سرانجام یک سال‌ونیم پس از خروج دولت ایالات متحده از توافق هسته‌ای میان ایران و ۱+۵ و ناتوانی کشورهای اروپایی در برآورده ساختن منافع برجامی تهران، جمهوری اسلامی ایران روز یکشنبه گام پنجم و نهایی کاهش تعهدات کشورمان در برجام را عملیاتی ساخت. دولت در بیانیه‌ای اعلام کرد که در مورد فعالیت‌های هسته‌ای دیگر هیچ محدودیتی را در حوزه عملیاتی نمی‌پذیرد.
در واقع جمهوری اسلامی ایران در گام پنجم کاهش تعهدات خود، آخرین مورد کلیدی از محدودیت های عملیاتی خود در برجام، یعنی «محدودیت در تعداد سانتریفیوژها» را کنار می گذارد. بدین ترتیب برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی سازی، درصد غنی‌سازی، میزان مواد غنی شده، و تحقیق و توسعه) مواجه نیست و من‌بعد برنامه هسته‌ای ایران صرفا بر اساس نیازهای فنی خود پیش خواهد رفت.
براساس این بیانیه، همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی کمافی السابق ادامه خواهدیافت و در صورت رفع تحریم‌ها و منتفع شدن ایران از منافع برجام، جمهوری اسلامی ایران آماده بازگشت به تعهدات برجامی خود می‌باشد. سازمان انرژی اتمی کشورمان نیز موظف شده‌است در این چارچوب اقدامات و تمهیدات لازم را با هماهنگی رئیس جمهور اتخاذ کند.
اگرچه رسانه‌های جهان به‌ویژه در غرب طی چند روز اخیر تحولات مربوط به تنش میان ایران و آمریکا را مخصوصا پس از اقدام کاخ سفید در ترور سردار «قاسم سلیمانی»، صدر اخبار خود قرار داده بودند اما اعلام گام نهایی ایران، باعث شد تا توجه‌ها بیش از پیش به قاطعیت جمهوری اسلامی ایران برای مقابله با زورگویی‌های ایالات متحده معطوف شود.
مهمترین گام هسته‌ای ایران
بسیاری از تحلیل‌ها گام پنجم جمهوری اسلامی ایران را مهمترین جنبه از اقدامات تهران پس از خروج کاخ سفید از توافق هسته‌ای عنوان کردند. تارنمای خبرگزاری «آسوشیتدپرس» در گزارشی با اشاره به این موضوع که تهران محدودیت‌های هسته‌ای را کنار گذاشت، ادعا کرد تحولاتی که در چند روز گذشته در منطقه رخ داده است از یک سو احتمال تسریع فعالیت‌های هسته‌ای ایران را افزایش داده و از طرف دیگر امکان بازگشت داعش به عراق را محتمل می‌سازد. در این چارچوب هر دو روند می تواند شرایط منطقه را خطرناک و بی‌ثبات‌تر از قبل کند.
طبق این تحلیل، درکنار برداشته‌شدن همه محدودیت‌های هسته‌ای، موضوعی که افزایش تنش‌ها در منطقه را تا مرز خطرناکی رسانده هشدار ایران برای تلافی حمله هوایی مرگبار ارتش آمریکا به فرودگاه بغداد است. به نوشته رسانه آمریکایی فوق، همین موضوع باعث شده تا تمرکز نیروهای آمریکایی در درون پایگاه‌ها به حفاظت از خودشان معطوف‌شود و به نوعی جریان مقابله با داعش اولویت نداشته باشد.
بنا بر متن گزارش آسوشیتدپرس، اگرچه گام پنجم تهران تهدیدآمیزترین اقدام ایران در مسیر اشاعه هسته‌ای از زمان خروج یکجانبه دونالد ترامپ از برجام به شمار می رود اما تهران تاکید دارد رویکرد باز و مثبتی را نسبت به مذاکره با اروپا دارد.
شبکه رسانه‌ای «ان‌پی‌آر» آمریکا نیز با بیان این موضوع که ایران یکی از مهمترین بخش‌های توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ را کنار گذاشت، افزود توافقی که در دوره ریاست جمهوری «باراک اوباما» امضا شده‌بود از ماه می ۲۰۱۸ و با خروج آمریکا از آن و سپس با آغاز رویکرد فشار حداکثری واشنگتن بر تهران به نوعی از هم پاشید.
این گزارش با اشاره به تحلیل «دیوید آلبرایت» مدیر موسسه «علوم و امنیت بین المللی» آورده است برجام توافقی بود که فعالیت‌های هسته‌ای ایران را محدود می‌کرد. وی براین باور است اکنون توافق پایان یافته‌است؛ اگر محدودیتی برای ایران وجود نداشته باشد پس توافقی نیز وجود نخواهد داشت.
تحلیلگر دیگر این شبکه خبری رادیویی اما اعتقاد دارد دقیقا ۶۰ روز پس از گام قبلی ایران تصمیم اخیر گرفته شد که با اقدامات پیشین تهران سازگار بود. اما نمی‌توان اقدام اخیر را به عنوان پیامی که بازتاب دهنده شرایط کنونی است، به شمار نیاورد. وی تصریح کرد: ایران اگر ببیند منافع اقتصادی توافق هسته‌ای برایش تضمین شده‌است به توافق باز می‌گردد.
قمار شکست خورده ترامپ در مورد برجام
برخی ناظران چند روز اخیر را دوره ناخوشانیدی برای ایالات متحده عنوان کردند زیرا طی چند روز گذشته وقایعی همچون حمله تروریستی در فرودگاه بغداد، اعلام گام پنجم جمهوری اسلامی ایران در مورد برجام و سرانجام رای قاطع مجلس عراق در زمینه ضرورت خروج نیروهای خارجی به ویژه آمریکایی از خاک عراق از جمله اتفاقاتی بودند که شکست سیاست خارجی کاخ سفید را به نمایش گذاشت.
اقدام اخیر ایران یعنی گام پنجم از نگاه برخی تحلیگران در غرب، نشان‌دهنده آن است که رویکرد رئیس جمهوری آمریکا در به زانو در آوردن ایران در قضیه برجام شکست خورده‌است. روزنامه «نیویورک تایمز» در گزارشی گام پنجم ایران را چالشی تازه برای ترامپ ارزیابی کرد و عنوان داشت ترامپ بیان می‌کرد توافقی که فعالیت هسته‌ای ایران را تا ۱۵ سال محدود می کند، خوب نیست اما ایران در پاسخ به اقدامات واشنگتن اعلام کرده‌است که پس از کمتر از ۵ سال آن محدودیت‌ها را کنار می‌گذارد.
در بخشی از این گزارش آمده‌است برای بیشتر مردم جهان، تصمیم رئیس‌جمهوری ایالات متحده در خروج از توافق هسته‌ای ایران پایه‌گذار دشمنی‌های کنونی میان دو کشور بود. در حالی‌که وی در سال ۲۰۱۸ این توافق را به دلیل ۱۵ ساله بودن آن ناقص می‌دانست اما اکنون تهران به جای تسلیم شدن در مقابل فشارهای آمریکا، اعلام کرد به محدودیت‌ها پایان می بخشد. این روزنامه آمریکایی تصریح کرد «در عمل قمار ترامپ به طور کلی نتیجه عکس داشت».
تارنمای شبکه خبری «بلومبرگ» هم با ذکر اینکه ایران بخش کلیدی از توافق هسته‌ای را کنار گذاشت عنوان داشت: این تصمیم باعث افزایش تنش در منطقه می‌شود به ویژه آنکه پیشتر اسرائیل در این زمینه تهدیدهایی را مطرح کرده بود. اگرچه اعلام چنین تصمیمی نشانه‌ای از فروپاشی نهایی توافق می‌تواند تفسیر شود اما تهران اعلام کرد به همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ادامه می‌دهد و اگر تحریم‌ها برداشته شوند به توافق باز خواهد گشت.
در این شرایط هم برخی هنوز آینده برجام را تاحدودی نامشخص می دانند. به اعتقاد «مارک فیتزپاتریک» کارشناس برجسته حوزه هسته‌ای، شرایط کنونی مبهم است زیرا بیانیه ایران عرصه را هم برای مذاکره و هم در جهت افزایش تنش باز گذاشته است.