روزنامه ایران در گزارشی آورده است: وقتی صدای اعترض‌ها و گلایه‌ها هم بالا می‌رود، بحث ارزیابی اجتماعی و نظرسنجی به میان می‌آید، قول و قرارهایی هم گذاشته و وعده وعیدهایی هم داده می‌شود، اما با اصلاحات جزئی نمی‌توان بار سنگین تبعات منفی یک پروژه را از دوش مردم برداشت.
شهرداری موظف است اعتراض شهروندان را بررسی کند
رئیس شورای شهر تهران با بیان اینکه شهروندان باید در پروژه‌های شهری مشارکت داشته و در جریان جزئیات آن قرار بگیرند، به «ایران» می‌گوید: «در کشورهای توسعه یافته اگر شهروندی به پروژه‌ای اعتراض داشته باشد، شهرداری موظف است آن اعتراض را بررسی کند، به این صورت که قبل از اجرای هر پروژه‌ای شهرداری ابتدا باید درباره آن اطلاع‌رسانی کند، شهروندان در مدت یک ماه اجازه دارند تا نسبت به ساخت یا اجرای آن پروژه شکایت و انتقاد خود را مطرح کنند. یعنی شهرداری نمی‌تواند بسرعت شروع به کلنگ‌زنی کرده و ساخت و ساز را شروع کند. درواقع این مدت زمان تعیین شده تا اگر کسی شکایتی داشت، مطرح کند.
او ادامه می‌دهد: «در صورتی که شکایت شهروندان مورد قبول واقع نشد، شما به عنوان یک شهروند یا حتی نهاد مردمی و سازمان مردم نهاد می‌توانید به شعبه یا دفتر شهرداری که مخصوص شکایات شهروندان به شهرداری درباره پروژه‌های عمرانی است، مراجعه کرده و شکایت خود را مطرح کنید، جالب اینکه تا زمانی که به شکایت شما رسیدگی نشده و جواب نگرفته‌اید، شهرداری حق ندارد پروژه را شروع کند. ممکن است این پروسه ۲ تا ۳ ماه هم زمان ببرد.»
به گفته هاشمی، در کشورهای توسعه یافته مثل سوئیس هنگام اجرای پروژه‌های بزرگ مثل پل صدر که هزینه و اثرگذاری بالایی بر شهر و شهروندان دارد، رفراندوم برگزار می‌کنند. درواقع شهرداری هرگز بدون برگزاری رفراندوم، پروژه‌ای به این وسعت و هزینه را شروع نمی‌کند. به این علت که این پروژه‌ها با مالیات و عوارض مردم ساخته می‌شود و برای همین هم شهروندان قطعاً باید با آن موافقت کنند و شکایتی نداشته باشند.
درباره پروژه‌های عمرانی حتی اطلاع‌رسانی هم نمی‌شود
به اعتقاد حسین ایمانی جاجرمی، جامعه‌شناس براساس ماده ۸۰ برنامه ششم توسعه، باید برای هر طرح کلان ملی پیوست اجتماعی تهیه کرد. وزارت کشور هم مسئول تدوین آیین‌نامه‌ای برای این پیوست اجتماعی است، اما همچنان این آیین‌نامه در دولت مانده و به آن توجهی نمی‌شود. در حالی که این موضوع می‌تواند مقدمه‌ای برای توجه به بحث‌های کلان حقوق شهروندی در هر جامعه‌ای باشد. اگرچه دستگاه‌های عمرانی قطعاً با پیوست‌های اجتماعی مخالفت خواهند کرد، چون این موضوع به ضررشان است.
جاجرمی می‌گوید که این پیوست‌های اجتماعی در هیچ دوره‌ای جدی گرفته نشده است، نه برای ساخت مال‌ها و مراکز تجاری و نه حتی برای بزرگراه‌ها، اتوبان‌ها و تونل‌ها! در حالی که در همه دنیا این پیوست‌های اجتماعی مورد مطالبه مردم است، مردمی که در درجه اول از این اقدامات مداخله‌ای متأثر می‌شوند. در ایران اما درباره پروژه‌های عمرانی حتی اطلاع‌رسانی هم نمی‌شود و ساکنین پیش از اجرا غافلگیر می‌شوند. در حالی که باید پیامدهای اجرای هر پروژه برای مردم تشریح شود.
به گفته او، در بسیاری از کشورها، مردم پیش از اجرای پروژه مداخله داده می‌شوند. اول از همه نیز ذینفعان و افرادی که سهم دارند، در جریان قرار می‌گیرند. اگر برخی اعتراض یا شکایت دارند، مسئولان شهری موظف به پاسخگویی هستند. مثل زمانی که قرار بود خط بی‌آرتی برای بولوار کشاورز راه‌اندازی شود و باید بخشی از این بولوار تخریب می‌شد، اما مطالعاتی که حول پروژه انجام شد، نشان می‌داد اجرای این پروژه، تبعات منفی زیادی دارد و به همین علت هم لغو شد. اگر این مطالعات به درستی انجام شود، چون روش شناسی خاصی دارد، قابل اعتناست. ما انجمن بین‌المللی ارزیابی تأثیر داریم که بخشی از روشی که در پی می‌گیرد، براساس رفراندوم‌های محلی و نظرخواهی است. اتفاقاً روش بسیار پیچیده‌ای‌است و شما براحتی نمی‌توانید اقدام مداخله‌ای انجام دهید. بلکه مرحله به مرحله باید پیش بروید که هر مرحله هم قابل بحث است. جالب اینکه یکی از همین نظرسنجی‌ها نشان می‌داد که ۸۰ درصد مردم یک منطقه از اجرای پروژه ایکس خبر نداشتند. وقتی از معاون اجتماعی وقت سؤال کردند که چرا اطلاع‌رسانی نکردید، پاسخ قابل توجهی داد. گفت اگر خبر می‌دادیم، جلوی کار را می‌گرفتند.
جاجرمی می‌گوید وقتی پروژه‌ای برخلاف خواست مردم اجرا شود، پر مسأله می‌شود و این به فرهنگسازی سازمانی ما برمی‌گردد. بازسازی شهر فردوس در سال ۴۷ در خراسان نشان می‌دهد باوجود آنکه مردم خواهان بازسازی در نقطه‌ای دیگر از شهر بودند، اما چون دستگاه‌ها به آنها بی اعتنایی کرده و کارشان را انجام دادند، مخالفان اجرای پروژه به نقطه‌ای دیگر رفته و شهر خودشان را با نام «اسلامیه» ساختند. این شهر هنوز هم با همین اسم وجود دارد. متأسفانه فرهنگ سازمانی ما ضد مشارکت است و متحول نشده و ما همچنان راه دستگاه‌های اداری قبل از انقلاب را ادامه می‌دهیم.
این جامعه‌شناس معتقد است که بی توجهی به این موضوع، تبعات زیادی دارد و اگر شهرداری به صورت یک نهاد بی طرف و عام عمل نکند، سرمایه اجتماعی را از دست می‌دهد. به هرحال هر پروژه‌ای یک طرف برنده و یک طرف بازنده دارد، شما به عنوان یک دستگاه عمومی باید تعادل برقرار کنید، اما مدیران شهری معمولاً سمت برنده‌ها می‌روند. مثل اتفاقی که در اکباتان و ساخت مگامال افتاد، شهرداری از این زمین به عنوان آورده خود استفاده کرد و با سرمایه‌گذار شریک شد، درحالی که دستگاه‌های عمومی باید نهاد بی طرف و داور باشند و تعارض منافع را کم کنند. به علت همین سوگیری‌ها هم اعتماد عمومی را از دست داده‌اند و اتفاقاً شهرداری‌ها جزو نهادهای عمومی هستند که کمترین اعتماد به آنها وجود دارد.
فعلاً در دوران مقدماتی هستیم
آیا پیش از اجرای هر پروژه‌ای در تهران، از مردم محل نظرخواهی می‌شود؟ پاسخ شهردار منطقه ۱۲ به این سؤال منفی است. به گفته او، ما در نظام شهرسازی و مدیریت شهری تا مرحله‌ای که شهروندان مثل کشورهای توسعه یافته در این سطح مشارکت داشته و به صورت فنی و دقیق نظر دهند، فاصله زیادی داریم: «اگرچه ما باید بازیگران اصلی، ذینفعان جدی و افرادی که با اجرای آن پروژه زندگی روزمره‌شان مختل می‌شود را شناسایی کرده و درباره آن پروژه اطلاع‌رسانی کنیم. اما نباید پروژه‌ای که با رعایت حقوق عامه طراحی می‌شود، در تعارض با حقوق افراد خاص قرار بگیرد و شهر از ظرفیت و ویژگی‌هایی چنین پروژه‌ای محروم شود. مثل طرح کنترل ترافیک که برای عموم شهروندان اثرات مثبت دارد، اما ممکن است برای ساکنین محدودیت‌هایی را ایجاد کند.
علی‌محمد سعادتی می‌گوید: در شهرداری تهران موضوع مشارکت و مداخله شهروندان در پروژه‌ها در دوران مقدماتی قرار دارد و ما درحال تمرین هستیم. اکنون همه پروژه‌های مصوب شورای شهر در منطقه ۱۲ (منطقه مرکزی)، در قالب دفترچه‌ای به عنوان طرح ارتقای زندگی چاپ شده تا به اطلاع شهروندان محل برسد. مثلاً بازار میوه و تره‌بار در کجا ساخته می‌شود. ما با شورایاری‌ها به صورت مستقیم در ارتباطیم. پروژه‌ها در هر منطقه‌ای از سه زاویه شناسایی می‌شود که یک ضلع آن شورایاران هستند و بعد نظرات با هم تلفیق می‌شود. مشکلاتی که پیش از اجرای پروژه قابل پیش‌بینی است، در فرآیند تبادل نظر با شورایاران احصا و اصلاح می‌شود.
وی با اشاره به اجرای پروژه لاله‌زار می‌گوید: ما علاوه بر برگزاری جلسات متعدد، با کسبه محل هم صحبت کردیم و به جای اینکه پروژه را به صورت یکباره انجام دهیم و دو ماهه تمام شود، شیوه اجرا را مرحله‌ای کردیم که اگرچه زمانش طولانی می‌شود، اما مردم کمتر دچار مشکل می‌شوند. به همین علت این پروژه با کمترین تنش و اعتراض در حال اجراست و از خیابان انقلاب تا تقوی هم پیش رفته است.