«کوروش احمدی» عصر روز شنبه در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی ایرنا، با اشاره به سفر حجت الاسلام والمسلمین حسن روحانی به کوالالامپور و توکیو و دیدارهای انجام شده در این سفر گفت: صرف‌نظر از موضوعات مذاکره و نتایج احتمالی، نفس این سفر در شرایط کنونی و با توجه به تحریم‌ها و تلاش آمریکا برای منزوی کردن ایران مهم است.
وی با بیان اینکه سفر به مالزی و ژاپن نشان می‌دهد که تلاشهای آمریکا برای منزوی کردن ایران حداقل در ابعاد سیاسی حاصلی نداشته است، اظهار داشت: در مورد اینکه چه موضوعاتی در توکیو مورد بحث قرار گرفت، واقعیت این است دو مقام بعد از مذاکرات و به نحوی غیرمعمول مصاحبه مشترک نداشتند و مقامات دو طرف، به ویژه طرف ایرانی، اطلاعات چندانی به رسانه‌ها نداده‌اند.
این تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی ادامه داد: طرف ژاپنی البته از ابراز «نگرانی شدید» شینزو آبه از کاهش تعهدات ایران ذیل برجام و اینکه او «توقف چنین اقداماتی» را خواستار شده است، خبر داد. به گفته او، آبه طرف ایرانی را در جریان اعزام یک ناوشکن و یک هواپیمای تجسسی به دریایی عمان، مستقل از اقدامات آمریکا، قرار داده و ادعا کرده که روحانی این اقدام را قابل درک دانسته است. به گفته یک مقام دیگر ژاپنی که نامش ذکر نشده، طرف ایرانی بحث خرید نفت توسط ژاپن از ایران را مطرح نکرده است.
ژاپن در بهترین موقعیت برای کاهش تنش ایران و آمریکا است
احمدی با بیان اینکه وزارت خارجه ژاپن گفته است که طرفین به تفصیل در مورد امنیت منطقه صحبت کرده‌اند، تصریح کرد: طرف ایرانی تنها به گفتن اینکه طرفین درباره «موضوعات دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی» مذاکره کرده‌اند، اکتفا کرده و هیچ اطلاع دیگری در مورد این سفر نداده است. اما شکی نیست که در مذاکرات سه ساعته طرفین، از جمله یک ساعت مذاکره دو نفره روحانی و آبه، مسائلی مهم از جمله امکان گشایشی بین ایران و آمریکا مورد بحث قرار گرفته است.
وی در پاسخ به این سوال که آیا توکیو می‌تواند موجب کاهش تنش میان تهران و واشنگتن شود؟ خاطرنشان کرد: ژاپن قطعا می‌تواند در این رابطه موثر باشد. بعد از شکست تلاشهای مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه، اکنون ژاپن در بهترین موقعیت برای فعال کردن تلاشهای دیپلماتیک برای کاهش تنش بین ایران و آمریکا قرار دارد.
می‌توان به تحولات در صحنه دیپلماتیک امیدوار بود
این دیپلمات پیشین با اشاره به روابط دوجانبه ژاپن با ایران و آمریکا ابراز داشت: آبه هم روابط نزدیکی با ترامپ دارد و هم اینکه روابط ایران و ژاپن همیشه دوستانه بوده است. به علاوه، ژاپن بیش از ۸۰ درصد نفت خود را از منطقه ما وارد می‌کند؛ بنابراین امنیت منطقه برایش بسیار مهم است. علاوه بر این بروز مشکلاتی در روابط ایران و فرانسه طی یکی، دو ماه گذشته، آبه را در موقعیت بهتری قرار داده است. اما سوال مهم این است که آیا طی سه ماه گذشته، یعنی بعد از تلاشهای ماکرون، و باتوجه به اتفاقاتی که طی این مدت افتاده، تغییری در محاسبات دو طرف ایجاد شده است یا نه.
وی یادآورشد: در این فاصله اتفاقاتی در ایران و منطقه افتاده، یک تعامل موفق برای آزادی دو زندانی بین تهران و واشنگتن داشته‌ایم و کاهش تعهدات ایران ذیل برجام وارد مراحل جدی‌تری شده و سه کشور اروپایی هم در این رابطه تهدیداتی کرده‌اند. اگر این تحولات تغییر محاسباتی را موجب شده باشند، می‌توان به تحولی در صحنه دیپلماتیک امیدوار بود.
ژاپن مایل به انجام کاری برای کاهش تنش میان ایران و آمریکا است
احمدی در پاسخ به این سوال که آیا سفر رییس‌جمهوری توانست مقدمه‌ای برای ایجاد تسهیل در جهت کاهش تنش میان ایران و آمریکا باشد؟ بیان کرد: این سفر باید توانسته باشد چنین مقدمه‌ای را فراهم کند و ژاپن قطعا برداشت‌های خود از آخرین نظرات تهران را به ترامپ منتقل خواهد کرد. ژاپن قطعا مایل به انجام کاری در این رابطه است.
وی افزود: سفر شش ماه قبل آبه به تهران و استقبال توکیو از سفر روحانی به ژاپن و تدارک این سفر در یک بازه زمانی کمتر از دو هفته که برای سفری در این سطح بسیار غیرمعمول است، قاعدتا باید حاکی از علاقه بسیار بالای ژاپن به انجام کاری در جهت کاهش تنش بین ایران و آمریکا باشد؛ به ویژه اگر در نظر بگیریم که امری فوری و فوتی در روابط دوجانبه ایران و آمریکا وجود ندارد و توقف خرید نفت ایران توسط ژاپن از ماه می به این سو باعث کاهش جدی سطح روابط و مبادلات تجاری بین دو کشور شده و گشایشی در روابط اقتصادی موکول به گشایشی در قضیه تحریم‌ها است.
این کارشناس مسائل بین‌الملل درباره ایفای نقش ژاپن برای کاهش تنش‌های منطقه خلیج فارس هم یادآور شد: بی‌شک ثبات در خلیج فارس و تنگه هرمز برای ژاپن بسیار مهم است. ژاپن بیشتر از دیگر کشورهای صنعتی به منابع نفتی خاورمیانه وابسته است و بیش از ۸۰ درصد از نفت خود را از خلیج فارس وارد می‌کند.
تاثیرگذاری ژاپن در منطقه نسبت به آمریکا و اروپا محدود است
به گفته احمدی، بدیهی است تنش در منطقه خلیج فارس و احیانا ادامه اتفاقات نظامی مانند حملات مشکوک به نفتکش‌ها و حمله به تاسیسات نفتی سعودی به شدت منافع ملی ژاپن را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
وی اضافه کرد: البته میزان تاثیرگذاری ژاپن بر کشورهای منطقه در مقایسه با آمریکا و اروپا محدود است؛ چراکه ژاپن یک قدرت نظامی نیست و به دلایل قانون اساسی نمی‌تواند خارج از مرزهایش فعالیت نظامی داشته باشد. اما بی‌شک می‌تواند نقش موثری به عنوان میانجی بین قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بازی کند.
این تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی در پاسخ به این سوال که آیا حضور نظامی مستقل ژاپن در خلیج فارس موجب خشم ایران یا کشورهای دیگر منطقه نخواهد شد؟ عنوان کرد: هیچ نشانه‌ای مبنی بر اینکه حضور مستقل و محدود نظامی ژاپن (یک ناوچه و یک هواپیمای تجسسی) موجب خشم ایران یا کشور دیگری شده باشد، وجود ندارد و به عکس مقامات ژاپنی مدعی شده‌اند که آقای روحانی این موضوع را «قابل درک» دانسته است.
نشانه‌ای از امکان از سرگیری خرید نفت ایران توسط ژاپن وجود ندارد
احمدی با تاکید بر اینکه عدم پیوستن ژاپن به ائتلاف دریایی آمریکا را می‌توان نشانه دیگری از تمایل توکیو به ایفای نقشی میانه در تنش‌های جاری و حفظ موقعیت خود به عنوان یک میانجی احتمالی دانست، گفت: این امر همچنین حاکی از سیاست محافظه‌کارانه سنتی ژاپن در احتراز از سوگیری در منازعات ژئوپلیتیک و تمرکز بر مسائل خاص ژئوپلیتیکی خود در آسیای شمال شرقی است.
وی ادامه داد: آمریکا نیز ظاهرا از عدم الحاق ژاپن به ائتلاف تحت نظرش ناخشنود نیست. شاید به این دلیل که فکر می‌کند که در نهایت ژاپن باید هماهنگ با آمریکا در منطقه عمل کند.
این دیپلمات پیشین درباره احتمال خرید نفت ایران از سوی ژاپن هم اظهار داشت: هیچ نشانه‌ای که حکایت از امکان از سرگیری خرید نفت ایران توسط ژاپن بدون تحولی در امر تحریم‌های ثانویه آمریکا داشته باشد، وجود ندارد. پالایشگاه‌ها و شرکت‌های نفتی ژاپن منافع هنگفتی در آمریکا دارند و این کشور نیز روابط سیاسی و نظامی نزدیکی با آمریکا دارد و در تقابلاتش با کره شمالی و چین بسیار به آمریکا وابسته است. علاوه بر این حجم مبادلات دوجانبه ژاپن و آمریکا در ۲۰۱۸ حدود ۳۰۰ میلیارد دلار بوده که اصلا قابل مقایسه با تجارت اندک ایران و ژاپن (ظاهرا حدود دو میلیارد قبل از تحریم‌ها) نیست.