مردم ازبکستان روز یکشنبه برای اولین بار از زمان به قدرت رسیدن "شوکت میرضیایف" رئیس جمهوری جدید این کشور و اجرای برخی اصلاحات در این کشور ، در انتخابات پارلمانی به پای صندوق‌های رای می‌روند. در حالی که برخی ناظران انتظار سرایت اصلاحات به حوزه مجلس و قانونگذاری را دارند اما برخی دیگر بر این باورند که انتخاب رای دهندگان همچنان محدود است و مشخص نیست که این انتخابات تا چه حدی موجب تغییرات سیاسی خواهد شد.
میرضیایف رئیس جمهوری ازبکستان که پس از مرگ اسلام کریم‌اف در سال ۲۰۱۶ رهبری این کشور را به دست گرفت ، برای انجام برخی اصلاحات از جمله آزادی برخی زندانیان سیاسی و گشودن درهای کشور به روی گردشگران و سرمایه‌گذاری خارجی مورد تمجید قرار گرفته است. از زمان روی کار آمدن دولت میرضیایف در اواخر سال ۲۰۱۶ این کشور با تغییراتی در زمینه‌هایی مانند عملکرد دولت ، ساختار وزارتخانه‌ها ، اقتصاد و جامعه رو به رو شده است. انتخابات روز یکشنبه نیز با شعار "ازبکستان جدید ، انتخابات جدید" برگزار می‌شود. مجله انگلیسی "اکونومیست" هفته گذشته کشور ازبکستان را به عنوان "کشور سال" معرفی و خاطرنشان کرد که هیچ کشوری در سال ۲۰۱۹ به اندازه ازبکستان تحرک نداشته است.
ازبکستان با اکثریت مسلمان و نظام سیاسی سکولار حدود ۳۳ میلیون نفر جمعیت دارد که ۲۰ میلیون تن از آنان واجد شرایط رای دادن هستند.با این وجود رقابت سیاسی هنوز در عرصه رقابت‌های سیاسی وارد نشده است. پنج جناح سیاسی شرکت کننده در انتخابات روز یکشنبه در مجلس فعلی ازبکستان حضور دارند و مجلس نیز تا حد زیادی به عنوان تایید کننده سیاست‌های دولتی شناخته می‌شود.
ازبکستان در تمام مدت سه دهه استقلال خود از شوروی ، فاقد احزاب سیاسی مخالف واقعی بوده و در انتخابات روز یکشنبه نیز تنها احزاب طرفدار دولت شرکت دارند و از لحاظ دایره انتخاب مردم ، وضعیت نسبت به انتخابات‌های قبلی تغییر زیادی نکرده است و نامزدهای مستقل هم حضور ندارند. اما با این حال احزاب حاضر تاکید می‌کنند که این انتخابات به معنی جدایی از رویه‌های گذشته است. "شهرت بافایف" (Shukhrat Bafayev) از نمایندگان مجلس از حزب لیبرال دموکرات به اوراسیانت گفته است که انتخابات روز یکشنبه متفاوت است. وی گفت: انتخابات امسال از این لحاظ متفاوت است که در فضایی از گشودگی برگزار می‌شود و نظام سیاسی در حال نوسازی است.
** حضور پررنگ‌تر زنان و جوانان در انتخابات ازبکستان
انتخابات پارلمانی امسال ازبکستان در فضایی پویاتر و پرهیجان‌تر برگزار می‌شود. با گذشت سه سال از آغاز به کار دولت میرضیایف ، شهروندان در شهر تاشکند پایتخت ازبکستان مطالبات بیشتری از مقامات منتخب مطرح می‌کنند و نگرانی‌هایی ابراز می‌دارند که در زمان حکومت کریم‌اف قابل مطرح نشدن نبود. در حالی که با آزادسازی اقتصادی در چهارچوب اصلاحات میرضیایف هزینه‌های زندگی بالا رفته ، برخی از شهروندان ضمن گلایه از افزایش هزینه‌ها در عین حال بر لزوم شرکت در انتخابات برای بهتر شدن اوضاع تاکید می‌کنند. یکی از شهرندان به خبرگزاری فرانسه گفته است که پارلمان آینده ازبکستان باید از فشار زندگی بر مردم بخصوص در مناطق روستایی که رنج کمبود انرژی را بیشتر احساس می‌کنند ، کاهش دهد.
در غیاب نظرسنجی‌های پیش از انتخابات نمی‌توان ترکیب مجلس آینده را پیش‌بینی کرد اما انتظار می‌رود که حزب لیبرال دموکرات مرتبط با رئیس جمهوری که محبوبیت او رو به افزایش است همچنان بیشترین سهم از کرسی‌ها را داشته باشد. بر اساس آمار منتشر شده ، ۷۵۰ نامزد ثبت نام کرده برای ۱۵۰ کرسی مجلس نسبت به مجالس قبلی تحصیلکرده‌تر (۱۰۰ درصد با مدرک دانشگاهی) و جوان‌تر (۳۲ درصد زیر ۴۰ سال) هستند و ترکیب جنسیتی نامزدها هم متوازن‌تر شده است بطوری که ۴۰ درصد از نامزدها زن هستند. بر اساس قانون انتخابات ازبکستان دستکم ۳۰ درصد از نامزدهای هر حزبی باید از میان بانوان باشند. در انتخابات یکشنبه ۳۱۰ تن از ۷۵۰ نامزد انتخابات زن هستند که نسبت به انتخابات قبلی در سال ۲۰۱۴ در حدود ۱۰ درصد افزایش نشان می‌دهد.
این درحالی است که از حدود دو سال پیش علائمی از تغییر رویکرد در ازبکستان نسبت به نقش و وظایف مجلس پدیدار شده است. میرضیایف در جریان اجلاس تابستانی سال ۲۰۱۷ در سخنرانی در مجلس از احزاب سیاسی قانونگذاران ازبکستان به علت انفعال آنها انتقاد کرده و از آنان خواسته که نقش بیشتری در سیاست‌گذاری و تصویب قوانین داشته باشند.
رئیس جمهوری ازبکستان در سال ۲۰۱۸ نیز بار دیگر از مجلس انتقاد کرد و بر ضرورت تقویت نقش مجلس عالی (بخشی از پارلمان در کنار مجلس سنا) و احزاب سیاسی با اصلاحات سیاسی و ایجاد رقابت سیاسی واقعی تاکید کرد. یکی از جدیدترین نوآوری‌ها در مجلس ازبکستان درخواست رئیس جمهوری از مجلس برای بحث و رای‌گیری درباره لایحه بودجه پیشنهادی دولت بود. در پی این درخواست مجلس پس از چند جلسه بحث و بررسی در تاریخ ۲۱ نوامبر لایحه بودجه را تصویب کرد؛ امری که در گذشته سابقه نداشته است.
با ضعف نهادهای دموکراتیک و جامعه مدنی در ازبکستان ، اصلاحات از دفتر ریاست جمهوری آغاز می‌شود و در خصوص انتخابات مجلس نیز تغییراتی نسبت به انتخابات‌های قبلی مشاهده می‌شود. یکی از این تغییرات افزایش استفاده از صفحات مجازی و وبسایت‌ها است هرچند برخی از آنها هنوز در مرحله "در دست ساخت" باقی مانده‌اند اما مشخص است که فعالیت احزاب برای ارائه برنامه‌های خاص خود افزایش یافته است. یکی دیگر از تغییرات ، مطرح شدن انتقادهای هر چند غیرمستقیم از رئیس جمهوری ازبکستان است. والنتینا ماتفینکو Valentina Matviyenko رئیس مجلس عالی روسیه در جریان سفیر اخیر به ازبکستان گفت که میرضیایف متعهد به پیوستن ازبکستان به اتحادیه اقصادی اوراسیا است. پس از مطرح شدن این مساله ، صدیق صفایف Sadik Safayev معاون اول مجلس سنای ازبکستان در انتقادی ضمنی از دولت، اعلام کرد که این مساله هنوز نهایی نشده است.
"علی‌شیر قدیراف" (Alisher Kadyrov) رئیس حزب احیای ملی هم انتقاد صریح‌تری مطرح کرد و گفت پیوستن ازبکستان به اتحادیه اقتصادی اورسیا به منزله بازسازی اتحاد جماهیر شوروی و تضعیف حق حاکمیت ملی ازبکستان است.
رهبران پنج حزب حاضر در انتخابات روز دهم نوامبر (یکشنبه ۱۹ آبان) در یک مناظره زنده تلویزیونی شرکت کردند و ضمن توضیح درباره برنامه‌های خود به پرسش‌های بلاگرها و مخالفان و روزنامه‌نگاران پاسخ دادند . هر چند در این مناظره مسائل حساس سیاسی مطرح نشد اما صرف برگزاری چنین مناظره‌ای در فضای سیاسی ازبکستان یک نوآوری و گامی به جلو در تمرین گفت‌وگوهای سیاسی و انتخاباتی است.
از سوی دیگر ، برخی سازمان‌های غربی همچنان با نگاه به نیمه خالی لیوان ، پیشرفت‌های سیاسی در عرصه انتخابات را نادیده می‌گیرند. سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE) که هیات ناظری به ازبکستان اعزام کرده ، گفته است که بسیاری از خصوصیات انتخابات‌های قبلی همچنان وجود دارد. این سازمان هفته گذشته در گزارشی اولیه اعلام کرد: فرایند قانونی برای ثبت احزاب جدید همچنان بسیار دشوار و سلیقه‌ای است . این سازمان یادآور شد که کارزار انتخاباتی مطابق استانداردهای بین‌المللی کم‌فروغ بوده است. "پوسترهای انتخاباتی اندکی قابل رویت است و.. تا کنون شواهد بسیار کمی از فعالیت‌های انتخاباتی در خیابان‌ها مشاهده شده است. "
حزب "ملی تیکلانیش" ( Milliy Tiklanish یا احیای ملی) مهمترین وعده‌های انتخاباتی را مطرح کرده است. این حزب با ورود احتمالی ازبکستان به بلوک تجاری تحت رهبری روسیه مخالف است و همچنین قصد دارد نامزد خود را جانشین "عبدالله آریپوف" (Abdulla Aripov) نخست وزیر ازبکستان کند.
این حزب در عین حال همانند چهار حزب دیگر حاضر در انتخابات از برنامه اصلاحات میرضیایف بطور کامل حمایت می‌کند . قدیراف رئیس این حزب به خبرگزاری فرانسه گفت: تحول سیاسی ازبکستان نیازمند زمان است. مشکلات ما دیروز به وجود نیامده بلکه در طول سالیان ایجاد شده‌اند.
حزب احیای ملی در مجلس نمایندگان ازبکستان ۳۶ کرسی دارد و پشت سر حزب "لیبرال دموکرات" قرار دارد که ۵۲ کرسی از ۱۵۰ کرسی مجلس را به خود اختصاص داده است.
لیبرال دموکرات‌ها در انتخابات‌های غیررقابتی ریاست‌جمهوری سالهای ۲۰۰۷ و ۲۰۱۵ کریم‌اف را نامزد کرده بودند و این درحالی بود که این حزب به عنوان حزب مخالف شناخته می‌شد. این حزب در سال ۲۰۱۶ نیز میرضیایف را نامزد کرد . رئیس جمهور جدید ازبکستان با وجود تغییرات در برخی از سیاست‌های محدودکننده اسلام کریف‌اف از جمله در زمینه کار اجباری در مزاع پنبه ، اما همچنان به میراث کریم‌اف احترام گذاشته است. احزاب دیگری که در انتخابات پارلمانی روز یکشنبه ازبکستان رقابت می‌کنند عبارتند از حزب دموکراتیک خلق ، حزب سوسیال دموکراتیک (حزب عدالت) و "جنبش اکولوژیک ازبکستان" .
** تمرین دموکراسی و دورنمای تحولات مثبت در آینده
برخی کارشناسان خارجی آگاه از تحولات میدانی در ازبکستان از جمله "نوبهار امواموا" از بخش ازبکی صدای آمریکا به نقل از مردم ازبکستان می‌گویند که آنها نیاز به تمرین دموکراسی دارند و از گام‌های کوچک در مسیر گشایش فضای سیاسی استقبال می‌کنند. "لوکا آنکشی" (Luca Anceschi) کارشناس مطالعات آسیای مرکزی در دانشگاه گلاسکو نیز درباره نتایج این انتخابات می‌گوید که هنوز زود است که گفته شود آیا این انتخابات اهمیتی در متن کلی‌تر تحولات سیاسی در ازبکستان دارد یا خیر. وی به خبرگزاری فرانسه گفت: به نظر می‌رسد که مشارکت مردمی در این انتخابات یکی از عناصر مهم در راهبرد میرضیایف برای ایجاد حمایت باشد اما هنوز مشخص نیست که آیا پارلمان می‌تواند به عنوان یک نهاد سیاسی تحول یابد یا خیر.
برخی کارشناسان آسیای مرکزی بر این باورند که اصلاحات میرضیایف در ازبکستان از بسیاری جهات یادآور اصلاحات شوروی در اوایل دوره رهبری میخائیل گورباچف است و خاطره نتایج آن اصلاحات در میان سیاستمداران در این منطقه هنوز زنده است. به همین علت انتظار می‌رود که تردیدهایی برای انجام اصلاحات عمیق وجود داشته باشد و مقامات دولتی بسیار محتاط و آرام در مسیر اصلاحات گام بردارند.
مجله اکونومیست انتخابات ازبکستان را انتخاباتی "نیمه‌جدی" توصیف و خاطرنشان کرده که این "دیکتاتوری سابق" هنوز دارای احزاب مخالف شایان ذکری نیست. به باور برخی کارشناسان منطقه ، هر چند در انتخابات روز یکشنبه ازبکستان نامزدهای مستقل و مخالف حضور ندارند اما انتخابات امسال ازبکستان نسبت به موارد قبلی رقابتی‌تر شده است هر چند هنوز شاهد یک انتخابات آزاد و عادلانه نیستیم اما در منطقه‌ای با سابقه حکومت‌های اقتدارگرا انتخابات ازبکستان می‌تواند گامی در مسیر گشایش آرام و کنترل شده فضای سیاسی با دورنمای تحولات مثبتی در آینده باشد.