانی برای موثر واقع شدن دیپلماسی کاهش تنش، وقوع رویدادهایی را در این راستا چندان دور از انتظار نمی دانند.
حال باید دید بخت با یار گلف‌باز ترامپ در توکیو همراه می شود تا گامی در جهت کاهش تنش میان تهران – واشنگتن بردارد؟