ماه در آتش

کسوف یا خورشید گرفتگی زمانی رخ می‌دهد که از منظر خاک‌نشینان زمینی، کره ماه بین کره زمین و ستاره درخشان خورشید قرار می‌گیرد.

کسوف شکال مختلفی دارد که در یکی از آنها قرص ماه تمام دایره آتشین خورشید را نمی‌پوشاند، بنابراین در چنین شکلی از خورشیدگرفتگی قرص ماه با قطری کمتر از پهنای دایره فروزان خورشید در صفحه آن جای می‌گیرد. به این ترتیب دایره سیاه ماه آنچنان بر روی خورشید مسلط می‌شود که تنها شراره‌هایی همچون حلقه‌ای آتشین در گرداگرد قرص مشکی ماه از خورشید قابل دیدن است.

هنگامی که قرص ماه با قطری کمتر از پهنای دایره فروزان خورشید در صفحه آن جای می‌گیرد و شراره‌های آتشین گرداگرد قرص مشکی ماه را فرا می‌گیرند "کسوف حلقوی" رخ می‌دهد.

منجمان این شکل بصری از کسوف را "خورشیدگرفتگی حلقوی" می‌نامند. عبارت استعاره‌ای "ماه در آتش" تعبیری مناسب و گویا برای چنین شکلی از کسوف است.
صبح پنجشنبه پنجم دی ۱۳۹۸ در حالی که ماه قسمتی از خورشید را پوشانده بود، آفتاب عالم‌تاب طلوعی متفاوت را به نمایش گذاشت.

خورشیدگرفتگی حلقوی امروز در منطقه خاورمیانه و کسوف جزئی در ایران رصد و مشاهده شد. شهروندان مشهدی در این میان نظاره‌گر گرفتگی ۴۸.۸ درصد از قطر درخشنده خورشید بودند. 

ابرناکی و غبار هوا مانع رصد خوب 
رییس مرکز پیش‌بینی اداره کل هواشناسی خراسان رضوی روز پنجشنبه به خبرنگار ایرنا گفت: با توجه به ابرناکی و غبار صبحگاهی، اختلال اندکی در رصد خورشیدگرفتگی در ناحیه شمالی این استان وجود داشت.
یحیی قاینی‌پور افزود: از آنجا خورشیدگرفتگی امروز در ساعات ابتدایی صبح رخ داد و پدیده غالب در این هنگام افزایش ابرناکی آسمان از سمت جنوب به شمال بود، بهترین شرایط رصد کسوف تنها برای ناحیه جنوبی خراسان رضوی فراهم شد.
وی ادامه داد: با توجه به اینکه "برج تاریخی رادکان" به عنوان یکی از مکانهای دیرقدمت رصد پدیده‌های نجومی در نیمه شمالی خراسان رضوی قرار دارد، خورشیدگرفتگی امروز در این ناحیه بر صفحه‌های ابری از آسمان رصد شد.

آخرین خورشید گرفتگی سال ۲۰۱۹ میلادی 
مسوول رصدخانه دانشگاه فردوسی مشهد هم گفت: زمان کسوف امروز از ساعت ۶ و ۱۳ دقیقه تا ساعت هشت و ۲۹ دقیقه است و چون ساعت ۶ و ۴۱ دقیقه زمان طلوع خوشید به افق مشهد است، خورشید به صورت گرفته طلوع کرد.
محمدمهدی مطیعی افزود: گرفتگی خورشید در ساعت هفت و ۱۷ دقیقه به حداکثر مقدار خود یعنی ۴۸.۸ درصد رسید و سطح خورشید توسط ماه پوشانده شد و در ساعت هشت و ۲۹ دقیقه نیز این خورشید گرفتگی به پایان رسید.

برج آجری "رادکان" اثری تاریخی و یکی از مکانهای دیرقدمت رصد پدیده‌های نجومی در نیمه شمالی خراسان رضوی است

وی ادامه داد: این خورشیدگرفتگی در کشورهای جنوبی مانند عربستان، قطر، امارات، بخش‌های جنوبی هند، مالزی و سریلانکا به صورت کامل مشاهده شد و در ایران هر چه قدر به شمال کشور نزدیک شویم، مقدار خورشید گرفتگی کمتر بود.
مسوول رصدخانه دانشگاه فردوسی مشهد گفت: همیشه این توصیه شده است که به هیچ وجه از لوازم غیر استاندارد شامل شیشه‌ جوشکاری، فیلم رادیولوژی، سی.دی و عینک آفتابی برای دیدن خورشید گرفتگی استفاده نشود زیرا اشعه‌های نامرئی خورشید بر روی چشم تاثیر جبران‌ناپذیر می‌گذارد.
مطیعی افزود: رصد این نوع خورشید گرفتگی‌ها در کشور بیشتر جنبه تفریحی و آماتوری دارد ولی در مراکز تحقیقاتی فعالیت‌های جدی‌تر صورت می‌گیرد و به عنوان مثال مطالعه بر روی تاج خورشید یا نظریه عام انیشتن در موضوع انحراف نور سال‌هاست که در زمان خورشید گرفتگی مورد برسی قرار می‌گیرد.

رصدخانه دانشگاه فردوسی مشهد 
رصدخانه دانشکده علوم پایه دانشگاه فردوسی مشهد در دهه 1340 شمسی توسط "دکتر محمدعلی سعادت" بنیان نهاده شد. اولین تلسکوپ این رصدخانه از نوع شکستی و با قطر حدود ۱۵ سانتیمتر و فاصله کانونی حدود ۱۸۰۰ میلیمتر بر روی پایه‌ای فلزی نصب شده بود.
با توجه به موقعیت مکانی رصدخانه و نزدیکی آن به مرکز شهر امکان استفاده از حداکثر توانایی ابزار اپتیکی آن میسر نبود و بیشتر برای آموزش دانشجویان و آشنایی آنها با مبانی نجوم رصدی یا اجرای برخی پروژه‌های تصویربرداری از اجرام سماوی پرنور مانند ماه و خورشید مورد بهره برداری قرار می‌گرفت.
در اوایل دهه هفتاد شمسی به همت مرحوم محمد تقی عدالتی، استاد نجوم دانشگاه فردوسی مشهد، دو دستگاه تلسکوپ بازتابی به تجهیزات رصدخانه دانشگاه افزوده شد و تلسکوپ شکستی فرسوده در رصدخانه کوچکتری با سقف کشویی برای اهداف آموزشی مستقر گشت.  

رصدخانه دانشکده علوم دانشگاه فردوسی مشهد که حدود نیم قرن پیش به همت دکتر محمدعلی سعادت برپا شد هم‌اینک تنها مکان تخصصی پژوهشهای تجربی حوزه اخترشناسی و نجوم در خراسان است
اوج فعالیت‌های رصدخانه دانشکده علوم را می‌توان در خرداد ۱۳۸۳ و همزمان با پخش زنده اینترنتی گذر زهره از مقابل خورشید دانست.  

فاصله نجومی، نجوم رصدی در ایران 
یکی از مدرسان کانون نجوم دانشگاه فردوسی مشهد گفت: بیشتر فعالیت‌های نجومی در ایران، با رویکرد ترویجی است تا افراد علاقه‌مند به این موضوع شناسایی و مورد حمایت قرار گیرند.
علیرضا صادقی افزود: در استان خراسان رضوی حدود ۵۰۰ نفر علاقه‌مند به نجوم شناسایی شده‌اند که در برنامه‌های رصدی حضور فعال دارند.
وی ادامه داد: در حال حاضر چندین گروه نجوم در استان خراسان رضوی فعال هستند و شناخته شده ترین گروه از این تعداد انجمن نجوم مشهد است.
وی گفت: اینک رشته نجوم در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکترای در دانشگاه فردوسی مشهد دایر است.
صادقی افزود: به دلیل کمبود امکانات و تکنولوژی در حوزه نجوم، هنوز نتوانسته‌ایم در حوزه رصدی فعالیت موثر داشته باشیم، به عنوان مثال بزرگترین تلسکوپ موجود در ایران به اندازه یک تلسکوپ آماتوری کشورهای پیشرفته است یا هنوز بنای رصد خانه ملّی به واسطه عدم تجهیز که تحریم هم در آن دخیل بوده، به پایان نرسیده است.
دبیر کانون نجوم دانشگاه فردوسی مشهد نیز گفت: این کانون در سال ۸۷ ایجاد شد و تاکنون پنج همایش رصدی برگزار کرده است و جدیدترین فعالیت نیز رصد خورشید گرفتگی پنجم دی ماه با حضور ۳۰ نفر از دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد است.

علاوه بر دانشجویان مقاطع کارشناسی ارشد و دکترای نجوم در دانشگاه فردوسی، ۵۰۰  علاقه‌مند نیز در قالب چندین گروه نجوم که شناخته‌شده‌ترین آنها "انجمن نجوم مشهد" است در خراسان رضوی بطور منظم برنامه‌های رصد آسمان را پیگیری می‌کنند.
وی ادامه داد: چندین گروه نجوم در استان خراسان رضوی فعال هستند که شناخته‌شده‌ترین آنها "انجمن نجوم مشهد" است. همچنین رشته نجوم در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکترا در دانشگاه فردوسی مشهد دایر است.
شکیبا رحمتی جامی افزود: این برنامه رصدی با توجه به افق مناسب برج تاریخی رادکان در این مکان برنامه‌ریزی شد.
وی ادامه داد: تیم دانشجویان این دانشگاه تاکنون در مسابقات گوناگونی با موضوع نجوم شرکت کرده و حائز رتبه نیز شده است.

برج تاریخی رادکان 
منجمان خراسانی سابقه طولانی در علم نجوم داشته‌اند که می‌توان در این زمینه به حکم عمر خیام نیشابوری اشاره کرد.
این علما کارهایی انجام داده‌اند که هنوز زبانزد خاص و عام است به عنوان مثال خواجه نصیرالدین طوسی، برج تاریخی رادکان را پایه‌گذاری کرد.
برج رادکان تنها برجی است که توانایی تعیین چهار فصل، سال کبیسه و آغاز نوروز در آن امکان پذیر است، در گذشته تصور می‌شد این برج، آرامگاه یکی از پادشاهان ایلخانیان باشد.
برج رادکان در ۸۰ کیلومتری شهر مشهد و در مسیر چناران در محل شهر قدیم رادکان قرار دارد. 

پروژه‌های رصد نجومی در دانشگاه فردوسی 
رییس دانشکده علوم دانشگاه فردوسی مشهد به خبرنگار ایرنا گفت: تاکنون هشت پروژه رصدی در این دانشگاه اجرا شده است.
شهرام عباسی افزود: "تهیه تصویر با جزییات به نسبت دقیق از سیارات منظومه شمسی" یکی از مهمترین کارهای پژوهشی اجرا شده گروه نجوم دانشگاه فردوسی مشهد است.
وی ادامه داد: دیگر پروژه‌های انجام شده در این دانشگاه شامل ساخت تلسکوپ نصف‌النهاری، سنجش آلودگی نوری رصدخانه و ارائه راهکار برای کاهش آلودگی نوری آن هستند. 
رییس دانشکده علوم دانشگاه فردوسی مشهد گفت: همچنین ساخت ساعت‌های آفتابی در محوطه رصدخانه دانشکده علوم پایه دانشگاه فردوسی مشهد شامل انواع افقی، استوایی، دیواری، شاخص ثابت و آنالماتیکی صورت گرفته است.
وی افزود: ساخت ساعتی برای نمایش زمان نجومی محلی نیز در این دانشگاه انجام شده است. 

گروه نجوم دانشکده علوم دانشگاه فردوسی مشهد تاکنون هشت پروژه رصدی را اجرا کرده که "تصویر سیارات منظومه شمسی، ساخت تلسکوپ نصف‌النهاری، ساعتهای آفتابی و نمایش زمان نجومی محلی، پانورامای مدرج و نرم‌افزارهای پرکاربرد نجومی" از آن جمله هستندعباسی گفت: از دیگر فعالیتهای گروه نجوم دانشگاه فردوسی تهیه پانورامای مدرج از افق رصدخانه و تدوین راهنمای فارسی برای نرم‌افزارهای پرکاربرد نجومی به ویژه نرم‌افزارهای متن باز است.