وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات برای معرفی پهپاد پستی الحق سنگ تمام گذاشت و با گره زدن آن با واژه پر زرق و برق «سورپرایز» همه را درگیر کرد. اما زمانی که محمدجواد آذری جهرمی اعلام کرد سورپرایزش مربوط به پهپاد پستی است، مردم و مسئولان واکشن‌های مختلفی نشان دادند. توقع متفاوت مردم از سورپرایز منجر به اعتراض و گاهی شوخی شد. حتی برخی مسئولان هم در مقابل مجوزهای پهپاد و امکان شکل گرفتن کار قاچاق مواد مخدر موضع گرفتند.
اما چرا باید پهپاد پستی را سورپرایز دانست؟ بیان دلایل این مسئله باب گفت‌وگو با «محمدرضا قادری کرکانی» عضو هیات مدیره شرکت ملی پست را باز کرد. او معتقد است ما هنوز زیرساخت لازم برای پرواز پهپاد را نداریم، اما نمی‌شود دست روی دست گذاشت تا کشورهای دیگر پیشرفت کنند و ما حتی در ابتدای مسیر هم نباشیم. قدم‌های اول همیشه سخت است، اما دلیل نمی‌شود آنها را برنداشت.
در دل مشکلات اقتصادی و اجتماعی موجود، دلیل رونمایی از طرح پهپاد پستی آن هم در قالب سورپرایزی که مردم امید داشتند در باب رفع فیلترینگ یا مسائلی از این دست باشد، چه بود؟
مردم اولویت‌ها و مسائل مهم دیگری غیر از پهپاد دارند که باید به آنها پرداخت اما هر بخش از کشور، مسئولی دارد که خود باید پاسخگوی مسائل مربوط به حوزه کاری‌اش باشد. ما مسئول حوزه فناوری هستیم و در همین راستا قدم برمی‌داریم. ما همانطور که برای بهبود وضعیت حمل و نقل حوزه پستی زمان می‌گذاریم و کیفیت را بالا می‌بریم. در حوزه فناوری هم همین دیدگاه را داریم. اگر دست روی دست بگذاریم ۲۰ سال دیگر چشم باز می‌کنیم و می‌بینیم کشورهای همسایه با پهپاد وسایل را جابه‌جا می‌کنند اما ما هنوز توان تولید یا زیرساخت‌های مورد نیاز برای استفاده از آن را نداریم. باید قدم‌های اول را برمی‌داشتیم. همین کار را هم کردیم.
اما این مسئله باعث شد مردم نسبت به این طرح دافعه داشته باشند؟
هر طرحی که رونمایی می‌شود، هر فناوری با چالش‌هایی روبه‌روست. از مقاومت مردم گرفته تا خلاهایی که در حوزه قانونی و زیرساخت‌های امنیتی که برای آن نیاز است. این خاص پهپاد هم نیست حدود ۸۰ سال قبل در کشور همین چالش را داشت، خودرو به گاری برمی‌خورد، مردم در مقابل آن دافعه داشتند و مدام دنبال مقصر می‌گشتند. سوال من این است که با در نظر گرفتن این جوانب، باید در مقابل فناوری‌های جدید سکوت کنیم و بگوییم نمی‌شود؟
سه سال قبل پست می‌خواست با پهپاد خارجی این کار را انجام بدهد اما حتی پرواز آزمایشی هم انجام نشد. نهایتا اگر هم آزمایشی انجام شد در نقاط دورافتاده مانند جزیره کیش بود. واقعیت این است که مجموعه‌هایی باید جلو بیفتند و این مسیر را هموار کنند.
کدام مجموعه‌ها باید در این حوزه حرکت کنند؟ خصوصی یا دولتی؟ معمولا زمانی که کارهای این چنینی به دولت واگذار می‌شود پیشرفت خوبی نمی‌کند؟
قاعدتا در کشور ما شرکت‌هایی که پشتوانه حاکمیتی و دولتی دارند راحت‌تر می‌تواند در این حوزه حرکت کنند. پرواز پهپاد در آسمان قانون دارد و برای آن مجوز نیز ارائه می‌شود ولی موردی است. نمی‌توان یک مجوز عام گرفت و به واسطه آن پهپاد را هر جای کشور و هر زمان که دلت خواست به پرواز در بیاوری. دلایل هم مشخص است که عمده‌ترین آن مسائل امنیتی است.
یک زمان در کشور ما داشتن یک دستگاه بی‌سیم و کانال بی‌سیم نیاز به مجوز داشت. اما امروز دستگاه تلفن همراهی در دست مردم است که در هر سلول آن بیش از هزار کانال است و می‌توان با آن تماس گرفت. به مجوز هم نیاز ندارد صرفا مشترک یک اپراتور شدن و خرید یک سیم کارت این امکان را فراهم می‌کند.
حدود ۲۰ سال زمان صرف شده تا این زیرساخت فرهنگ مناسب برای چنین سرویسی فراهم شد. شرکت پست در حوزه پهپاد مصمم است و با هدف مشخصی کار خود را آغاز کرده است. اصولا تکنولوژی پهپاد و خدمات پستی منحصر به خدمات اورژانسی و امدادی است که برای نقاط صعب‌العبور کوهستان و حتی برج‌ها باید از آن کمک گرفت.
دولت می‌تواند جاده و مسیر را برای حضور شرکت‌های خصوصی دراین حوزه فراهم کند. اکنون بخش خصوصی می‌تواند در حوزه تولید تکنولوژی، ارائه خدمات و توزیع سرویس همکاری مشارکت کند و زمانی که زیرساخت ها ایجاد شد به متن ماجرا ورود کند.
امدادرسانی توسط پهپادها چطور اتفاق می‌افتد؟
اگر در مواقع اورژانسی با هلی‌کوپتر آسیب‌دیدگان را انتقال بدهد، استفاده از ناوگان خودرویی اورژانس از نظر زمانی مناسب نیست. البته اورژانس هلی‌کوپتر هم دارد اما اگر حادثه وسط یک اتوبان سنگین مثل همت رخ دهد چه طور باید به او امداد رساند؟ در این صورت نجات جان انسان این اولویت را دارد که برای کمک به آن پهپاد به آسمان فرستاد.
در تمام دنیا شرکت‌های پست مانند شرکت پست سوئیس در مواردی برای انتقال دارو، نمونه‌هایی که حساس هستند و به سرعت فاسد می‌شوند، خون‌رسانی، غذا، مواد خوراکی برای مناطق صعب‌العبور از پهپاد استفاده می‌کنند که مقرون به صرفه است.
حوادثی که متاسفانه طی دو سال گذشته در کشور ما رخ داد ضرورت استفاده از این تکنولوژی را بیشتر کرد. زلزله کرمانشاه، سیل استان‌های مخلتف کشور و مسائلی از این دست که در اغلب موارد شرکت ملی پست برای امدادرسانی پیشتاز بود. ما حتی از قایق هم برای امدادرسانی استفاده کردیم اما در برخی از نقاط واقعا به دلیل مسدود بودن نمی‌شد از وسایل معمول برای این کار استفاده کرد. شرکت ملی پست اولین گروهی بود که برای امدادرسانی وارد کرمانشاه شد و اولین ماشینی بود که به سر پل ذهاب رسید. اگر تکنولوژی به روز باشد می‌توانیم در زمانی مناسب کار کنیم.
تصور ما این نیست که در ۳۰ سال آینده حمل و نقل به همین شکل است، در آن زمان قطعا خودروهای خودران مسیریابی می‌کنند. حتی تاکسی‌های پرنده نیز ممکن است به صورت پایلوت کار خود را آغاز کنند. باید به زیرساخت‌هایی که برای کارهای اینچنینی نیاز است فکر شود. این تغییرات را نمی‌توان یک شبه انجام داد. تعبیه ایستگاه‌های شارژ، مجوزهای پروازی، تصویب قوانین و استانداردها برای تست تکنولوژی‌هایی مانند پهپاد نیاز است.
وظیفه شرکت ملی پست برای ایجاد زیرساخت‌هایی که گفتید چیست؟ اصلا چرا پست به این حوزه ورود کرده است؟
یکی از مهم‌ترین زیرساخت های مورد نیاز برای این کار، مسیر پرواز است. پهپاد در دالان‌های هوایی پرواز می‌کند و صرف این که جاده را ببیند و بشناسد نمی‌تواند حرکت موفقی داشته باشد. در کشور ما عوارض محیطی زیادی مانند ساختمان‌ها، دکل‌ها، پل‌های عابر و درخت‌ها وجود دارند که ممکن است پهپاد با آنها برخورد کند. پهپادها صرف داشتن آدرس نمی‌توانند پرواز کند.
در کشور چه سازمانی متولی این است که ساختمان‌ها را آدرس‌دهی کند، شرکت پست؟ دلیل حضور ما در این عرصه همین است. شرکت ملی پست متولی کد پستی در کشور است و سامانه‌ای با عنوان جی‌نف برای این کار طراحی کرده که به تولید بانک آدرس یکتا برای تمام ساختمان‌ها مشغول است.
برای این سامانه که یکی از پروژه‌های اقتصاد مقاومتی است یک کارگروه ملی با حضور سازمان نقشه‌برداری، ثبت اسناد و املاک، سازمان جغرافیایی ارتش و بنیاد مسکن تشکیل شده است که اطلاعات مورد نیاز را در اختیار ما قرار می‌دهند. اطلاعات توسط شرکت پست جمع‌آوری و به بانک جی‌نف انتقال پیدا می‌کند.
پهپاد که نمی‌تواند آدرس کوچه و خیابان را متوجه شود، باید به آن موقعیت مکانی داد. این امکانی است که در سامانه جی‌نف شرکت ملی پست فراهم است. امروز بیش از ۱۶دستگاه از این دستگاه استفاده و سالیانه ۴۰۰ میلیون رکورد از آن دریافت می‌کنند. در آینده قصد داریم این سرویس را به کسب وکارهای خصوصی نیز بدهیم.
ناوبری و هدایت پهپاد و خودروهای خودران در آینده می‌تواند با شناسه یکتا صورت بگیرد. اکنون کشورهای پیشرفته طول و عرض جغرافیایی ساختمان‌ها را نیز به بانک اطلاعاتی خودشان اضافه می‌کنند. ما می‌توانیم به واسطه تکنولوژی‌های اینچنینی از برخورد در آسمان جلوگیری کنیم.
بحث مجوز از مهم‌ترین ابهاماتی است که در خصوص پهپاد وجود دارد؟ در این خصوص چه کردید؟
همین امروز اگر مجوز هم صادر شود، ساختار و زیرساخت برای به پرواز درآوردن پهپاد وجود ندارد.
برای ناوبری پهپاد به چند نیرو نیاز است؟ انتقادهایی در خصوص تعداد اپراتورها در ویدیوی معرفی پهپاد وجود داشت؟
بله برخی به این نکته اشاره کردند که چرا پهپاد ۸ اپراتور باید پهپاد را هدایت کنند. این ویدیو برای معرفی سرویس بود پهپادها این قابلیت را دارند که خودشان مسیر را پیدا کنند. آنها ساخت داخل هستند و پیچیدگی خاصی ندارند. می‌توانی مبدا و مقصد را بدهی تا خودش پرواز کند اما برای استفاده از این تکنولوژی مسیر هم مهم است.
زمانی که زیرساخت‌ها، مجوزها، قوانین و استانداردها برای پرواز پهپادها مهیا شوند، آنها چطور بسته را تحویل می‌دهند؟
تمام پهپادها بر پایه gps کار می‌کنند، سامانه‌ای که موقعیت مکانی جهانی و منحصر به فرد را ارائه می‌دهد. باید برای پهپاد مشخص کنید که در چه موقعیت gps قرار بگیرد. او خودش را در این موقعیت قرار می‌دهد. روش دیگر این است که مسیر یا موقعیت را با بازه‌های کوچک ده سانتی‌متری به آن بدهیم تا هدایت شود. هدایت دستی هم شکل دیگری از به مقصد رساندن پهپادهاست. به روز رسانی هر چند ثانیه یک‌بار موقعیت مانع از برخورد این دستگاه با عوارض محیطی می‌شود.
این کار نیازمند این است که بدانید مانعی در سر راه پهپاد نیست که البته اکنون این زیرساخت وجود ندارد. برای پرواز موفق باید به صورت دستی آن را هدایت کرد تا زیرساخت‌ها مهیا شود. از آنجا که هنوز نقشه مسیر با اطمینان بالا وجود ندارد، نیازمند ناوبر انسانی هستیم.
اگر ساختار مورد نیاز را نداریم چرا وارد این حوزه شدیم؟ چرا الان طرح را رونمایی کردیم؟
زیرساخت وجود ندارد، خودران بودن پهپاد دشوار است، نیازمند این است که یک خلبان از راه دور آن را هدایت کند؛ اما این قابلیت وجود دارد که پهپاد روزی خودران شود؟ بله. آیا می‌شود خودرو را خودران کرد؟ بله. باید در این مسیر قدم برداریم.
ایجاد زیرساخت برعهده چه نهادی است؟
به لحاظ آدرس و شناسایی موانع سامانه جی‌نف است که شرکت پست دبیری آن را در کارگروه برعهده دارد. اکنون پرواز پهپاد و زیرساخت آن در خدمات این سامانه تعریف نشده اما اتفاقی است که در آینده باید رخ دهد. شرکت ملی پست برای انجام آمادگی‌های مطالعاتی پیشقدم شده است.
چهار سال قبل سامانه جی‌نف در کار نبود. این احساس نیاز باعث شد لایحه‌ای به مجلس برود، تصویب شود و بودجه به آن تعلق بگیرد. امروز نیز تا سطح خوبی عملیاتی شده است. مسیر منطقی این است که نیاز را احصا کنیم و برای توسعه آن قدم برداریم.
برآورد زمانی از راه افتادن پهپادها دارید؟
موضوع پهپادها به خاطر نحوه رونمایی توجه جامعه را به خود جلب کرد و به آن حساس شدند. زمان رونمایی نیز برخی مخالف بودند و عده زیادی احساس امیدواری کردند و پیگیر نتیجه هستند. گاهی شاهد بودیم که پهپاد تحت عناوین مختلف در فضای مجازی به طنز و شوخی گرفته شده اما در مقابل خیلی تماس داشتیم از دوستان و آشنایان که این پهپاد چیست و چطور می‌توان از آن استفاده کرد؟ باید این نکته را بگویم که طرح پست پلاس صرفا پهپاد نیست و شرکت پست با رونمایی از این طرح استفاده از فناوری‌ها و تجهیزات نوین را مدنظر دارد.
در افتتاحیه نمایشگاه ناوگان برقی اعلام کردیم در گام اول یکی از مناطق تهران که آلوده هوای زیادی دارد را با استفاده از ۲۰۰ موتور، ۵۰ دوچرخه و ۱۰ خودرو برقی و پهپاد تجهیز خواهیم کرد. سختی ایجاد زیرساخت برای این دستگاه‌ها نیز کمتر از پهپاد نیست. استانداردسازی، شماره‌گذاری، ایجاد زیرساخت، ایستگاه شارژ، ایجاد بستر برای همکارانی که قرار است با این وسایل کار کنند همگی از مواردی است که فکر می‌کنیم تا دو ماه آینده شرایط آن مهیا شود.
در حوزه پهپادها چطور؟
در خصوص پهپاد با توجه به محدودیت‌هایی که دارد، اول راه هستیم و برای شروع با نهادهای امدادرسان و اورژانس صحبت کرده‌ایم تا نیازهایشان را به ما اعلام کنند تا به وسیله اعلام آنها، مجوزهای لازم را کسب و آن ها را استانداردسازی کنیم. در این حوزه قطعا از تمام توان تخصص داخلی استفاده خواهیم کرد تا پهپاد را به مرحله عملیاتی برسانیم.
هدف ما توسعه این فناوری، حمایت از تولیدکنندگان این حوزه، شناسایی زیرساخت و حرکت به سمت قانون‌گذاری است. می‌توانیم برای استفاده از آن لایحه پیشنهاد بدهیم تا در مجلس تصویب شود. این مسیر آغاز شده و بسته به نیاز و ظرفیت جامعه پیش خواهد رفت. سرعت استخدام تکنولوژی‌ها را جامعه مشخص می‌کند و با تمام تلاش جلو می‌رویم این که ضریب نفوذ چه میزان خواهد بود مانند هر تکنولوژی دیگری، جامعه مشخص می‌کند. ما باید بپذیریم و مایوس نشویم.
مجموعه‌های بزرگی مانند آمازون اعلام کرده‌اند استفاده از پهپاد در سیستم آنها خیلی موفق نبوده است. چطور می‌توان خوش‌بین باشیم که این طرح در کشور ما جواب می‌دهد؟
شرکت خودروسازی تسلا، پس از اولین تصادف مرگبار خودروی خودران تولیدی‌اش، اعلام کرد این طرح را متوقف کرده است اما این اعلام بیشتر برای مدیریت اذهان عمومی بود و این مجموعه کارش را ادامه داد.
زمانی تکنولوژی کارت‌های حضور و غیاب به وجود آمد، پروژه‌های بزرگی شکل گرفت اما با مقاومت مردم روبه‌رو شد. آنها با تصور اینکه این تکنولوژی یک چیپ جاسوسی است با آن مخالفت می‌کردند. همان زمان بسیاری از شرکت‌ها برای جلوگیری از ورشکستگی اعلام کردند که طرحشان را متوقف کرده‌اند اما در عمل با اسامی دیگر کار خود را پیش بردند. امروز همه از این تکنولوژی استفاده می‌کنند.
شکست‌هایی که اعلام می‌کنند به دلیل مدیریت اذهان عمومی و کاهش اعتراض‌هاست. تکنولوژی مانند رود، مسیر خود را پیدا می‌کند. مقابل تکنولوژی ایستادن معنایی ندارد. دنیای آینده ما دنیایی است که در آن پستچی‌ها، انسان‌ها و ماشین‌ها پرواز می‌کنند. پرواز از دیرباز رویای بشر بوده است. ما هم همین نگاه را داریم و نه تنها به پیشرفت این تکنولوژی خوش‌بین هستیم بلکه وظیفه خودمان می‌دانیم و برای دستیابی به هدفی که داریم برنامه‌ریزی می‌کنیم. حق طبیعی کشور و حق مردم است که این امکان داشته باشد.
مردم ما نسبت به کلمه «بومی» واکنش‌های متفاوتی دارند. اغلب در مقابل استفاده از آن گارد می‌گیرند. شاید به دلیل همین بی اعتمادی است که در شرایط قطعی اینترنت نیز خیلی به سمت استفاده از پیام‌رسان‌های بومی سوق پیدا نکردند. در خصوص پهپاد حتی بی اعتمادی از حوزه پیام‌رسان هم بیشتر است. دستگاه پرنده‌ای که ممکن است برای هر کاری مورد استفاده قرار بگیرد؟ حتی نصب دوربین برای رصد مسئله‌ای بود که در فضای مجازی به آن اشاره شد. برای این که فرهنگ استفاده از پهپاد زمانی که به مرحله تجاری رسید جا بیفتد و این نگرش از بین برود، برنامه‌ای دارید؟
این نگاه صرفا مختص مردم ما نیست، جنس مردم در ملت‌های دیگر هم مانند مردم ماست و این مقاومت‌هایی که از آن صحبت می‌شود در تمام دنیا وجود دارد اما شدت و حدتش متفاوت است. یک زمانی درباره همان چیپ کارت‌های حضور و غیاب می‌گفتند دولت‌ها یک چیپ در مغز بچه‌هایی که تازه به دنیا می‌آیند می‌گذارند تا احساسات انسانی او را از بین ببرند. این بدبینی و نگاه همیشه وجود داشته و باعث شده ملت‌ها و دولت‌ها در مقابل هم صف‌کشی کنند. هنر ما باید شکستن این جو باشد.
راه شکستن این جو چیست؟
به نظر من تنها راه شفافیت و باز کردن موضوع است. مردم اگر احساس کنند دولت با آنها صادق است، در مقابل عملکردش جبهه نمی‌گیرند. اگر ما برای مخاطب حداقل به اندازه خودمان شعور قائل شویم و او را در تصمیماتی که می‌گیریم سهیم بدانیم، قاعدتا مقاومت‌ها به حمایت تبدیل می‌شوند.
گفت‌وگو: میترا شکری