«جعفر حق‌پناه» عصر سه‌شنبه در نشست تخصصی "صد سالگی روابط ایران و افغانستان در پرتو تحولات منطقه‌ای" در دانشکده علوم سیاسی دانشگاه تهران، گفت: افغانستان هیچ‌گاه مستعمره نبوده و فقط باید از نظر روابط خارجی شناسایی می‌شد. در دولت شاه امان‌الله این کار انجام شد که مناسبات دو کشور هم تحت تاثیر قرار گرفت. در سال ۱۹۲۰، شاهد تبادل سفرا میان دو کشور هستیم. نخستین معاهدات همکاری افغانستان با همسایگان هم با ایران امضا می‌شود.
وی ادامه داد: در آن مقطع قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در روابط دو کشور نقش نداشتند و ما شاهد سیر روابط تهران و کابل هستیم. نخستین سفیر از کشورهای منطقه‌ای از ایران بود اما رقابت‌های بین‌المللی موجب ایجاد اثرگذاری در روابط دو کشور شد.
این استاد دانشگاه یادآور شد: به روایتی اولین مسابقه تیم ملی فوتبال ایران با افغانستان به خاطر جشن استقلال افغانستان بوده است که با مساوی به پایان رسید. در دهه چهل موسیقی افغانستان چنان با ایران پیوند دارد که اکثر موسیقی‌دانان افغان به ایران می‌آیند. مناسبات دو کشور چنان به هم پیوسته که تفاوتی را نمی‌بینیم. روند و فرمول توسعه و مدرن‌سازی در هر دو کشور بسیار نزدیک و شبیه به هم است.
حق‌پناه سیطره نظام بین‌المللی در منطقه را موجب تحت تاثیر قرار گرفتن روابط دو کشور دانست و تصریح کرد: پیمان سعدآباد با حضور ایران، افغانستان، ترکیه و انگلیس برای مقابله با شوروی به همین شکل است اما پس از جنگ سرد، وضعیت متفاوت است. شاید به نظر می‌آید همه مولفه‌ها می‌خواهند دست به دست هم بدهند که روابط دو کشور در بستر عادی قرار نگیرد ولی من این مساله را قبول ندارم. فردی سفیر افغانستان شده که چهره علمی، فرهنگی و در جایگاه معتبر است و سفیر جدید ایران هم فرد آکادمیکی است و نخستین حضورش در کابل در دانشگاه‌ها بوده است.
وی افزود: برخی چالش‌های امنیتی مشترک می‌تواند مبنای همکاری باشد. بحث‌های محیط زیستی، امنیتی و تروریستی را داریم که برای هر دو کشور تهدید یکسانی است. هم‌اکنون این شانس را داریم که عنصر منطقه‌ای تسهیل‌گر روابط منطقه‌ای است.
این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی با اشاره به نقش بندر چابهار در توسعه روابط ایران و افغانستان خاطرنشان کرد: با وجود فشارها و تحریم‌های آمریکا، تنها معافیت از تحریم‌ها در مورد چابهار بود که امیدوار کننده است. امیدوارم راه‌آهن مشهد و هرات سال آینده نهایی شود که قرار است به شمال و ازبکستان وصل شود که به رهایی افغانستان از حصار خشکی کمک کند.
حق‌پناه با بیان اینکه چالش دو کشور آن است که با وجود همسایگی، پیوندهای زیاد و مشابهت‌ها، کمترین ارتباطات را با یکدیگر داشته‌ایم، ابراز داشت: کمترین ارتباطات آکادمیک، فرهنگی و رسانه‌ای و... را با یکدیگر داریم. شناخت مستقیمی از افغانستان نداریم و متاسفانه همدیگر را از طریق رسانه‌ها و مجاری غربی می‌شناسیم.