سید حسن امین، در نشست دماوند و سلسله‌های اساطیری که عصر دوشنبه در موزه ملی ایران برگزار شد، گفت: در نگاه پیشینیان ما اسطوره تفاوتی با تاریخ نداشته و تا همین سال‌ها پیش روایت‌های پیشدادی و کیانی تاریخ ما محسوب می شدند. اساطیر نمونه مراحل مختلفی از پیشرفت و رشد بشری هستند.
این تاریخ‌نگار، با اشاره به روایت کاوه آهنگر، ادامه داد: جامعه با پیشرفت روز به روز ارزش هایش متفاوت میشود پس از کشف آهن طبقه ممتازی به نام صنعتگر به وجود آمد که توانایی ساخت ابزارهایی را داشتند که تا آن زمان غیرعادی بود. آهنگران به همین دلیل طبقه ویژه ای به حساب می آمدند و ضحاک به همین دلیل است که از کاوه می‌خواهد نامه‌ای را با عنوان عدالت سلطنت و امضا کند. همین که کاوه می‌تواند از دستور او سرپیچی و حتی همین نکته که سواد نوشتن و امضا کردن دارد، نشان از طبقه اجتماعی اوست.
امین افزود: دماوند بار همه اساطیر ایران را به دوش کشیده است، چنانکه زال از طریق سیمرغ رشد کرد، گاو برمایه نیز فریدون را در کوهپایه‌های البرز رشد می‌دهد، نبرد ضحاک با جمشید و ضحاک با فریدون نیز در دامنه البرز کوه و در کنار دماوند روی می‌دهد.
وی با اشاره به روایت ضحاک گفت: در داستان ضحاک وقتی می‌گوییم اره جمشید را دو نیم کرد باید دقت کنیم وقتی اره اختراع شده یعنی آهن کشف شده بود است. او بدترین چهره حکومت در ادبیات و اسطوره های ایران است فردوسی و دیگر شاعران همه اشخاص فرومایه و بدکار را در او ترسیم کردند. معنی خوردن مغزها توسط مارهای روی دوش ضحاک این است که اجازه پرورش مغزها را نمی‌دهد و از پرورش جوانان جلوگیری می‌کند ضحاک نماد مردی جاهل و خبیث و ضدمردمی است.
امین تاریخ با برشمردن چهار مرحله اصلی در تمدن بشر، گفت: نخستین مرحله اسطوره است، بعد از اسطوره ها به ادیان و بعد از آن فلسفه و پس از آن به علم می رسیم. شخصیت دماوند هم در این چهار مرحله تغییر کرده و معناهای متفاوتی یافته است امروز ارزش دماوند را درک می کنیم و این مسئله برای ما افتخار است.
امیر عبدی پور، دبیرکل بنیاد نوروز، نیز با اشاره به اندیشه های عمیقی که در اسطوره ها می توان یافت، افزود: دماوند یکی از مهمترین ارکان اسطوره ای ماست، یکی از نقاطی که می‌توان به آن افتخار کرد و از آن بهره گرفت.
عبدی پور با اشاره به غنای فرصت های فرهنگی در ایران و ظرفیت بالای آثار پژوهشی در مورد این فرهنگ، ادامه داد: کیخسرو و جمشید شاه و تمدن هایی که در اسطوره های ایران ساخته شده دماوند را به عنوان یکی از مقصدها و مبداهای اساطیر معرفی می کند. قدرت اساطیر یک پیام اساسی دارد و آن اثرگذاری در جامعه است، هر جامعه‌ای که پیشینه تاریخی و باستانی دارد لزوما تمدن ندارد، چون بنیان آن اندیشه است. تمدنی که نتواند ژرفای تفکر را به وجود بیاورد تمدن به حساب نمی آید.
عبدی پور همچنین دماوند بزرگترین حامی ما در فهم و شناخت اساطیر دانست.
محمدرضا نعمتی، باستان شناس در مورد منطقه دماوند گفت: با توجه به اهمیت دماوند، مطالعات شایسته این منطقه، انجام نشده است، اما این شهر و منطقه در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
وی با اشاره به کاوشهای باستان‌شناسی در منطقه دماوند افزود: در نخستین کاوش ها آثاری تا هزاره اول قبل از میلاد پیدا شده اند اما بیشتر آثار مربوط به دوران قاجار و پهلوی و قرون اولیه اسلامی بودند. در بررسی های بعدی آثاری از دوران پارینه سنگی و نوسنگی هم پیدا شد که بر اساس گمانه زنی ها ۱۴ تا ۱۸ هزار سال پیش عقب می رود.
نعمتی ادامه داد: در کاوشهای هیئت مشترک ایران و فرانسه سال ۱۳۸۴ محوطه‌هایی در دماوند کشف شد که به ۲۰۰ هزار تا ۴۰ هزار سال پیش برمی گردد و همه آنها فضای باز هستند و به ما می‌گویند که انسان های نئاندرتال آن دوره در فضاهای بدون سقف اسکان داشتند و در غارها زندگی نمی کردند.
وی با تحلیل کاوش های شهر دماوند گفت: آثار مهم اشکانی و ساسانی به ویژه گورهای بسیاری در این منطقه کشف شده اند که اهمیت زیادی دارند. قبرهایی که درون آنها کنار اسکلت ها، سفالینه‌ها و اشیا و ابزار فلزی و مفرغی پیدا شده اند. گور هایی که به شکل سردابی، دخمه‌ای و گودالی هستند. متاسفانه در دوره ساسانی یک قلعه روی گورستان ساخته میشود و بسیاری از گروه ها از دست می روند اما با توجه به این گروه‌ها واضح است که مردم این مناطق دامپروری و کوچ‌رو بودند و برای بهار و تابستان از مناطق دیگر به این طرف کوچ می کردند.
نعمتی، تکوک (ظرفهایی که در دوران کهن به شکل جانوران ساخته می‌شدند)های این منطقه را مهم دانست و گفت: این تکوک ها ویژگی ها و ظرافت بسیاری دارند و در طرح های آنها در برخی موارد از تکوک های هخامنشی بهره گرفته شده است. برخی از آنها منحصر به فرد است مانند تکوکی که به شکل پا ساخته شده و تمام ظرافت طبیعی آن حفظ شده است. علاوه بر ظروف سفالی انگشتر یا دستبند نقره و ابزار مفرغی آهنی هم در این منطقه پیدا شده است. زیورآلاتی از چوب عقیق خمیر شیشه و غیره از کشفیات منطقه دماوند هستند.
این باستان شناس اظهار داشت: دماوند دروازه ری به طبرستان بوده و این گورستان در همین مسیر قرار داشته و بسیار اهمیت دارد.
کیوان سالمی فیه، دبیر اجرایی همایش دماوند و سلسله های اساطیری، از جایگاه والای دماوند در شعر شاعران گفت و اینکه مهمترین ویژگی دماوند، نقش آن در شکل گیری شخصیتهای اساطیری است.
کیومرث، جمشید، کیکاووس، منوچهر، آرش شیواتیر (کمانگیر) و بسیاری از سپهسالاران ایران از دماوند بودند، جایگاه ایزد مهر و آشیانه سیمرغ در دماوند است. اولین ساکنان ایران در دماوند ساکن شدند. دماوند در اوستا نیز جایگاه ویژه آیینی دارد و آغاز و پایان جهان، منزلگاه میترا، ایزد مهر است و روان همه انسان ها در سفر پس از مرگ از قله دماوند تا به عرض، از پل چینوات به دوزخ می گذرد.
وی افزود: جشن های نوروز، تیرگان و مهرگان با دماوند آمیخته اند. آنگونه که طبری، ثعالبی و بیرونی روایت می‌کنند جمشید شاه سوار بر گردونه‌ای پرواز می‌کند و به جنگ اهریمنان می‌رود و در روز هرمز فروردین ماه پیروزمندانه بر دماوند فرود می‌آید و ایرانیان به نام جشن نوروز تا هفت روز را پس از آن جشن می‌گیرند.
سالمی ادامه داد: ضحاک ماردوش در روز مهر ماه مهر توسط فریدون به بند کشیده می شود و ابن اسفندیار (مورخ قرن ششم ) در تاریخ طبرستان، فریدون را اهل روستای ورک لاریجان دماوند می داند. ابن فقیه، یاقوت حموی و قزوینی نیز به زنجیر کشیدن ضحاک در غار دماوند را نوشته اند که این روز مهرگان است و ایرانیان آن را جشن می گیرند. در شاهنامه بایسنقر شاه اسماعیل صفوی نیز مینیاتوری ضحاک را با دست و پای بسته در غاری پای دماوند کوه نشان می دهد.
این پژوهشگر، گفت: جشن تیرگان نیز با پرتاب تیر آرش از دماوند تا آنسوی آمودریا شناخته میشود و آرش روز تیر از ماه تیر را برای این پرتاب انتخاب کرد و پیام صلح و فرهنگ ایران فرهنگی را به جهانیان می دهد. رستم با دیو سپید می جنگد و او را در دماوند می کشد. در مهریشت آمده که میترا نخستین باشنده جهان معنوی پس از برآمدن خورشید از فراز قله البرز بر سراسر کشور می تابد.
سالمی اظهار داشت: آموزه‌های باطنی و آیینی ایران باستان با دماوند اجین هستند. پارسیان هند به دماوند می آیند و خوان می گسترند و نیایش می کنند. موبدان بزرگ زرتشتی در دوران اشکانی و ساسانی مانند مس مغان یا مغ بزرگ در دماوند می زیستند و دیاکانوف گواه مراسمهای آیینی را وجود گورهای زیاد به شیوه آیینی زرتشتیان در اطراف دماوند می داند.