سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها با نام اختصاری سمت، سازمانی پژوهشی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است که وظیفه تولید کتاب‌های مبنایی و درسی دانشگاهی را بر عهده دارد.
کورش فتحی واجارگاه، معاون پژوهشی کنونی سازمان سمت در گفت و گو با خبرنگار دانشگاه و آموزش ایرنا درباره برنامه‌های پژوهشی سازمان سمت به مواردی اشاره کرد که در ادامه می خوانید.
ایرنا: آقای فتحی! وضعیت کنونی سازمان مطالعه و تدوین (سمت) را چگونه می‌بینید و برنامه‌های شما در جایگاه معاونت پژوهشی این سازمان چیست؟
فتحی: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت) حدود ۳۵ سال است که بنا به ضرورت های زمانی بعد از انقلاب اسلامی تشکیل شد و کار آن مطالعه در خصوص ابعاد و ارکان کتب و منابع درسی علوم انسانی دانشگاه ها و تأمین نیازهای مرتبط با متون درسی در این زمینه است.
آنچه که به عنوان یک سیاست و راهبرد در مدیریت جدید سازمان مدنظر قرار گرفته است، تقویت بُعد پژوهشی در حوزه متون علوم انسانی و زمینه‌های مرتبط با آن است. سازمان در گذر زمان توفیقات گسترده‌ای برای خدمت به جامعه علمی و دانشگاهی ایران عرضه کرده است اما در عین حال همانند سایر سازمان ها با چالش ها و مشکلات خاصی دست به گریبان است.
سازمان سه دوران عمده را تاکنون سپری کرده یا در حال گذران است که به آن اشاره می کنم؛ دوران اول، تأسیس و تلاش برای رفع نیازهای علمی دانشگاهی در حوزه علوم انسانی است که عمدتاً در دوران حیات مرحوم احمد احمدی، تجربه شده است.
دوران دوم، برهه‌ای برای نظام مند کردن و سیستم‌سازی در سازمان سمت و تبدیل آن به یک مجموعه هماهنگ و منسجم است که در دوران جدید و به ویژه در مدیریت فعلی محمد ذبیحی بر سازمان سمت، دنبال شده است.
دوران سوم جهت‌گیری آینده سازمان را نشان می‌دهد؛ در واقع پژوهش محور و اعتلای مطالعه در عرصه متون و منابع علمی دانشگاهی است.
ایرنا: برنامه‌های مشخصی در راستای جهت‌گیری سازمان سمت دارید؟
فتحی: استفاده از فضای مجازی و متون دیجیتال، یکی از مهم‌ترین برنامه‌های سازمان سمت است؛ چرا که این سازمان در شرایط و بستر جدیدی قرار دارد و مخاطبان علمی دانشگاهی از نسل جوان به‌تدریج به سمت استفاده از منابع دیجیتال و فضای مجازی گرایش دارند.
این مسئله تبدیل به یک نقطه چرخش یا حداقل ضرورت توجه جدی از منابع مکتوب به سوی منابع دیجیتال و آثار الکترونیکی است.
سازمان سمت با درک ضرورت و اهمیت فضای مجازی و رسانه‌های الکترونیک، چاپ و نشر الکترونیک را در دستور کار خود قرار داده و اگرچه در گذشته در این زمینه اقدامات مهمی را انجام داده و سامانه نشر الکترونیک (سمتا) را تأسیس کرده است اما در عین حال این فرایند را ناکافی می داند؛ بنابراین، برنامه‌ها و اقدامات گسترده‌ای به‌ویژه استفاده از MOOCS (موک‌ها) و طراحی سامانه‌های یادگیری الکترونیک را مدنظر قرار داده است.
همچنین ایفای نقش گسترده‌تر در محافل علمی ـ پژوهشی از جمله اقدامات آینده سازمان سمت محسوب می شود؛ همچنین ایفای نقش مؤثرتر در حل و فصل مسائل مرتبط در کشور و همکاری با نهادها و مؤسسات مرتبط در این زمینه در ادامه این اقدامات آمده است.
امکانات، منابع و اعضای هیأت علمی همچنین پژوهشکده سمت به عنوان یک رسالت مهم و مأموریت اساسی سازمان در صدد ایفای نقش جدی‌تر در قالب مشارکت در پروژه‌ها و طرح های ملی در راستای حل و فصل مسائل نظام آموزش عالی کشور است.
این امر تا حد زیادی در چهارچوب بازتعریف نقش و جایگاه پژوهشکده و اعضای هیأت علمی سمت در نظام پژوهشی دانشگاهی قرار دارد.
ایرنا: نقش اعضای هیأت علمی سمت در این زمینه چیست؟
فتحی: اعضای هیأت علمی در پژوهشکده سازمان سمت برخلاف گذشته که عهده‌دار هماهنگی برای شناسایی و انتشار منابع علمی در قالب کتب درسی بوده‌اند، امروز در قالب نقش های پژوهشی شامل انجام پژوهش در گروه های علمی تعریف شده، نیازسنجی شامل بررسی، رصد آثار و منابع قابل انتشار در سطح ایران و جهان، ارزیابی شامل مطالعه و تدوین گزارش های تحلیلی درباره آثار منتشر شده در حیطه و رشته‌های مختلف مرتبط با علوم انسانی، طراحی در قالب فرد اثرگذار در تدوین و طراحی متون آموزشی دانشگاهی در رشته‌های علمی باید ایفای نقش کنند.
در این راستا سازمان سمت تلاش دارد فرصت های علمی و آموزشی را برای بالندگی اعضای هیأت علمی در دستور کار قرار دهد. در عین حال ماهیت پژوهش در سمت فقط ناظر بر پژوهش در حیطه‌های علمی خاص نظیر فلسفه، مدیریت و غیره نیست؛ بلکه علاوه بر آن، فرایندها، الگوها و شیوه‌های طراحی منابع اثربخش در این حیطه‌ها در دستور کار است.
به این دلیل کارکرد پژوهشکده و تحقیقات در سازمان سمت، کارکردی دوگانه است.
ایرنا: آقای فتحی در زمینه ارتقای علوم انسانی در کشور که از وظایف این سازمان است، برنامه‌ای دارید؟
فتحی: تشویق و ترغیب آثار برجسته و فاخر در حوزه علوم انسانی، از برنامه‌های مهم معاونت پژوهشی سمت است. سازمان سمت با توجه به سبقه طولانی در انتشار آثار برجسته و نیز پژوهش های حوزه علوم انسانی، در نظر دارد از سال آینده جایزه ویژه‌ای را با عنوان جایزه سمت یا جایزه دکتر احمدی در حیطه‌های کتب، مقالات و پژوهش ها در حوزه‌های مختلف علوم انسانی در سطح ملی و بین‌المللی به پژوهشگران و محققان اعطاء کند.
از این‌رو دبیرخانه‌ای در سازمان سمت در حال شکل‌گیری است که این امر را برنامه‌ریزی و با همکاری سازمان ها و نهادهای مرتبط به شکل مطلوبی به مرحله اجرا در آورد.
ایرنا: برنامه سازمان سمت برای بومی‌سازی علوم انسانی و تسهیل تولید اندیشه در این حوزه در قالب ترجمه و تحقیق چیست؟
فتحی: یکی دیگر از اقداماتی که در زمره وظایف ذاتی سازمان قرار دارد، مطالعه، پژوهش و تولید فکر و اندیشه بومی در حوزه علوم انسانی در کشور است؛ بدان معنا که سازمان سمت باید تلاش کند آثار فاخر بین‌المللی را به فارسی ترجمه کند.
از این رو ترجمه به خودی خود اقدامی در راستای آشنایی با افکار، اندیشه‌ها، نظریه‌ها و اصول در رشته‌های مختلف علوم انسانی است؛ سازمان سمت از این حرکت در آینده استقبال می‌کند اما دو نکته مهم در اینجا حائز اهمیت است.
نخست آنکه باید علاوه بر ترجمه آثار فاخر و علمی، به‌تدریج پژوهش های سازمان یافته در سازمان سمت و تولیدات علمی در سطح کشور توسط سمت تدوین و منتشر شود تا از این رهگذر علاوه بر آشنایی با منابع علمی سایر کشورها، دانش تولید شده در سطح کشور نیز توسعه و بسط یابد.
دوم آنکه دانش به‌ویژه در حوزه‌های علوم انسانی همان‌طور که بسیاری از محققان در سراسر جهان از جمله نظریه‌پردازان سرشناسی نظیر نوئل گاف، تومبز و کامرون مک کارتی به آن اشاره دارند، وابسته به زمینه و مکانی هستند که در آن تولید می‌شوند.
از این‌رو ضروری است برای استفاده از دانش علوم انسانی، نو بسترسازی یا Recontextualisatim صورت پذیرد. این بیان بدان معناست که استفاده از دانش مستلزم سازگار کردن آن با بسترها، زمینه‌ها و شرایط است.
برای مثال در یک نظریه، بر برخی از مؤلفه‌های آن برای استقرار بهتر در بستر جدید تأکید شود این بیان بدان معناست که در کشوری نظیر ایران با چند هزار سال تاریخ و تمدن، بسیار مهم است که دستاوردها و یافته‌های علمی در بسترهای جدید توأم با ملاحظات جدی فرهنگی باشد./