در تعریف استاندارد فضای سبز شهری به منطقه ای پوشیده از گیاه در داخل و اطراف شهرها گفته می شود که دارای سه کارکرد مهم تعدیل و تلطیف هوا ، زیبایی آفرینی و نشاط اجتماعی است.
در تعریف جامع تر ، فضای سبز شهری بخشی از فضاهای باز شهری است که عرصه های طبیعی یا مصنوعی آن تحت استقرار درختان ، گل ها ، چمن ها و سایر گیاهان قرار دارد و بر اساس نظارت و مدیریت انسان با در نظر گرفتن ضوابط ، قوانین وتخصص های مرتبط با آن برای بهبود شرایط زیستی، زیستگاهی و رفاهی شهروندان و مراکز جمعیتی غیرروستایی، حفظ، نگهداری یا بنا می‌شود.
امروزه مفهوم شهرها بدون وجود فضای سبز موثر در اشکال گوناگون آن قابل مقایسه نیست. شهرها به عنوان کانون های تمرکز فعالیت و زندگی انسان ها برای اینکه بتوانند پایداری خود را تنظیم کنند چاره ای جز پذیرش ساختار و کارکردی متاثر از سیستم های طبیعی ندارند. در این میان فضاهای سبز شهری جزء ضروری پیکره شهرها بوده و کمبود آنها می تواند اختلالات جدی در حیات شهرها به وجود آورد.
استان مازندران که از دیرباز به عنوان سرزمینی سبز شناخته می شود در چند دهه اخیر با آمارهای نگران کننده ای از فضای سبز شهری رو به رو است تا جایی که بتازگی مدیرکل دفتر فنی استانداری هم در یک نشست از این وضعیت و بی توجهی شهرداری ها و دیگر دست اندرکاران شهری انتقاد کرد.
آمارها نشان می دهد که در حال حاضر ۱۱ میلیون و ۴۴۰ هزار متر مربع فضای سبز شهری در مازندران وجود دارد که با احتساب حضور ۵۵ درصد از جمعیت مردم استان در مناطق شهری، سهم هر شهروند مازندران حدود ۶/۴ متر مربع است.
این درحالی است که سرانه فضای سبز شهری در کشور ۱۲ متر مربع است ، عددی که مازندران فاصله بسیار و معناداری با آن دارد.
گذشته از آمارهای فوق که خود جای بحث دارد ، اما پرسش اصلی گزارش این است که آیا واقعا شهرهای مازندران از کمبود فضای سبز شهری رنج می برند ؟ یا اینکه همواره بازی با اعداد ابزاری برای پر کردن صفحه روزنامه ها و خبرگزاری ها است؟
نکته قابل توجه در مازندران این است که نقاط شهری آن یا چسبیده به روستاها و مزارع کشاورزی هستند و یا این که به باغ ها و باغستان های وصلند و در واقع گذر از مسیر بیش از ۳۰۰ کیلومتری از شرق تا غرب مازندران هیچ فاصله ای برای تشخیص محدوده شهری و روستایی وجود ندارد و تنها تابلوهای ورود و خروجی شهرها جدا کننده این پیوستگی هستند.
کمبود زمین مشکل اصلی فضای سبز شهری
مدیرکل دفتر فنی استانداری مازندران که مسئول پروژه های عمرانی استان نیز می‌باشد گفت: اصلی ترین مشکل در ایجاد فضای سبز شهری فقدان یا محدودیت زمین در استان است.
احمد توکلی اظهار داشت: محیط شهری مازندران بر خلاف استان های دیگر بسیار محدود است و محدوده های حاشیه ای شهرهای استان نیز دارای ارزش کشاورزی و طبیعی بالایی هستند که نمی توان به آنها ورود کرد.
وی ادامه داد: محدودیت زمین در مازندران نه تنها ایجاد فضای گسترده سبز شهری را مانع می شود، بلکه عدم تغییر کاربری برخی از اراضی نیز پاشنه آشیل برخورداری مناطق شهری مازندران از فضای سبز است.
مدیرکل دفتر فنی استانداری مازندران همچنین گرانی و بهای زیاد تملک زمین در محدوده شهری استان را نیز از دیگر مشکلات ایجاد فضای سبز دانست و افزود: در برخی مواقع ارزش این زمین ها با نیمی از بودجه عمرانی یک شهر برابری می کند.
هزینه بالا و درآمد پایین
مدیرکل دفتر فنی استانداری مازندران همچنین درآمد پایین شهرداری ها و هزینه ایجاد فضای سبز شهری را از دیگر دلایل کمبود فضای سبز عنوان کرد.
توکلی ادامه داد : در حال حاضر برای ساخت یک هزار متر فضای سبز اعتباری بالغ بر ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون تومان و برای جبران محدودیت فضای سبز استان و رساندن آن به میانگین ملی حدود سه هزار میلیارد اعتبار لازم است.
به گفته او این میزان اعتبار سه برابر بودجه عمرانی سال ۹۸ مازندران است که از عهده شهرداری ها با شرایط فعلی بر نمی آید.
توکلی گفت: شهرداری های مازندران نیز هیچگاه به سمت درآمدهای پایدار حرکت نکردند که یکی از خروجی‌های آن دست بسته آنها برای افزایش خدمات شهری است.
سرانه فضای سبز کشور برای مازندران صدق نمی‌کند
مدیرکل دفتر فنی مازندران با اشاره به اینکه اغلب شهرهای مازندران در جوار جنگل ها و پارک های جنگلی وسیعی قراردارند، گفت: سرانه ای که برای فضای سبز شهری کشور اطلاق می شود، برای مردم مازندران صدق نمی کند.
وی افزود : برای مثال شهرستان هایی همچون نور ، چمستان ، نوشهر و رامسر در موقعیت جغرافیایی چسبیده به جنگل قرار دارند که اگر این جنگل ها را به عنوان فضای سبز در نظر بگیریم سرانه فضای مردم شهرهای مذکور دهها برابر میانگین کشور است.
توکلی گفت : به همین خاطر آنچه در کشور به عنوان فضای سبز شهری مرسوم است با معادلات جغرافیای مازندران سازگار نیست و نباید با این مقیاس و معیار فضای سبز شهری در مازندران را سنجید.
این مسئول تاکید کرد: البته فضای سبز شهری تعریف و شرایط متفاوتی از جنگل دارد که شهرداری‌ها حق ندارند به بهانه همجواری با جنگل از فراهم سازی این شرایط امتناع کنند.
مدیرکل دفتر فنی استانداری مازندران گفت: شاید همجواری با جنگل عواملی همچون زمین و هزینه را برای شهرداری ها کاهش دهد، اما باید جنگل ها به عنوان یک پارک و فضای سبز جهت بهره برداری شهروندان از نظر خدمات و امکانات رفاهی آماده سازی شود.
پس نتیجه ای که می توان از سال ها نگرانی از محدودیت فضای سبز شهری گرفت این است که شهروندان مازندرانی با وجود اینکه در کنار فضای سبز زندگی می کنند ، اما از امکانات و خدمات استاندارد فضای سبز بی بهره و محروم هستند.
جالب اینجاست که مدیرکل دفتر فنی استانداری مازندران نیز تصریح کرد: ایجاد بسترهای لازم برای فضای سبز ضرورت دارد ، اما اینکه شهرداری ها از این فضا بهره نمی برند پرسشی است که باید در مجالی دیگر به آن رسیدگی شود.