محسن جوادی در اختتامیه دومین جایزه منطقه ای کتاب سال ویژه هند، اظهار داشت: روابط فرهنگی و اجتماعی ایران و هند سابقه دیرینه‌ای دارد و همیشه کتاب رابط آنها بوده است. وقتی مسافران از ایران به هند می‌رفتند نسخه‌های خطی زیادی با خود می‌آوردند تا بتوانند از آن استفاده کنند. شاهد آن حجم عظیم نسخه‌های خطی است که در کتابخانه‌های هند وجود دارد و متقابلا وقتی تاجران از هند به ایران می‌آمدند فقط تجارت نمی‌کردند بلکه کتاب، دانش و خردمندی را با خود می‌آوردند. روابط اجتماعی و اقتصادی با کتاب و فرهنگ شکل گرفت.
وی با بیان اینکه زبان فارسی محمل و بستر خوبی برای تغزل و ابراز عشق، محبت،حکمت و معرفت است، گفت: در شعر حافظ عشق و علاقه به خداوند، انسان و عالم دیده می‌شود یا در شعر بیدل مضامین اخلاقی و حکمت فراوان دیده می‌شود. این زبان در هند نیز گسترش و مقبولیت پیدا می‌کند. دو گونه سهم به این مساله کمک می‌کند؛ یکی مهاجران و شاعرنی بودند که از ایران به هند می‌آمدند و ایران را بازار ذوق، هنر، شور و عشق می‌دیدند و در این بازار کالای خود را عرضه می‌کردند. دیگری کسانی بودند که در خود هند پرورش پیدا کردند و چنان قدرت گرفتند که سبکی را در ادبیات فارسی شکل دادند و در این سبک شعر گفتند و مضامین بلندی را سرودند وکتاب نوشتند.
معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در پایان گفت: امیدوارم این شکوه، عظمت، شور و نشاطی که در روابط فرهنگی و اجتماعی ایران و هند در گذشته وجود داشته با تلاش همه ما ادامه پیدا کند چرا که زبان، میراث معنوی بزرگی است و همه ما می‌توانیم در نگه داشتن آن برای نسل آینده و انتقال خرد، حکمت، مدارا و محبت از طریق این زبان و شعر و متقابلا از طریق زبان هندی و سانسکریت و رواج آن بتوانیم این خردمندی و حکمت که گذشتگان در این کتاب به یادگار گذشته اند به نسل های بعدی برسانیم.
زبان فارسی و هندی، فرزندان یک مادر بوده‌اند
نیکنام حسینی پور نیز در این مراسم با اشاره به روابط تاریخی و فرهنگی ایران و هند را یکی از کهن‌ترین و عمیق‌ترین مراودات تاریخی دو ملت در طول تاریخ دانست و گفت: این روابط اگرچه با فراز و فرودهای سیاسی و اجتماعی بسیاری همراه بوده ولی نتوانسته خدشه‌ای بر روابط فرهنگی این دو ملتِ با پیشینه تاریخی مشترک، کهن و غنی وارد سازد. فرهنگ، همواره صلابت دهنده این روابط در سطوح مختلف بوده است. در این روابط چند هزار ساله، هم هند بر ایران تأثیر گذاشته و هم ایران بر هند، چنانکه اسلام در هند کم و بیش رنگ ایرانی به خود گرفته و فکر، سبک و سیاق اندیشۀ مردم ایران از حیث کلام، شعر، عرفان، حکمت و تصوف با اندیشه مردم هند سنخیت دارد، زیرا هر دو ملت از یک نژاد و یک ریشه هستند و زبان آنها فرزندان یک مادر بوده‌اند.
حسینی پور ادامه داد: متأسفانه به دلیل نفوذ کشورهای مختلف و سایه انداختن سیاست بر فرهنگ، این روابط دستخوش تغییرات و نوساناتی شده است، با این وجود همچنان به یکدیگر وفادارند. روابط کهن و استوار فرهنگی این دو ملت، موضوعی محدود و منحصر به تاریخ و اسطوره نیست، بلکه نمود و نمایشی عینی، ملموس و محسوس در روابط امروز میان آنها وجود دارد. روابطی که پیشینه آن به هزاران سال می‌رسد. زبان به مثابه عنصر اصلی شکل‌دهی فرهنگ‌ها، قرابت و شباهت بسیاری بین زبان‌های باستانی ایران و هند یعنی اوستایی و سانسکریت وجود دارد. دستور زبان‌های اوستایی و فارسی ـ خاصه فارسی باستان ـ از هم بهره فراوان گرفته‌اند.
مدیرعامل موسسه خانه کتاب به سخنان جواهر لعل نهرو نخست وزیر فقید هند درباره ایران اشاره کرد و گفت: عنصر فرهنگ، اصلی‌ترین و کلیدی‌ترین مؤلفه در تداوم و پیوستگی ارتباط میان ایران و هند در طول تاریخ بوده‌است. حال در عصر قدرت‌های منطقه‌ای، رویداد دومین جایزه منطقه‌ای کتاب‌سال جمهوری اسلامی ایران در منطقه شبه قاره هند، مجال و فرصت مناسبی برای دو کشور مهیا کرده است تا به روابط خود عمق و معنای بیشتری ببخشند. اشتراکات فرهنگی و تاریخی بسیاری بین دو کشور وجود دارد. روابط ایران و هند صرفاً رابطه‌ای سیاسی، اقتصادی یا حتی تاریخی نیست، بلکه ارتباط بین تمدن‌هاست که در آن تمدن‌های بزرگ هندی و ایرانی از یکدیگر تأثیر گرفته‌اند و هر دو کشور برای این روابط، احترام و جایگاه ویژه‌ای قائلند.
وی ادامه داد: زبان فارسی در دورة غزنویان به هند راه یافت و در آن دوره پارسی، زبان ادبیات، شعر، فرهنگ و دانش بود. زبان فارسی در هندوستان شاعران بزرگی همچون بیدل دهلوی و امیر خسرو دهلوی و دستگاه شعری سبک هندی را در خود پروراند. همچنین فارسی‌زبانان هندوستان، واژه‌نامه‌های ارزشمندی برای زبان فارسی فراهم آوردند که از آن‌جمله می‌توان به فرهنگ ابراهیمی از ابراهیم قوام‌الدین فروغی و فرهنگ آنندراج از محمد پاشا اشاره کرد.
مدیرعامل خانه کتاب، وجود میلیون‌ها نسخه خطی ارزشمند به زبان فارسی در کتابخانه‌های هندوستان، از جمله وجود ۵۰۰۰ نسخه خطی در کتابخانه و آرشیو ملی هند، همچنین کتیبه‌های تاریخی باقی‌مانده در مقبره‌ها و مکان‌های تاریخی به زبان فارسی را بخشی از میراث مشترک دو ملت بر محور زبان فارسی عنوان کرد و گفت: کتابخانه‌های رامپور، آصفیه، راجه محمودآباد، صولت، امیرالدوله و مرشدآباد تنها بخشی از مراکزی هستند که نسخ خطی ارزشمندی را در خود جای داده‌اند. علاوه بر این مراکز دانشگاهی و فرهنگی بسیاری دارای بخش‌های زبان فارسی هستند که در مقاطع مختلف به آموزش و تدریس زبان فارسی می‌پردازند.
حسینی‌پور با بیان اینکه در دوران معاصر به واسطه گسترش ارتباطات و امکان تعامل فرهنگی، شناخت ما از سرزمین هند و فرهنگ و تمدن آن افزایش یافته است، گفت: بدون تردید، هر کس که در این وادی بی‌پایان گام بنهد، نمی‌تواند بر تحقیقات سترگ و جاودانه حکیم و دانشمند فرزانه و پژوهشگر یگانه ایرانی در سده چهارم و پنجم هجری قمری/ دهم و یازدهم میلادی یعنی ابوریحان محمد بن احمد بیرونی چشم بربندد. به بیان روشن‌تر بخش قابل توجهی از آنچه نه فقط ایرانیان بلکه جهانیان درباره تاریخ و تمدن هند می‌دانند، غیر از مواریث عظیم خودِ این تمدن کهن، منبعث از تحقیقات ارزشمند آن عالم بزرگ ایرانی است. کتاب تحقیق ماللهند، بنیان تاریخی و ماده اولیه تاریخ‌نگاری هندوستان، اساس جامعه‌شناسی قدیم و مردم‌شناسی مذهبی آنجا شده است. بیرونی این کتاب را پس از سفری که به همراه لشکر سلطان محمود به هند داشت، نوشت و با آنکه امروز هزار سال از نگارش آن می‌گذرد هنوز به‌عنوان مرجعی معتبر شناخته می‌شود.
مدیرعامل خانه کتاب گفت: مؤسسه خانه کتاب، به‌عنوان جامع‌ترین مرجع اطلاعات و آمار کتاب و نشر ایران، در کنار دو جایزه ملی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران و جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، اینک جایزه منطقه‌ای هند را نیز برگزار می‌کند. براساس آمار ثبت شده در بانک اطلاعات خانه کتاب، در طول چهار دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران (۱۳۵۷ش/ ۱۹۷۹م تا کنون) در حدود ۰۰۰/۴۰۰/۱ عنوان کتاب در ایران منتشر شده که روندی افزایشی داشته است به نحوی که از ۲۹۴ عنوان در سال ۱۳۵۷ (۱۹۷۹م) به ۰۰۰/۱۰۱ عنوان در سال ۱۳۹۷ (۲۰۱۹م) رسیده است.
وی ادامه داد: در همین دوره زمانی چهل ساله پس از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون بیش از ۱۵۰۰ عنوان کتاب در حوزه هند، هندپژوهی، هندشناسی و تمدن و تفکر هندی، در ایران انتشار یافته است که برخی از آنها چندین نوبت بازچاپ شده‌اند. به دلیل شهرت و اهمیت به تعدادی از پرفروش‌ترین آنها اشاره می‌کنم؛ رمان تاریخی و پرکشش و جذاب ایران و بابر نوشته ارسکین ویلیام که روایتی داستانی از سرگذشت بابر، موسس سلسله مغولان هند، در ۲۰ نوبت چاپ شده است. همچنین، مهاتما گاندی، رهبر سیاسی و معنوی ملت هند در راه آزادی، موضوع انتشار کتاب‌های پرفروش و پرشمارگانی بوده است.
حسینی‌پور با بیان اینکه اندیشمندان و محققان ایرانی نیز در راه شناساندن فرهنگ و تمدن هندی به ایرانیان، آثار پرفروش و معتبری عرضه کردند، گفت: بخش ادیان هندی در کتاب ماندگار ادیان آسیایی اثر مهرداد بهار که طی ۱۶ سال، ۹ نوبت و ۲۰ هزار نسخه از آن به چاپ رسیده است از جمله این فعالیت‌ها است. همچنین کتاب ادیان و مکتب های فلسفی هند نوشته داریوش شایگان که در عرض ۳۵ سال، ۸ نوبت چاپ و ۳۲ هزار نسخه منتشر شده است که آگاهی ایرانیان را نسبت به ادیان و اندیشه‌های هندی افزودند.
حسینی‌پور با اشاره به بیشترین کتاب‌های مرتبط با تمدن و تاریخ و فرهنگ هند که در ایران انتشار یافته‌اند، گفت: عرفان هندی، اخترگویی و طالع بینی هندی، قصه‌ها و افسانه‌های هندی، تاریخ هند، هندوئیسم و ادیان و باورهای هندی، گاندی، شعر فارسی شاعران اسلام و تشیع در هند، فارسی گوی هند، اساطیر هندی، راهنمای سفر به هند از جمله این موضوعات هستند.
مدیرعامل خانه کتاب بیان کرد: در معتبرترین جایزه کتاب جمهوری اسلامی ایران تاکنون پنج کتاب در حوزه آیین هند و عرفان اسلامی، تشیع در هند، زبان‌شناسی و زبان‌های هند و اروپایی، زبان فارسی و سبک هندی برگزیده شده‌اند و در بخش جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران نیز تا کنون برندگانی از هند در حوزه اسلام‌شناسی و روابط ایران و هند برگزیده شده‌اند.
مدیرعامل خانه کتاب پیشنهاد کرد: بنابراین برای ایجاد پل فرهنگی، تبادل اطلاعات نیاز هست. ما در خانه کتاب می‌توانیم کتاب‌هایی که درباره هند در ایران منتشر می‌شود را در قالب یک مجموعه تهیه و عرضه کنیم و در پایگاه اطلاع‌رسانی خانه کتاب قرار دهیم جدیدترین آثار را نیز به آن بیفزاییم و روزآمد نگه داریم. اما تقویت و تحکیم این تعامل، نیازمند تلاش متقابل است، یعنی در هند نیز نهادی متولی گردآوردی و تهیه مجموعه‌ای مشابه از کتاب‌های منتشر شده در حوزه ایران‌شناسی و اسلام-شناسی در شبه‌قاره را برعهده بگیرد.
وی بیان کرد: یکی از اهداف برگزاری چنین جشنواره‌هایی ایجاد این ارتباط دو سویه است. ما اکنون نیازمند اطلاعات دست اولی از هند هستیم، این اطلاعات بخشی از آن اطلاعات جاری است و بخشی از آن گذشته نگر که هر کدام از این دو ساز و کار خاص خودش را دارد. گذشته نگر از طریق فهرست نگاری کتابخانه ها و مراکز آرشیوی هند میسر است. دیگری در زمینه آثار جاری چاپی است که لازم است ساز و کاری آماده کنیم که این فرهنگ مکتوب اعم از کتاب ها، نشریات ادواری، اعلان ها، نقشه‌ها و همه مکتوب‌های چاپی که در دو کشور درباره تاریخ و فرهنگ و زبان دو سرزمین منتشر می‌شوند، به اطلاع علاقمندان و محققان و اندیشمندان ایرانی و هندی برسد.
حسینی پور هدف جایزه منطقه‌ای را تقویت و تحکیم این ارتباطات فرهنگی دانست و گفت: باتوجه به وضعیت جهان امروز قدم در راه ارتباطات برداشتیم. ولی آیا این ارتباط، ساز و کاری را که منجر به تبادل اطلاعات بشود به وجود خواهد آورد؟ این آرزوی ماست که این اتفاق بیفتد چون جهان امروز جهان انباشت اطلاعات و اشاعۀ آن است. اینجا قرن‌هاست انبوده اسناد و منابع و اطلاعات نهفته است ولی بخش زیادی از آن هنوز اشاعه پیدا نکرده است. یکی از آمال محققان و اندیشمندان هم دسترسی به این اطلاعات است تا با اشاعه آن ارزش افزوده‌ای به اطلاعات بدهند. ما باید دنبال راهکارهایی باشیم برای تحقق این ارزش افزوده. اکنون این ارتباط وجود ندارد یا بسیار اندک است. هدف از برگزاری جایزه کتاب سال منطقه‌ای پاسخ به همین ضرورت و نیاز است. ولی اگر تبادل اطلاعاتی صورت نگیرد، این ارتباطِ صرف راه به جایی نخواهد برد. نقطۀ کانونی و آغاز این تبادل اطلاعات و منشا آن از کتابخانه‌ها و آرشیوهای هند است. ما در درجه اول باید مطلع شویم در کدام کتابخانه و مرکز آرشیوی چه منابعی در مورد فرهنگ و تاریخ ایران و زبان فارسی موجود است. سپس براساس آن موجودی می شود ارزش افزوده ای به آن اطلاعات داد.
وی ادامه داد: بسیاری از نهادها در ایران و حتی افراد خیر آمادگی مرمت کتاب‌های قدیمی، نشریات و اسناد قدیمی را دارند و می‌توانند یاری‌رسان مراکز کتابخانه‌ای و آرشیوی هند باشند ولی با وجود کوشش‌های ارزنده ای که در دهه‌های اخیر صورت گرفته هنوز آن کاری که باید به سرانجام برسد، انجام نشده است. ما باید برای به سرانجام رساندن این کار، ساز و کاری را بیابیم و به این جایزه اکتفا نشود. این نقطه پایان نیست این برای ایران نقطه آغاز همکاری های مشترک است و باید این کار شروعی باشد برای کارهای بعدی که قطعا کارهای بعدی به گسترش دانش، آموزش و پژوهش در دو کشور خواهد انجامید.
مدیرعامل خانه کتاب بیان کرد: گنجینه ای از فرهنگ ایرانی و زبان فارسی اکنون در هند است که باید اهتمام جدی در آن صورت گیرد و یک نهضت احیاگری به وجود بیاید. این نهضت احیاگری هم متخصص‌های موضوعی خاص خودش را می خواهد. در حوزه کتاب متخصص موضوعی خاص خودش را می خواهد. در نشریات متخصص موضوعی خاص خودش را می خواهد یعنی باید همه اینها را مد نظر قرار داده باشیم و نباید به این جایزه اکتفا کنیم.
وی اظهار کرد: نهضت بیدل‌شناسی که در دهه‌های اخیر در ایران راه افتاده است، قبلا شاید کسی خیلی بیدل را نمی شناخت. اما همین که بیدل مطرح شد اقبال عمومی که به بیدل بوجود آمد عادی نبود و ایرانیان موقعی که کارهای بیدل را خواندند خیلی سریع با آن ارتباط برقرار کردند. زیرا سخنی که از دل برآید لاجرم بر دل نشیند. بنابراین ممکن است بیدل‌های دیگری باشند که لابه لای اسناد و متون کهن مدفون شده‌اند و همت و تلاش می خواهد که آنها را بیرون بکشند و به جهان معرفی کنند و بیدل‌ها برای این کار دلهای بزرگ می‌خواهند.
حسینی پور پیشنهاد کرد: می‌توان از میراث متقابل دو کشور بانک اطلاعات مشترک ایجاد کرد. اسناد و دستنویس‌ها از دوستانمان در هند و اسکن و تصویر برداری از سوی ما که خودش یک انقلاب می توان به جود بیاورد.
جان ایران و هند به هم گروه خورده است
علی چگینی سفیر ایران در هند با بیان اینکه برای معرفی افرادی که مستحق دریافت جایزه برای نگارش، ترجمه و یا تلاشی که می‌تواند منجر به خدمت روابط فرهنگی دو کشور ایران و هند باشد در این جمع افتخار حضور دارم، گفت: دوست دارم به زبان فارسی صحبت کنم به رغم اینکه می‌توانیم به زبان دیگری صحبت کنیم ولی حیف است در هندوستان و در جمع فرهیختگان به زبان انگلیسی صحبت کنیم.
وی اساس روابط دو کشور ایران و هند را فرهنگ دانست و گفت: برای همین است که هیچ عامل و بعد دیگری نمی تواند دوستی و نزدیکی دو ملت را از هم کم کند چرا که رابطه ها فرهنگی است و فرهنگ برخواسته از تمدن و تمدن برخواسته از ارزش‌ها است. تمدن هندی و فارسی در دو اقیانوس تاریخ به هم رسیدند و این زیبایی و احساس نزدیکی و قرابتی که امروز بین دو این ملت می بینیم میوه، ثمره و تجلی این نزدیکی است.
چگینی با بیان اینکه ارتباط هند و ایران بر اساس یک رابطه تجاری نیست که ملاک آن سود و زیان باشد، گفت: ارتباط هند و هندوستان با ایران زمین، ارتباطی است که به عمق جان انسان ها برمی گردد. برای همین است که هندیان در ایران احساس غربت نمی کنند و ما نیز هم در سرزمین‌شان احساس حضور در خانه خویشاوندان خود می‌کنیم.
چگینی ادامه داد: اگر کسی تعبیر می‌کند که ما پسرعموها و دخترعموهای هم هستیم حرف بی ربطی نزده است چرا که این رابطه، رابطه‌ای است که از عمق جان و محبت برخواسته و قناتی است که ما در چاه آن در دامن کوهسار احساست و عواطف پدران ما که ارواح همه آنها شاهد ما هستند، تجلی پیدا کرده است. مهری که بر دل ما نسبت به هند و مهری که از هند به سمت ایران جاری است ریشه در تاریخ محبت و رابطه جانی است و جان ما ایرانیان با جان هندیان متصل است.
سفیر ایران در هند بیان کرد: جان ما (ایران و هند) به هم گروه خورده است نه جسم ما. اگر معده دو ملت به هم گره بخورد با یک گرسنگی، سود و زیان از هم فاصله می گیرد اما جان که به هم متصل شد چونکه مبنای آن مهر، مودت، عشق، خویشاوندی است پیوندی است که با مسائل مادی نمی شود آن را قطع کرد.
وی در پایان گفت: جای تاسف است که اتصال، برادری و ارتباط دیرین در نسل گذشته بیشتر از نسل فعلی است و نسل جوان ما کمتر با هم ارتباط دارند. این شاید به حساب کم کاری ما باشد که علی رغم همه امکانات و شرایط که نسبت به گذشته قابل مقایسه نیست، نسبت به پدرانمان در این امتحان نمره کمتری می گیریم چرا فرزندان ما نسبت به این دو کشور آشنایی کمتری دارند. به نظر می رسد کم کاری ما در حوزه فرهنگ را می توانیم با ارتباط فرهنگی و با کوشش هر چه بیشتر جبران کنیم؛ حتی از زمینه های اقتصادی به عنوان پیوستی فرهنگی برای توسعه و عمق ارتباط هر چه بیشتر دو ملت این استفاده کنیم.
در پایان این آیین از برگزیدگان دومین جایزه منطقه ای کتاب سال ویژه هند، تجلیل شد.
در محور تصحیح متون، کتاب مرآت الاصطلاح تصحیح پرفسور چندر شیکهر به عنوان برگزیده و کتاب‌های کلیات غلام علی آزاد بلگرامی تصحیح سید حسن عباس و کتاب تشریح الاقوام تصحیح آذرمیدخت صفوی، شایسته تقدیر معرفی شدند.
در بخش تالیف نیز کتاب تحقیق، تنقید، تصحیح متن اور فارسی فرهنگ‌نویسی تالیف ریحانه خاتون به عنوان برگزیده و کتاب‌های ابعاد سیر العارفین تالیف راجندر کمار و کتاب عبدالحسین زرین کوب(احوال و آثار) تالیف مهتاب جهان، شایسته تقدیر شناخته شدند.
همچنین در بخش ترجمه، کتاب دقایقی با قرآن ترجمه محمدعلی کوثر به عنوان کتاب برگزیده این دوره از جایزه منطقه‌ای کتاب سال ویژه هند شناخته شد و کتاب های تیسرالاپنه ترجمه کلیم اصغر و شعر مدرن ایران ترجمه عزیز مهدی، شایسته تقدیر این جایزه معرفی شدند.
آیین اختتامیه دومین جایزه منطقه‌ای کتاب سال ویژه هند، امروز چهارشنبه (۱۸ دی ماه) با حضور محسن جوادی معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نیکنام حسینی پور مدیرعامل موسسه خانه کتاب، علی چگینی سفیر ایران در هند، محمدعلی ربانی رایزن فرهنگی ایران در هند، احمد علی حیدری دبیر علمی جایزه جهانی کتاب سال، رجبعلی سالاریان مدیر نمایشگاه های استانی موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران و جمعی ازمسئولان فرهنگی و نویسندگان هندی در مرکز بین المللی هند برگزار شد.