حل‌وفصل مناقشه هسته‌ای را می‌توان نخستین گام دولت یازدهم در حوزه سیاست خارجی دانست؛ بن‌بستی که در نتیجه سال‌ها اتخاذ رویکرد متصلب در حوزه سیاست خارجی ایجاد شده بود، با تغییر رویه دولت در سال ۹۴ گشایش یافت.
ایران که با اجماع قدرت‌های جهانی ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل قرار گرفته و با سخت‌ترین تحریم‌ها مواجه شده بود، با تلاش دیپلماتیک دولت توانست از حقوق خود در سطح بین‌المللی دفاع کرده و مسیر تازه‌ای را پیش روی کشور قرار دهد.
هرچند در مذاکرات هسته‌ای، قدرت‌های جهانی مخاطب ایران بودند، ولی به‌دلیل نقش و جایگاه کشورمان در خاورمیانه، از همان ابتدا این مذاکرات با حساسیت ویژه‌ای از سوی بازیگران منطقه‌ای نگریسته می‌شد.
در این میان، برخی بازیگران چون عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی کارشکنی در روند مذاکرات و سخت‌تر کردن راه رسیدن به یک مصالحه دیپلماتیک را در دستور کار خود قرار داده بودند. با وجودِ همه کارشکنی‌ها و با مساعی دیپلماتیک دولت توافق هسته‌ای حاصل شد.
رفع بسیاری از تهدیدها، افزایش تعاملات دیپلماتیک ایران با جهان و مزایای اقتصادی حاصل از اجرایی‌سازی برجام، جایگاه منطقه‌ای ایران را از خود متاثر ساخت. همزمان، سیاست تعامل و حسن همجواری دولت اعتدال با همسایگان، نقش ایران در منطقه را تقویت کرد. در این برهه، دیپلماسی رسمی و عمومی، ترکیبی موفق از بازیگری منطقه‌ای کشورمان را به نمایش گذاشت.
در نتیجه این روندها، تهران در مسایل مهم منطقه طی سال‌های گذشته نقش‌آفرینی پررنگ و موثری داشته است. ایران در شکست دادن داعش و سایر تروریست‌های تکفیری در عراق و سوریه نقشی انکارناپذیر ایفا کرد. در سوریه ایران علاوه بر کمک مستشاری، ابتکارات دیپلماتیکی چون مذاکرات صلح آستانه را پیش‌برد و به این ترتیب در فراهم‌سازی زمینه‌های بازگشت صلح به سوریه نقش موثری ایفا کرد.
تلاش تهران برای پایان دادن به بحران یمن هم قابل‌تامل است. ایران در راستای ارایه راه حل غیرنظامی و مسالمت‌آمیز بحران یمن، طرحی چهار ماده‌ای به سازمان ملل ارایه کرده است؛ طرحی که با پیشنهاد برقراری فوری آتش‌بس، بر ارسال کمک‌های بشردوستانه، ازسرگیری گفت‌وگوهای یمنی-یمنی و تشکیل دولت وحدت ملی، بر راه حل داخلی بحران یمن تاکید دارد.
با این حال، برخی بر این باورند که باید دلایل ارتقای جایگاه و نقش منطقه‌ای ایران را در ناکامی سعودی‌ها و بازی‌های غلط و پرهزینه این کشور در حوزه منطقه‌ای جست. این در حالی است که ایران هرگز منافع خود را در حاصل‌جمع جبری صفر یا منفی نمی‌جوید و همواره به دنبال همکاری و ارتقای صلح و ثبات در عرصه منطقه‌ای بوده است.
در اوج تهدیدهای آمریکایی علیه ایران که با تحریم‌های شدید درآمیخت، وقایع مشکوکی در منطقه رخ داد که چشم انداز بروز جنگ را تقویت می‌کرد. وقوع انفجار در بندر «الفجیره» امارات، انفجار کشتی‌های نفتکش در دریای عمان، حمله به تاسیسات نفتی «آرامکو» در عربستان و اتفاقاتی از این دست، احتمال بروز درگیری را افزایش داد. در چنین فضایی، رخدادهایی چون انهدام پهپاد آمریکایی در آسمان کشور، مواضع متقابل و جدال‌آمیز تهران و واشنگتن، تکاپوی سران رژیم صهیونیستی برای دامن زدن به تنش‌ها و ... آینده خطرناکی را تصویر می‌کرد.
در شرایطی که بسیاری از ناظران از احتمال بروز برخورد نظامی در منطقه خبر می‌دادند، رفتارهای خویشتندارانه و هوشمندانه تهران در کنار تلاش‌های دیپلماتیک مسئولان، باعث شد فرایندهای تهدیدنمایی از ایران نتیجه معکوس دهد.
پس از آن که «دونالد ترامپ» پشت متحدان منطقه‌ای خود را در صحنه‌های اینچنینی خالی کرد و نشان داد برای ماجراجویی و بلندپروازی متحدان خود حاضر به پذیرش خطر سهمگین برخورد نظامی -هرچند محدود- با کشور مقتدری چون ایران نیست، بسیاری از کشورها مانند عربستان و امارات به این نتیجه رسیدند که روابط خود با بازیگری چون ایران را نه بر اساس تقابل، که بر مبنای مدارا تنظیم کنند. تا جایی که شواهد نشان می‌دهد اکنون سران عربستان و امارات، سازش با ایران را به تقابل و بروز جنگ در منطقه ترجیح می دهند. نحوه برخورد عربستان در حادثه مشکوک حمله به تاسیسات آرامکو، شاهد این مدعا است. در این حادثه عربستان به اندازه آمریکایی‌ها هیاهو نکرد. یا به عنوان نمونه در جریان حج امسال، عربستان رفتار مناسب‌تری با حجاج ایرانی داشت.
امارات هم پس از فراز و فرودهای تقابل سیاسی، امروز تعاملِ بیشتر با ایران را در دستور کار خود قرار داده است. اکنون همکاری‌های مالی این کشور با ایران همراه با مزایایی متقابل است. سفر اخیر هیاتی از گارد ساحلی امارات به ایران پس از سال‌ها هم نشانه‌های خوبی از تغییر رویکرد این کشور عربی در قبال ایران است.
علاوه بر آنچه گفته شد، دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران کوشیده‌است نزدیک‌ترین همکاری‌ها را با کشورهای دوست و همجوار از ترکیه و عراق گرفته تا قطر و لبنان و ... پیش برده و مناسبات در زمینه‌های مختلف اقتصادی، امنیتی، دیپلماتیک و ... را گسترش دهد.
رفتار هوشمندانه ایران در سطح منطقه، همچنان که اشاره شد سیاست خارجی بازیگران رقیب را هم از خود متاثر کرده است. ایران در عمل نشان داده همواره صلح و ثبات در خاورمیانه را در عدم مداخله خارجی و کنشگری جمعی و همکاری‌جویانه کشورهای منطقه‌ای می‌جوید. طرح «ابتکار صلح هرمز» هم در همین راستا از سوی رییس‌جمهوری در مجمع عمومی سازمان ملل متحد ارایه شد.
در این طرح علاوه بر کشورهای منطقه از اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل نیز دعوت شده است تا در یک گفت‌وگوی جمعی برای رسیدن به صلح پایدار و دراز مدت مشارکت کنند. ابتکار صلح هرمز چارچوب مناسبی را برای کشورهای منطقه در جهت تحکیم صلح و ثبات و ارتقای همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه به وجود می‌آورد.
آنچه مسلم است اینکه ایران در مسیر اعتلای جایگاه منطقه‌ای خود متناسب با ظرفیت‌ها و توانمندی‌هایش گام برمی‌دارد و در این راستا از طرح ابتکاراتی برای ایجاد صلح و ثبات در منطقه بر مبنای همکاری‌های دست‌جمعی بهره می‌برد.