به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، حجت‌الاسلام «حسن روحانی» رئیس جمهوری کشورمان که در روزهای اخیر با هدف حضور و سخنرانی در «اجلاس سران کشورهای اسلامی» در کوالالامپور پایتخت مالزی به سر می‌برد، جمعه ۲۹ آذرماه عازم توکیو می شود تا در ارتباط با مسائل مختلف با مقامات ژاپن دیدار و گفت وگو داشته باشد.
این نخستین باری نیست که روحانی و «آبه شینزو» نخست‌وزیر ژاپن با یکدیگر دیدار می‌کنند. ۶ ماه پیش (۲۲ خرداد) نخست‌وزیر ژاپن به تهران سفری سه‌روزه داشت و با سران جمهوری اسلامی ایران از جمله رهبری و رئیس جمهوری دیدار و درباره مسائل دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی گفت وگو کرد.
از طرفی سفر آبه به ایران نخستین سفر یک نخست وزیر ژاپن به تهران طی چهار دهه اخیر به شمار می‌رفت که بازتاب گسترده رسانه‌ای داشت. ضمن اینکه از سال ۱۳۷۹ و سفر «سیدمحمد خاتمی» رئیس دولت اصلاحات به ژاپن و دیدار وی با «یوشیرو موری» نخست‌وزیر وقت آن کشور، سفر کنونی روحانی نخستین سفر رئیس جمهوری کشورمان به ژاپن در دو دهه گذشته است.
ناظران سفر رئیس جمهوری ایران به ژاپن را در ادامه رویکرد تعامل سازنده و همه‌جانبه دولت روحانی ارزیابی می کنند. سیاست نگاه به شرق و روابط نزدیک‌تر با کشورهای مهم آسیایی همواره جزء اهداف دولتمردان ایران بوده است. سفر به کوالالامپور و توکیو نیز که به دعوت مقام‌های ارشد این دو کشور انجام گرفته در راستای همین سیاست قابل ارزیابی است.
البته نگاه به شرق و تحکیم همکاری با کشورهای این حوزه به معنای رویگردانی از غرب و بی اعتنایی دولتمردان و کادر دیپلماتیک به بازیگران منطقه‌ای و جهانی نیست.
محور مذاکرات فردا چیست؟
«برجام» و «سیاست فشار حداکثری» آمریکا علیه ایران از جمله مسائل مهمی است که به احتمال قوی در دیدار روحانی و آبه مطرح می‌شود. در همین ارتباط «سیدعباس عراقچی» معاون وزیر امور خارجه تاکید کرد که «این سفر حاکی از استحکام روابط دو کشور، آن هم در شرایط مواجهه ایران با سیاست فشار حداکثری آمریکا است.» در ارتباط با برجام، نیز ژاپن همواره ایران را از برداشتن گام‌های رو به عقب منع می‌کند و انتظار می‌رود برای نجات توافق، سازوکاری سازنده ارائه دهد.
«ارتقای روابط دوجانبه» از جمله دلایل مهمی است که تحلیلگران برای انجام این سفر مورد توجه قرار می‌دهند. روحانی پیش از ترک تهران به خبرنگاران گفت که ژاپن در فعالیت‌های مهم اقتصادی و سرمایه‌گذاری در ایران شرکت داشته‌است. روابط میان این دو کشور افت داشته و دلیل آن «فشار بی‌رحمانه آمریکا و تحریم‌های غیرقانونی» بوده است.
همچنین روحانی این تحریم‌ها را که شامل ممنوعیت خرید نفت خام ایران از سوی کشورها می‌شود، عامل مهم افت فعالیت‌های تجاری با ژاپن دانست که قصد دارد در دیدارش روابط با ژاپن آن را ارتقا دهد.
از یک‌سال ونیم پیش که آمریکا از برجام خارج شد و به اعمال مجدد تحریم‌های شدید علیه ایران روی آورد، خرید نفت و مبادلات تجاری ایران و ژاپن تحت تاثیر تحریم‌ها قرار گرفت. «ابوالفضل روغنی گلپایگانی» عضو کمیته اتاق مشترک ایران و ژاپن در این باره می‌گوید: یکی از مهمترین مشتری‌های نفتی ایران، ژاپن است. در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ مقصد بالاترین صادرات نفتی ایران بعد از چین، ژاپن و کره بوده است که جزو اصلی‌ترین مشتریان نفت ما هستند و چیزی حدود ۴ و ۷ دهم سهم بازار نفت ژاپن در اختیار کشور ماست.
از نگاه این عضو کمیته اتاق مشترک ایران و ژاپن، بیش از ۲ میلیارد دلار تجارت نفتی و ۵۷ میلیون دلار صادرات غیرنفتی نتیجه مبادلات تجاری ایران و ژاپن در سال ۹۷ بوده است.
در زمینه مبادلات و خرید کالاهایی هم که ژاپنی‌ها غیر از نفت از ایران خریداری می‌کنند می‌توان به اقلامی همچون فرش، خشکبار، میگو، خاویار، صنایع دستی و میعانات گازی اشاره کرد. در همین زمینه، «بهرام شکوری» رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق بازرگانی ایران اظهار می‌کند: طبق برآوردهای انجام شده در دوماهه سال ۹۸ ، تراز تجاری ایران و ژاپن منفی ۱۹۱ میلیون دلار به نفع ژاپن بوده یعنی میزان صادرات ایران به دلیل تحریم‌های آمریکا به طور چشم‌گیری کاهش یافته اما واردات این کشور به ایران برای تامین نیاز داخل افزایش یافته‌است.
در گزارشی که سایت آلمانی «دویچه وله» به نقل از آمارهای گمرکی ژاپن ارائه کرده، آمده‌است که «صادرات ۹ ماهه این کشور به ایران با ۹۳ درصد کاهش به ۴۶ میلیون دلار رسیده و وارداتش با ۶۴ درصد کاهش به ۱ میلیارد و ۱۵۷ میلیون دلار سقوط کرده است.» بنابراین با توجه به آن چه اشاره شد، به احتمال قوی یکی از مهمترین اولویت‌ها و محورهای گفت وگو میان روحانی و آبه مناسبات و مبادلات بازرگانی و تجاری خواهد بود.
«میانجیگری» موضوع دیگری است که این روزها به مرکز توجه تحلیلگران و رسانه‌ها تبدیل شده‌است. از آنجا که توکیو، هم شریک تجاری و خریدار نفتی دیرینه ایران است و از هم شریک تجاری و راهبردی آمریکا محسوب می‌شود، همانند سفر آبه به ایران، در این سفر نیز نقش توکیو در تنش‌زدایی بین تهران و واشنگتن مورد توجه است.
نگاهی به مواضع مسئولان جمهوری اسلامی در آستانه سفر روحانی به مالزی و ژاپن، این سناریوی میانجیگری آبه بین ایران و آمریکا و مذاکرات تهران- واشنگتن را کمرنگ می‌سازد. روز دوشنبه ۲۵ آذرماه «علی ربیعی» سخنگوی دولت این سفر را بی ارتباط به مذاکره با آمریکا دانست و تاکید کرد: مقامات ژاپنی «ابتکار عمل‌هایی دارند» که جمهوری اسلامی آنها را بررسی خواهند کرد.
موضع‌گیری «بیژن نامدار زنگنه» وزیر نفت در حاشیه همایش «رویداد نوآوری وزارت نفت» و اظهارات عراقچی نیز موید اظهارات ربیعی بودند.
از نگاه زنگنه بعید است در سفر حسن روحانی به ژاپن برداشته شدن تحریم‌های آمریکا مطرح‌شود و اگر قرار به چنین مذاکره‌ای باشد، نمی‌تواند به یک کشور محدود باشد. عراقچی نیز با بیان اینکه احتمال آغاز مذاکره میان ایران و آمریکا در سفر حسن روحانی به توکیو وجود ندارد، تاکید کرد: در این سفر دو طرف درباره همه مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی گفت‌وگو خواهند کرد اما مذاکره با آمریکا در برنامه روحانی نیست.
کارشناسان حوزه بین الملل معتقدند هر چند تکاپوی سیاسی برخی شخصیت‌های میانجی همچون نخست وزیر ژاپن که نزد ایران و آمریکا از محبوبیت خاصی برخوردارند، می‌تواند اثرگذار باشد اما مهمتر رویه آمریکا است که باید تغییر یابد. در غیر این صورت حتی با وجود نشستن مقامات ایران و آمریکا پشت میز مذاکره، گشایشی حاصل نخواهد شد؛ همچنان که مذاکرات آمریکا با کره شمالی نیز راه به جایی نبرد.
«ائتلاف‌سازی آمریکا» و «اعزام نیروهای ژاپنی به خلیج فارس» موضوع مهم دیگری است که به احتمال زیاد محوری از گفت‌وگوهای روحانی و آبه خواهد بود. روزنامه «آساهی» ژاپن چندی پیش گزارش کرد که توکیو با رد پیشنهاد واشنگتن برای شرکت در ائتلاف دریایی این کشور، تصمیم گرفته است به صورت مستقل به تنگه هرمز نیرو اعزام کند؛ تصمیمی که بعد از عملیات خرابکارانه در بندر فجیره و حمله به چند نفتکش از جمله یک نفتکش ژاپنی در دریای عمان و مجاورت امارات اتخاذ شد.
البته از نگاه کارشناسان نپیوستن ژاپن به ائتلاف دریایی ضدایرانی آمریکا در خلیج فارس و دریای عمان از یک سو و عدم ارائه اسناد و شواهد متقن که نشان دهد ایران در این حملات خرابکارانه دست داشته از ناکامی آمریکا برای ائتلاف‌سازی حکایت دارد؛ ائتلافی که حتی از جذب متحدان دیرینه آمریکا و همسوترین بازیگران با سیاست‌های کاخ سفید ناتوان مانده‌است.