جلاله السلطان المعظم قابوس بن سعید آل سعید، لقب رسمی پادشاه عمان است. قابوس در ۱۸ نوامبر ۱۹۴۰ میلادی در شهر صلاله متولد شد. وی چهاردهمین فرد در زنجیره مستقیم سلاطین خاندان آل‌بوسعید به شمار می رود. خاندان سلاطین آل بوسعید در ۱۷۴۱ میلادی به دست امام احمدبن‌سعید تشکیل شد. امام احمد بن‌سعید در میان عمانی‌ها احترام ویژه‌ای دارد، چراکه وی پس از یک نبرد طولانی با شورشیان توانست در تمامی مناطق کشور عمان امنیت و آرامش را برقرار کند.
قابوس دوران کودکی خود را در زادگاهش گذراند و در همانجا به تحصیل علم و دانش پرداخت. در نوجوانی به دستور پدرش سعیدبن تیمور به انگلیس رفت و به مدت ۲ سال در فرهنگستان نظامی سلطنتی سندهرست آموزش دید. پس از آن در ارتش پیاده هنگ زرهی انگلیس خدمت کرد. سپس در تشکیلات ستاد ارتش آلمان غربی مشغول به کار شد و پس از برگشت از آلمان، دوره علوم مدیریت حکومتی را در انگلیس گذراند و در آن برهه تصمیم گرفت تا به زادگاهش عمان برگردد و به مدت ۶ سال به خواندن تاریخ و تمدن سرزمین عمان و دین اسلام پرداخت.
قابوس بن‌سعید آل بوسعیدی در ۱۹۷۰ میلادی با کودتایی آرام با کمک انگلیس قدرت را در عمان در دست گرفت و اکنون حدود ۵۰ سال است که پادشاهی بر عمان را در دست دارد. خاندان سعید از میانه‌های سده ۱۸ تاکنون بر عمان حکم می‌رانند و برپایه قانون اساسی، تخت پادشاهی نباید بیش از سه روز خالی بماند و خانواده سلطنتی باید یک جانشین برای سلطان فقید برگزیند. سلطان قابوس چندسالی می شود که با بیماری سرطان دسته و پنجه نرم می‌کند و هرازگاهی برای درمان به کشورهای اروپایی سفر می کرد اما این موضوع هرگز بر حکمرانی سلطان قابوس خللی وارد نکرد. با این وجود در نظام قضایی این کشور حاشیه خلیج فارس گفت وگوهایی دقیق و همراه با جزئیات در جریان است تا اگر پادشاه از دنیا رفت در جانشینی او تاخیر به وجود نیاید.
قابوس پادشاهی محبوب و مردمی
با به قدرت رسیدن سلطان سعیدبن تیمور در ۱۹۳۸ میلادی، عمان چند دهه در انزوای کامل به سر می‌بُرد؛ به طوری که از آن به عنوان جامعه‌ای قبیله‌ای و شبه فئودالی یاد می‌کردند که همواره دستخوش شورش و ناآرامی‌های داخلی بود اما با عزل سلطان سعید در ۱۹۷۰ میلادی و روی کار آمدن سلطان قابوس فضای این کشور، نمایی جدید از اصلاحات را به خود گرفت. باید گفت سلطان قابوس از قدیمی‌ترین بازیگران عرصه سیاست در منطقه خاورمیانه در چهار دهه گذشته به شمار می آید. او با اصلاحات سریع اقتصادی، سرمایه گذاری در نظام بهداشت، درمان و آموزش را آغاز کرد. مردم عمان سلطان قابوس را به عنوان یکی از محبوب ترین و مردمی‌ترین سلاطین عرب می‌شناسند. او پیشرفت عمان را بر دیگر کارها ارجح می‌داند و اعتقاد دارد که درآمدهای حاصل از فروش نفت باید صَرف نوسازی و ایجاد تحول در کشورش شود. وی به حفظ سنت‌های پیشینیان بسیار اعتقاد دارد و تمام تلاش خود را برای احترام به آنان به کار می‌بندد. در سلطان‌نشین عمان بخش عمده ساحل یک هزار ۷۰۰ کیلومتری برای استفاده عموم آزاد است.
آغاز اصلاحات اقتصادی در عمان
بر پایه گزارش‌های سازمان ملل‌متحد، سلطان‌نشین عمان از جمله کشورهایی به شمار می‌آید که در چهار دهه گذشته بیشترین میزان پیشرفت را شاهد بوده است. سلطان قابوس دستور داد تا خیابان‌ها، مدارس و بیمارستان های جدید ساخته شوند و برق و آب لوله کشی به دورترین نقاط کشور راه پیدا کند. دولت عمان به مدت چندین دهه، بسیاری از شهروندان را در وزارتخانه ها و ادارات دولتی به کار گرفت و امروز به همین دلیل، بخش خدمات عمومی اشباع شده است. بر پایه آخرین آماری که در ۲۰۱۸ میلادی منتشر شد از مجموع ۴ میلیون و ۵۷۳ هزار ۸۹۳ تن جمعیت عمان ، ۲ میلیون و ۵۲ هزار و ۶۰۴ تن یا به عبارتی ۴۴.۸ درصد آن را کارگران خارجی تشکیل می دهند.
تصمیم‌سازی‌های سیاست خارجی در پادشاهی عمان مانند دیگر کشورهای پادشاهی منطقه به طور معمول در وهله نخست در اختیار شخص پادشاه و نزدیکان وی قرار دارد. همین موضوع نشان دهنده اهمیت تفاوت‌های فردی سلطان قابوس با همتایان دیگرش در شورای همکاری خلیج فارس است. هرچند سلطان قابوس به عنوان تعیین‌کننده اصلی سیاست خارجی دارای نقشی برجسته است اما کابینه و مجلس این کشور هم در تعدیل سیاست خارجی نقش آفرین هستند. در بُعد بین‌المللی نیز سلطان قابوس، ارتباط ویژه‌ای با انگلیسی‌ها دارد و یکی از متحدان نزدیک به آمریکا نیز محسوب می‌شود.
در ۲۰۱۱ میلادی با وقوع انقلاب‌های عربی در منطقه خاورمیانه در عمان نیز اعتراضات کوچکی رخ داد اما به خاطر اینکه سلطان قابوس در سیاست داخلی هم از رویه واقع گرایانه‌ای برخوردار بود، دستور اصلاحات بیشتر را برای پاسخگویی به مطالبات مردم صادر کرد. دولتمردان این کشور معتقدند که خیزش های اسلامی نتیجه تراکم خواسته‌های چند دهه بوده است. از این رو پادشاه و دیگر سران تلاش کردند تا به خواست مشروع مردم احترام بگذارند.
میانجیگری‌های عمان میان تهران و واشنگتن
تا ۱۳۴۹ خورشیدی هیچ ارتباطی میان ایران و عمان برقرار نبود تا اینکه در شهریور ۱۳۵۰ خورشیدی برقراری روابط رسمی سیاسی ۲ کشور اعلام و اعزام نخستین سفیر ایران در فروردین ۱۳۵۱ خورشیدی به مسقط صورت گرفت. سلطان قابوس برای نخستین بار در ۱۳۵۱ خورشیدی به ایران سفرکرد. در زمان رژیم پهلوی، عمان با ایران روابط گسترده سیاسی، نظامی و امنیتی داشت و عمان از حمایت همه جانبه دولت ایران برخوردار بود که نقطه اوج این حمایت‌ها دخالت نظامی ایران در قضیه ظفار به نفع عمان بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این روابط با فراز و نشیب هایی ادامه یافت که نقطه اوج آن سفر سلطان عمان به جمهوری اسلامی ایران بعد از ۳۵ سال در ۱۳۸۸ خورشیدی بود.
در گزارش بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، بارها به اقدامات میانجی‌گرانه مسقط در روابط میان تهران با واشنگتن و کشورهای غربی اشاره شده است که از آن جمله می توان به برگزاری نشست میان ۲ طرفِ جنگ در زمان حمله رژیم بعث عراق به ایران، وساطت در بازگرداندن ایرانیانِ اسیرشده در جدال با کشتی های جنگی آمریکا در اواخر جنگ، انتقال نامه و پیام میان ۲ طرف از جمله انتقال نامه کلینتون پس از پیروزی سید محمد خاتمی در انتخابات، ایجاد کانال گفت وگوهای میان ایران و آمریکا در پرونده هسته‌ای از سال ۲۰۰۹ میلادی و مذاکرات رسمی‌تر از سال ۲۰۱۲ میلادی، تبادل ورزشکاران آمریکایی که از مرز عراق وارد ایران شده بودند، تعیین سفارت عمان در انگلیس به عنوان دفتر حافظ منافع ایران پس از ورود دانشجویان به سفارت این کشور در تهران در ۲۰۱۱ میلادی و تعیین سفارت عمان در ایران به عنوان دفتر حافظ منافع کانادا پس از تصمیم آن کشور به کاهش روابط با ایران در ۲۰۱۲ میلادی اشاره کرد.
بیماری سلطان قابوس
سلطان قابوس در ۷۹ سالگی به علت بیماری درگذشت و به علت نداشتن فرزند، گمانه زنی‌ها درباره جانشینی وی در رسانه ها شدت یافته است. برخی منابع می گویند: سلطان قابوس ۲ پاکت دربسته و مهرشده دارد که یکی از آنها در کاخی در صلاله در جنوب عمان است و امکان دارد در هر ۲ پاکت نام یک فرد نوشته شده و نامه دوم صرفا حکم تایید نامه اول را داشته باشد و شاید هم سلطان در هر نامه یک نام متفاوت نوشته باشد. با توجه به اهمیت جایگاه ویژه پادشاه در عمان، برابر دیگر ساختارهای حکومتی و تاثیرات فکری و تصمیمات شخص وی که ویژگی مشترک حکومت های سلطنتی است به اعتقاد تحلیلگران از میان جانشینان احتمالی قابوس فردی که قادر به پر کردن خلاء های احتمالی پس از وی باشد، وجود ندارد. با این وجود بسیاری از مردم این کشور می گویند که اطمینان دارند، سلطان قابوس آنها را تنها نخواهد گذاشت و همه چیز را برای دوران بعد از خودش آماده کرده است.
روزنامه گاردین در خبری گفته است که حکمرانی سلطان قابوس بر عمان با وجود شدیدتر شدن بیماری او همچنان ادامه یافته است اما در نظام قضایی این کشور حاشیه خلیج فارس گفت وگوهای دقیق و همراه با جزئیات در جریان است تا اگر پادشاه از دنیا رفت، در جانشینی او تاخیر به وجود نیاید. اگر مقام‌های عالی قضایی عمان نتوانند در یافتن جانشین سلطان قابوس و پادشاه تازه به نتیجه برسند، آنگاه سراغ نامه‌های مهر و موم شده سلطان می‌روند تا ببینند گزینه خود او برای جانشینی چه فردی است.
قابوس بن سعید از چهار سال پیش درگیر درمان بیماری سرطان است و در ماه‌های گذشته در بیمارستانی در بلژیک بستری بود. گرچه انتظار می‌رفت او تا پایان ژانویه در اروپا بماند اما روند درمان را نیمه‌کاره رها کرد و چندروز گذشته به مسقط بازگشت.
منابع:
پایگاه های نظامی ایالات متحده و امکانات در خاورمیانه ، نسخه امنیتی آمریکا ، ژوئیه ۲۰۱۸