استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات در کشور و باقی ماندن این ترکیبات در محصولات سبب شده است تا اصلی‌ترین راهبرد برای توسعه کشاورزی در کشور در وهله اول، افزایش سطح سلامت جامعه با اولویت قرار گرفتن تولید محصول سالم و در وهله بعد تولید محصول گواهی شده، سالم و ارگانیک باشد. از پشتوانه‌های قانونی اجرای برنامه تولید سالم در کشور، می‌توان به تکالیف برنامه پنجم توسعه در تحت پوشش قرار گرفتن حداقل ۲۵ درصد از سطح تولید به محصولات سلامت تا پایان برنامه پنجم و نیز ماده ۲۹ قانون افزایش بهره‌وری در بخش کشاورزی مبنی بر کنترل کیفی، بازرسی و صدور گواهی کیفیت برای محصولات کشاورزی و تعریف استانداردها و معیارهای فرایند تولید تا عرضه اشاره کرد.
هدف نهایی از اجرای برنامه تولید سالم در کشور، سوق داوطلبانه کشاورزان به سمت تولید محصول سالم در کشور با استفاده از امکانات غیردولتی است، به نحوی که این برنامه بطورر داوطلبانه ادامه یافته و کشاورزان به این باور برسند که به منظور ایجاد اطمینان خاطر در مصرف‌کنندگان باید به تولید محصول سالم روی آورده و به عرضه آن در بازار بپردازند.
اما محصول سالم در آیین‌نامه اجرایی بند “ب” ماده (۶۱) قانون برنامه چهارم توسعه، به محصولی گفته می‌شود که عاری از عناصر و ترکیبات سمی و آلاینده بوده یا با رعایت حداکثر باقی‌مانده مجاز (MRLs) تولید شده باشد، با استناد به این تعریف می‌توان گفت محصول سالم یا می‌تواند ماحصل اعمال دستورالعمل‌ها و روش‌های تولید ارگانیک(کشاورزی زیستی) باشد که در این حالت عاری از عناصر و ترکیبات سمی و آلاینده است و به آن محصول ارگانیک اطلاق می‌شود یا محصول به دنبال اعمال سایر دستورالعمل‌ها و روش‌های تولیدی به‌دست آمده باشد و عناصر سمی و آلاینده در آن کمتر از حداکثر باقی‌مانده مجاز باشد که یکی از این دستورالعمل‌ها "Good Agricultural Practices" یا عملیات خوب کشاورزی حداکثر باقی‌مانده مجاز است که به تولید محصول GAP منتهی می‌شود.
در دنیا استانداردهای معتبری در سطوح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی برای عملیات خوب کشاورزی تدوین شده و ایران نیز از این حرکت جهانی استقبال کرده و با تأکید بر اعمال استانداردهای کنترل کیفی تولیدات و فرآورده‌های کشاورزی در تدوین قوانین برنامه پنجم توسعه، گام‌های اولیه را در این مسیر با تدوین استانداردهای ملی تولید محصولات کشاورزی بر اساس عملیات خوب کشاورزی برداشته است. از سوی دیگر، از آنجایی که ملاک عمل و شاخص تشخیص سلامت محصول و آزمون میزان باقی‌مانده آلاینده‌ها در محصولات کشاورزی، انطباق آنها با حدود مجاز است، یکی دیگر از اقدامات خوب صورت گرفته توسط وزارت جهاد کشاورزی و سازمان ملی استاندارد ایران، تدوین حدود مجاز باقی‌مانده سموم و آفت‌کش‌ها و فلزات سنگین در محصولات کشاورزی به‌صورت استانداردهای ملی است.
وجود ۵۶۹ هزار هکتار مزارع کشاورزی دراصفهان که ۱۱ درصد از اشتغال و ۷ درصد از تولید ناخالص ملی استان را به خود اختصاص داده، این استان را در موقعیتی ممتاز در صنعت کشاورزی در کشور قرار داده، بطوریکه اصفهان در بسیاری از بخش‌های کشاورزی در کشور برتر است، برای مثال سطح زیر کشت محصولات گلخانه‌ای شامل سبزی و صیفی و گل و گیاه زینتی استان رتبه دوم کشوری را دارد، بنابراین تولید محصول سالم و گواهی شده نیز در این منطقه می‌تواند بطور فراگیری گسترش یابد و الگویی هم برای سایر مناطق کشور باشد.
بر همین اساس، خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران(ایرنا) استان اصفهان، میزگردی را با عنوان «چالش‌ها و راهکارهای تولید محصولات سالم و گواهی شده در اصفهان» با حضور مسعود ترابی مدرس دانشگاه و استاد رشته کشاورزی، شهره مسائلی رییس گروه محیط زیست و سلامت غذا سازمان جهاد کشاورزی، مسعود پزشکی مشاور و سید کسری بابایی رییس اداره روابط عمومی این سازمان برگزار کرد.
هر محصول کشاورزی، سالم و ارگانیک نیست
استاد کشاورزی دانشگاه در این میزگرد اظهار داشت: نمی‌توان هر محصولی را به عنوان ارگانیک نام برد و باید این عناوین را در جای خاص خود مورد استفاده قرار داد، اما این روزها این عنوان‌های چشمگیر مورد سواستفاده سودجویان قرار گرفته است.
مسعود ترابی خاطرنشان کرد: محصولات سالم و ارگانیک در هر جایی امکان تولید ندارد و در بازار بسیاری از محصولاتی که با نام ارگانیک عرضه می‌شوند واقعا به روش‌های استاندارد تولید نشده‌اند.
وی ادامه داد: تولید محصولات سالم یا همان گواهی شده در جهان از سوی کشورهای پیشرو به‌عنوان یک اصل مورد قبول قرار گرفته و این روش، دیدگاه نوگرایانه‌ای به تولید محصولات کشاورزی محسوب می شود.
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: فرایند کار اینطور مطرح می‌کند که در هر نوع عملیات کشاورزی، بهترین روش را باید انتخاب کرد و تنها به موضوع کود و سم اشاره ندارد بلکه از بذر و زمین گرفته تا عملیات زراعی و همچنین برداشت، بسته‌بندی و نگهداری محصول را مورد ارزیابی و نظارت قرار می‌دهد، به دیگر سخن، تمام مراحل کاشت، داشت و برداشت و موارد پس از آن باید به بهترین نحو ممکن انجام گیرد.
ترابی اضافه کرد: در کشورهای خارجی، عملیات خوب کشاورزی Good Agricultural Practices و به نوعی همان محصولات گواهی شده تنها مختص سبزی و صیفی‌جات نیست بلکه تمام محصولات کشاورزی را شامل می‌شود، باید بدانیم که این نوع عملیات، بهره‌وری بالا را به همراه دارد و بر استفاده بهینه از آب، کود، سم و انرژی بطور جدی تاکید می‌کند.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه محصول گواهی شده و سالم به این معنا نیست که بقیه محصولات ناسالم هستند، خاطرنشان کرد: باید این نکته را مد نظر قرار داد که فرایند تولید محصول گواهی شده و سالم کاملا تحت کنترل و نظارت است و می‌توان با اطمینان کامل از سلامت آن سخن به میان آورد.
به گفته وی، مردم در دیدگاه عمومی و بویژه بسیاری از مراکز بیمارستانی و بیماران بدلیل اینکه از لحاظ سلامت خوراک باید دقت بیشتری داشته باشند این محصول را بدون دغدغه مصرف خواهند کرد.
مدرس دانشگاه علمی، کاربردی با اشاره به اینکه در این شیوه از تولید، سابقه زمین و مزرعه مورد بررسی قرار می‌گیرد، گفت: بر همین اساس می‌توان سابقه وجود هرگونه آلاینده‌ها در زمین را مورد ارزیابی قرار داد و از کشت در مناطقی که ممکن است در آنها آلاینده وجود داشته باشد، اجتناب کرد.
ترابی گفت: برای مراحل مختلف این الگوی تولید، سوال کلیدی به صورت فهرست و چک لیست وجود دارد و کارشناس مربوطه به هر بخش نمره مشخص می‌دهد و مرحله به مرحله جلو می‌رود تا بتوان در فرآیند تولید بهترین روش‌ها را با الگوی مناسب و نمرات بالا انتخاب کرد.
اشتغال بیشتر با توسعه تولید محصولات گواهی شده
این استاد دانشگاه افزود: با توسعه الگو و تولید مذکور اشتغالزایی بالا خواهد رفت و دانش‌آموختگان کشاورزی به بهترین نحو می‌توانند با تاسیس شرکت‌های دانش بنیان در این زمینه به کار مشغول شوند.
وی دستیابی بهتر به بازارهای جهانی و صادرات رو به رشد را از نتایج روی آوری به رونق تولید محصول گواهی شده برشمرد و گفت: محصول سالم در جهان مشتری‌های بی شماری دارد، بنابراین تولید سالم، خودبه‌خود بازارهای متعددی را پیدا خواهد کرد و در نتیجه برای کشورمان رشد اقتصادی را به همراه خواهد داشت.
ترابی به بررسی جزیی‌ترین موارد در این نوع تولید نیز اشاره و خاطرنشان کرد: حتی نوع نازِل سمپاش، نوع سم و میزان آن، روش نگهداری در انبار و سردخانه و روش جابه جایی محصول هم در این روش تولید مدنظر است.
مدرس دانشگاه پیام نور با اشاره به مشکلات این روش تولید محصول در استان اصفهان افزود: بیشترین مشکل وجود کودهای شیمیایی متعدد، آفت کُش‌های غیراستاندارد و فروشندگانی است که هر نوع سم را ارائه می‌دهند.
وی با بیان پیشنهاداتی برای رونق تولید محصول گواهی شده، خاطرنشان کرد: ایجاد شرکت‌هایی که بتوانند با کشاورزان بطور مستقیم کار کنند و خرید محصولات و فروش آنها را در دست بگیرند بخوبی می‌تواند در گسترش آن مفید باشد.
وی ادامه داد: ایجاد شرکت‌های مادرتخصصی و استفاده از مدیران باسابقه در این زمینه موثر است و در کنار آن باید از فارغ‌التحصیلان و شرکت‌های دانش بنیان بخوبی استفاده کرد.
ترابی تصریح کرد: کشاورزی قراردادی و ایجاد نگاه به محصول سالم و گواهی شده از منظر و پنجره کسب و کار، در این زمینه مفید است.
شیب صعودی تولید محصولات سالم و گواهی شده کشاورزی در اصفهان
رییس گروه محیط زیست و سلامت غذا سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان هم در این میزگرد گفت: تولید محصول گواهی شده از سیاست‌های اصلی وزارت جهاد کشاورزی و به تبع آن سازمان‌های جهاد کشاورزی استان‌هاست
شهره مسائلی افزود: استان ما این روش را از ۲ سال قبل در شهرستان‌های فریدن، فریدونشهر، گلپایگان، سمیرم و بویین میاندشت آغاز کرد و در آن سال در قالب ۲۹ هکتار مزرعه پیاز ۲ هزار و ۵۰۰ تُن محصول و در ۱۲ هکتار حدود ۵۰۰ تُن سیب زمینی برداشت و روانه بازار کرد.
وی ادامه داد: در سال ۹۸ سطح زیرکشت بالا رفت و برای اولین بار سیب درختی نیز به روش مذکور تولید شد.
رییس گروه محیط زیست و سلامت غذا سازمان جهاد کشاورزی اصفهان اظهار داشت: کشاورزان استان موفق شدند در سال ۹۸ این روش را برای محصول سیب زمینی در یکصد هکتار، پیاز در ۹۰ هکتار و سیب درختی در ۸۳ هکتار اجرا کنند و به ترتیب ۲ هزار و ۵۰۰ ، پنج هزار و یک هزار و ۳۰۰ تُن محصول سالم و گواهی شده تولید شد.
مسائلی افزود: این نوع محصولات، استفاده از حد مجاز آلاینده‌ها را بطور جدی مد نظر قرار می‌دهد و برای اینکه بتواند این محصول در بازار جایگاه خود را باز کند نیاز به فرهنگ سازی عمومی است.
به گفته رییس گروه سلامت سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان، در این زمین تسهیلات بانکی با نرخ بهره ۱۵ درصد وجود دارد و کشاورزان می‌توانند از تخفیف ۲۰ درصدی در حق بیمه هم استفاده کنند.
وی با بیان اینکه برای تشویق کشاورزان به غیر از همکاری اتحادیه‌های تعاون روستایی و بخش دولتی، آموزش باید محور توجه باشد، خاطرنشان کرد: خودِ کشاورزان باید در قالب آموزش متوجه شوند که این محصولات می‌تواند کم کم در بازار، مشتریان بیشتری پیدا خواهد کرد بنابراین به تولید محصول سالم روی بیاورند.
مسائلی اضافه کرد: برای فرهنگ سازی باید نهادهای دیگر مانند آموزش و پرورش، رسانه‌ها، مرکز بهداشت و شهرداری هم کمک کنند زیرا سلامت جامعه تنها بر عهده وزارت کشاورزی و بهداشت نیست و تمام بخش‌های دیگر نیز در این امر سهیم هستند
رییس گروه محیط زیست و سلامت غذا سازمان یاد شده گفت: همچنین تعریف بودجه و اعتبار خاصی در این زمینه مورد نیاز است البته در یکی دو سال اخیر سازمان تعاون روستایی و اتحادیه تعاون روستایی به ما کمک کردند اما باید یک بودجه مشخص برای این کار تعریف شود تا سرعت تولید محصولات سالم در کشور و استان افزایش پیدا کند.
وی با اشاره به موضوع اعتمادسازی برای مشتریان گفت: مصرف کننده باید بتواند از محصولاتی که به عنوان گواهی شده در بازار یاد می‌شود بخوبی استقبال کند و اعتماد لازم را به آن داشته باشد.
مشاور سلامت سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان هم در این میزگرد با اشاره به اهمیت تامین امنیت غذایی خاطرنشان کرد: دسترسی آزاد و آسان مردم به محصولات کافی و مغذی باید بطور جدی در دستور کار قرار بگیرد.
مسعود پزشکی با اشاره به تولید سالانه ۱۲۰ میلیون تُن انواع محصولات کشاورزی در استان اصفهان تصریح کرد: باید دید که آیا تمام محصولات تولید شده از استانداردها و کیفیت لازم برخوردارند و این امر وظیفه ما را در توسعه شیوه‌های مرتبط با کیفی سازی در فرایند تولید محصولات سنگین‌تر می کند.
مشاور سلامت سازمان جهاد کشاورزی اصفهان به روش‌های مناسب مطلوب و کشاورزی اشاره و تصریح کرد: باید شیوه‌ها و دیدگاه‌ها تغییر یابد تا میزان محصولات با کیفیت بیشتر شود.
پزشکی با اشاره به این روش تولید در اصفهان ادامه داد: پیاز و سیب زمینی به‌عنوان محصولاتی که بیشترین مصرف را دارد و در تمام فصول مختلف توسط تمام اقشار مورد استفاده قرار می‌گیرد در طرح الگوی کشت در استان مورد استفاده قرار گرفت و از سال ۹۵ در ۲ نقطه اصفهان به صورت پایلوت تولید شد.
وی افزود: در سال ۹۸ حدود هشت هزار تُن محصول سیب زمینی و پیاز به این روش روانه بازار مصرف شد و امیدواریم در سال‌های آینده به تولید ۱۵ هزار تُن محصول گواهی شده سیب، سیب درختی، پیاز، گوجه و خیار دست یابیم.
محصولات کشاورزی گواهی شده؛ ضامن سلامت جامعه
مشاور سلامت سازمان جهاد کشاورزی گفت: از آنجا که سلامت این نوع محصولات بطورر کامل تضمین می‌شود بهترین سرمایه‌گذاری برای سلامت انسان می‌تواند مصرف این محصولات باشد تا از ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها جلوگیری کرد.
پزشکی تاکید کرد: این هزینه برای مصرف محصولات سالم در اصل هزینه نیست بلکه سرمایه‌گذاری به شمار می‌رود.
مشاور جهاد کشاورزی یادآور شد: کشورهای خارجی از مصرف‌کنندگان پسته و زعفران ایران به شمار می‌روند و آنان ما را به رعایت استاندارد و موازین بهداشتی و کیفی سوق دادند، بنابراین در داخل کشور نیز باید به یک مطالبه‌گری جدی از سوی مردم برای افزایش کیفیت محصولات وجود داشته باشد.
به گفته مشاور سلامت سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان، به حداقل رساندن آلودگی‌های فیزیکی، شیمیایی و میکروبیولوژی در محصول به منظور تامین امنیت و ایمنی مواد غذایی، ردیابی معکوس محصول با استفاده از کُدهای خاص موجود در بسته محصولات، ارتقای کیفیت ویژه کیفیت بهداشتی محصولات تولیدی، بهبود راندمان مصرف و کاربرد عوامل و منابع تولید، کاهش مصرف ترکیبات شیمیایی، به حداقل رساندن اثر تخریبی فعالیت‌های کشاورزی بر محیط زیست، تضمین کارفرما برای توجه به سلامت و ایمنی کارگران و رعایت استانداردهای ملی، اهداف نهایی استقرار تولید محصول سالم و گواهی شده است.
رییس اداره روابط عمومی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان نیز در این میزگرد گفت: به فرهنگ‌سازی بیشتر در این زمینه نیاز داریم و این مشارکت دیگر نهادها را می‌طلبد.
سید کسری بابایی ادامه داد: تبلیغات موثر و همچنین تسهیلات کم بهره و استفاده بیشتر از دانشگاه‌ها می‌تواند فرایند تولید محصول گواهی شده را بهتر جلو ببرد و در بازار، مشتریان بیشتری داشته باشد.
وی با اشاره به سیاست سازمان متبوعش برای حمایت از محصولات سالم و گواهی شده گفت: در سیمای مرکز اصفهان برنامه‌ای با عنوان "کوشش و رویش" در همین زمینه پخش می‌شود و ما از دیگر رسانه‌ها نیز می‌خواهیم در این زمینه به ما کمک کنند تا بتوانیم محصولات سالم را در استان و کشور بهتر و بهینه‌تر معرفی کنیم.