۱۵ بهمن (۴ فوریه) روز جهانی سرطان است. سرطان بعد از بیماری‌های قلبی عروقی، دومین علت مرگ و میر در جهان شناخته می شود. اما یافته های پزشکی نشان می دهد، تشخیص زودهنگام سرطان در درمان حتی درمان قطعی آن بسیار تاثیرگذار است. در این میان خون و پلاکت اثربخشی بسیاری در درمان سرطان دارد به همین دلیل بسیاری از خدمات سازمان انتقال خون برای درمان بیماران سرطانی ارائه می شود.
پیش بینی های جدید سازمان جهانی بهداشت حاکی از آن است که آمار ابتلا به سرطان در سال جاری در مجموع به ۱۸.۱ میلیون مورد برسد که ۹.۶ میلیون مورد آنها منجر به مرگ خواهد شد و این افزایش تا حدودی به دلیل رشد و پیر شدن جمعیت است. این ارقام حاکی از آن است که یک پنجم مردان و یک ششم زنان در طول عمر خود به نوعی سرطان مبتلا خواهند شد و در ایران سرطان معده با ۱۷.۷۴، پوست غیرملانوم با ۱۷.۴۹، پروستات با ۱۶.۹۳، روده بزرگ با ۱۴.۱۳ و مثانه با ۱۲.۵۶ در هر ۱۰۰ هزار نفر شایع‌ترین سرطان ها هستند.
از این بین سرطان معده شایع ترین سرطان بدخیمی در مردان است به طوری که در سال ۹۴، ۶ هزار و ۵۳۷ نفر مبتلا به سرطان معده شدند، این درحالی است که سازمان بهداشت جهانی، سرطان ریه را به عنوان شایع‌ترین سرطان در میان مردان دنیا و سرطان معده را چهارمین سرطان شایع این جمعیت معرفی کرده است. همچنین برآورده شده است از هر ۶ مرگ در جهان یک مرگ ناشی از سرطان است. افزایش نرخ مرگ و میرهای ناشی از سرطان به احتمال زیاد نتیجه پیری و افزایش جمعیت است. خوشبختانه، پیشرفت در درمان سرطان‌ها نیز با سرعت زیاد ادامه دارد به همین دلیل در مقایسه با گذشته، بسیاری از افراد که به سرطان مبتلا می‌شوند عمر بیشتری دارند یا درمان می‌شوند. لزوم تغییر این باورهای نادرست اساسیتر از هر باور نادرست دیگری است.
هرچه مرحله شناسایی این بیماری زودتر انجام شود، احتمال درمان قطعی بیشتر بوده و این افراد بعد از مداوا می‌توانند زندگی تقریبا عادی داشته باشند. افزایش کیفیت زندگی، افزایش طول عمر و کاهش عوارض ناشی از بیماری از جمله اقداماتی است که متخصصان این حوزه برای بیماران حتی در مراحل پیشرفته می‌توانند انجام دهند.
بین ۴۵۰ تا ۵۰۰ هزار بیمار سرطانی در کشور در حال زندگی هستند، اینها همان افرادی اند که سال‌های پیش سرطان‌شان شناسایی و درمان شد و زندگی تقریبا عادی خود را سپری می‌کنند، سالانه حدود ۱۰۰ هزار تا ۱۱۰ هزار مورد جدید ابتلا به سرطان در کشور داریم و بین ۳۰ هزار تا ۳۵ هزار نفر سالانه جان خود را براثر ابتلا به این بیماری از دست می‌دهند.
نکته حائز اهمیت در مورد بیماران سرطانی، نیاز مبرم آن ها به خون و فرآورده های آن است چرا که حدود یک سوم فرآورده های سلولی خون، بیش از نیمی از پلاکت های تهیه شده توسط مراکز انتقال خون و همچنین فرآورده‌های پلاسمایی پالایش شده مشتق از خون به ویژه در مواقعی که سیستم ایمنی بیماران سرطانی تحت تاثیر قرار می گیرد، استفاده می شود. در واقع سرطان بیماری سلول ها است. سلول ها بلوک های سازنده بدن هستند، سلول های سرطانی، سلول های غیر طبیعی هستند که به تعداد بسیار زیاد تکثیر پیدا می شوند و این روند سبب ایجاد مشکلات متعددی می شود و در نهایت سلول های غیر طبیعی کار خود را به درستی انجام نمی دهند و تعداد بسیار زیادی از آنها جایگزین سلول های طبیعی می شوند.
چرا بیماران مبتلا به سرطان به خون و فرآورده های خون نیاز دارند؟
بیماران مبتلا به سرطان ممکن است به خاطر از دست دادن خون در حین عمل جراحی، به تزریق خون و فرآورده های آن نیاز نیاز داشته باشند. همچنین این بیماران برای جبران یکی از موارد عوارض جانبی مصرف داروهای شیمی درمانی نیاز به انتقال خون دارند. مغز استخوان که مرکز تولید سلول های خون است توسط شیمی درمانی تحت ثاثیر قرار می گیرد، به دنبال آن سلول هایی که سریع تقسیم می شوند، تحت تأثیر قرار می گیرند و توانانی بدن برای تولید سلول های جدید خون کم می شود به طوری که تزریق گلبول های قرمز و پلاکت ها ممکن است مورد نیاز باشد.
بیماران درمان شده برای سرطان خون مانند لوکمی و لنفوم هم به مقدار زیادی تحت تأثیر قرار می گیرند. از آنجا که سلولهای خون آن ها به درستی کار نمی کند و درمان در توانایی تولید سلول های خون سالم و به تعداد کافی تأثیر می گذارد، شمارش سلول های خونی بیماران می تواند خیلی پایین بیاید و آنها را مستعد عفونت های تهدید کننده حیات و خون ریزی کند. بدون انتقال خون ممکن است این بیماران نتواند سایر درمان ها را دریافت کنند.
سرطان یکی از بیماری های شایع در جهان است که می تواند منجر به مرگ شود. کشورهایی که درآمد کم یا متوسط دارند به طور قطع تلفات بیشتری در این زمینه خواهند داد چرا که هزینه های درمان و نگهداری از بیماران سرطانی بسیار سرسام آور است.
نقش پلاکت در انعقاد خون
خون مایعی لزج است که بخشی از آن را مایعی به نام پلاسما و بخش دیگری را عناصر جامد معلق در پلاسما تشکیل می‌دهد، بخش جامد خون شامل، اریتروسیت ها (گویچه‌های قرمز خون) و لوکوسیت ها یا گویچه‌های سفید خون و پلاکت هاست. پلاکتها در عمل انعقاد خون نقش دارند و در جلوگیری از خونریزی رگ ها به وسیله تشکیل توده پلاکتی و کمک به ترمیم جدار عروق است و گلبول های سفید با عمل فاگوسیتوز در عمل ایمنی نقش دارند.
گلبول های قرمز در تبادل گازهای تنفسی نقش دارند، پلاکت های خونی یا پلاکت ها، عناصر پلاسمایی هستند به شکل کروی یا تخم مرغی که ۲ تا ۵ میکرون قطر دارند، پلاکت های انسان و پستانداران فاقد هسته هستند و به همین دلیل بیشتر محققان آنها را تشکیلات غیر سلولی می‌پندارند و تعداد پلاکت ها در خون انسان ۲۰۰ هزار تا ۴۰۰ هزار در هر میلیمتر مکعب است که این تعداد نیز در طول شبانه روز دارای نوساناتی است. خون یکی از عوامل مهم در زنده ماندن انسان و سلامتی است. وظیفه آن، رساندن اکسیژن و غذا به اندام های مختلف بدن است. به کمک گردش خون مواد زائدی چون کربن دی اکسید از بدن و دیگر مواد اضافی از بدن دفع می شوند.
خون در لوله هایی به نام رگ ها جریان دارد. وظیفه به جریان درآمدن آن در بدن انسان بر عهده قلب است. پمپاژ قلب، باعث به گردش درآمدن آن در رگ ها می شود. جریان آن در بدن انسان به صورت یک طرفه است. خون دو بخش مایع و جامد دارد. بخش مایع آن، خوناب یا پلاسما است و بخش جامد آن بخش گلبول های خون است که از گلبول های سفید، گلبول های قرمز و پلاکت ها تشکیل شده است. در بدن انسان حدود ۵ لیتر خون وجود دارد.
تهیه پلاکت باید به سمت اهدای مستقیم برود
سخنگوی سازمان انتقال خون در گفت و گو با خبرنگار اجتماعی ایرنا گفت: تهیه پلاکت باید در کشور به سمت اهدای (پلاکت فرزیس) مستقیم برود، در حال حاضر تهیه پلاکت به روش فرزیس وجود دارد، شیوه جدا سازی پلاکت از خون اهدا کننده را پلاکت فرزیس می گویند و دستگاه های پلاکت فرزیس بر اساس اندازه سلول و یا با استفاده از فیلترهای خاص، سلول های خونی را از هم تفکیک کرده و پلاکت را برداشته و بقیه اجزای سلولی و پلاسمای خون را به فرد اهدا کننده باز می گرداند.
بشیر حاجی بیگی افزود: پلاکتی که درحال حاضر در کشور تهیه و تولید می شود پلاکت رندوم است و باید در همان ۶ساعت اولیه پس از اهدای خون باید از سلول های خون جدا شودکه ۶واحد آن توسط ۶نفر از اهدا کنندگان خون تهیه می شود یک دز درمانی را ایجاد می کند.
وی ادامه داد:با بالا رفتن سن جمعیت در کشور نیاز به پلاکت رشد روز افزون پیدا کرده است به نحوی که طی ۱۵ سال گذشته از ۴۰۰ هزار واحد پلاکت به یک میلیون و۲۰۰هزار واحد در کشور رسیده است، در اهدای پلاکت به صورت مستقیم و به روش پلاکت فرزیس بیش از ۶-۸ برابر از پلاکت جمع آوری شده از اهدا کنندگان خون به صورت رندم اثر بخش دارد. مقدار پلاکت ها در هر میلیمتر مکعب از خون حداقل ۱۵۰هزار سلول و حداکثر ۴۰۰ هزا سلول پلاکت است. پلاکت در عمل انعقاد خون نقش دارند و در جلوگیری از خونریزی رگ ها به وسیله تشکیل توده پلاکتی به ترمیم جدار عروق کمک می کنند.
سخنگوی سازمان انتقال خون ادامه داد: تزریق هر واحد پلاکت تقریبا ۱۰ هزار عدد در میلیمتر مکعب شمارش این سلول مهم خونی را در بدن بیماران افزایش می دهد، پلاکت اهدایی در روش پلاکت فرزیس در ۲ تا ۳ روز بعد از اهدا در بدن جایگزین می شود و امروزه مصرف پلاکت در کشور با توجه به گسترش روز افزون مراکز خون و انکو لوژی و تشخیص به موقع بیماری های خونی افزایش چشم گیر یافته است.
وی افزود: پلاکتی که فقط از یک اهدا کننده پلاکت دریافت می شود احتمال واکنش بدن بیمار نیازمند به پلاکت نسبت به پلاکت های متعدد اهدا کنندگان را کاهش می دهد، استفاده از دستگاه های پلاکت فرزیس برای تهیه پلاکت از ایجاد مقاومت پلاکتی جلوگیری می کند و این دستگاه ها قادرند با کاهش تعداد گلبول های سفید خون با جلوگیری از در معرض قرار گرفتن بیمار با تعداد زیادی از اهدا کنندگان از مقاومت پلاکتی جلو گیری کنند و یک واحد تهیه شده با این روش معادل ۶تا ۸ واحد واحد پلاکت خون کامل است که در اختیار بیماران نیازمند قرار می گیرد.
حاجی بیگی افزود: همچنین رضایتمندی پزشکان درمانگر بیماران نیز از تهیه پلاکت به روش فرزیس بیان کننده اثر بخشی این نوع پلاکت است و در روش تهیه پلاکت به روش فرزیس تمامی کیسه های جمع آوری کننده پلاکت، سوزن هاو لوله های رابط کاملا استریل و به صورت یک بار مصرف هستند و خون اهداکننده پلاکت در هیچ مرحله ای با دستگاه تماس ندارد و بنابراین انتقال بیماری های عفونی از طریق دستگاه پلاکت فرزیس محال است.
وی گفت: تعداد اهداکنندگان مجاز پلاکت به روش فرزیس۲بار در هفته و حداکثر ۲۴ بار در سال است و باید حداقل ۴۸ ساعت بین دفعات اهدای پلاکت به روش فرزیس فاصله داشته باشد.
حاجی بیگی خاطرنشان کرد: نگهداری پلاکت در خارج از بدن و درون کیسه های نگهداری تا ۳ روز است و بیش از ۳روز نمی توان پلاکت را نگهداری کرد و نگهداری آن در دمای ۲۰تا ۲۴ درجه سلیوس است و مصرف کنندگان اصلی پلاکت در کشور بیماران دچار انعقاد منتشره عروقی، بیماران لوسمی، انمی آپلاستیک، بیماران مبتلا به اختلالات انعقادی خون، افراد تحت شیمی درمانی، اعضا، افراد تحت درمان با دارو های سرکوبگر ایمنی پس از پیوند معز استخوان هستند.
وی تصریح کرد: شرایط اهدای پلاکت به روش فرزیس همان شرایط اهدای خون است و سن ۱۸ سال، وزن بالای ۵۰کیلوگرم همچنین اهداکنندگان پلاکت ۳ روز قبل از اهدا، نباید آسپرین مصرف کنند، چون آسپرین و مصرف آن فعالت پلاکت در بدن را مختل می کند.
سخنگوی سازمان انتقال خون با اشاره به اینکه تا۶۰سالگی می توان پلاکت اهدا کرد، گفت : برای اهدای پلاکت، شمارش پلاکت خون فرد اهداکننده نباید زیر ۱۵۰هزار در میکرولیتر باشد و امروزه و در حال حاضر در کشور پلاکت به صورت های، رندوم از اهدا کنندگان خون، آفرزیس که معادل ۶ واحد رندم است، پلاکت اشعه دیده، پلاکت آفرزیس کم لکوسیت تهیه و در اختیار بیماران قرار می گیرد.
وی افزود: استفاده از پلاکت اشعه دیده در بیمارانی که پیوند مغز استخوان شده اند و همچنین برخی از سرطان های خونی استفاده می شود و درحال حاضر دستگاه اشعه دهنده خون و پلاکت در شهرهای تهران، مشهد، ساری، تبریز، اصفهان، شیراز، اهواز و کرمانشاه مستقر است.
حاجی بیگی گفت :در حال حاضر همه مراکز انتقال خون استان های کشور مجهز با دستگاه پلاکت فرزیس هستند و در ۳۱ مرکز انتقال خون کشور دستگاه های تهیه پلاکت به روش فرزیس وجود دارد، شیوه جدا سازی پلاکت از خون اهدا کننده ه را پلاکت فرزیس می گویند و دستگا ه های پلاکت فرزیس بر اساس اندازه سلول و یا با استفاده از فیلترهای خاص، سلول های خونی را از هم تفکیک کرده و پلاکت را برداشته و بقیه اجزای سلولی و پلاسمای خون را به فرد اهدا کننده باز می گرداند.
وی تاکید کرد: خون و فرآورده های آن نیاز همیشگی بیماران نیازمند به خون است و مردم نوع دوست ایران همیشه در همه شرایط، بخصوص در شرایط خاص و بحرانی همواره در کنار سازمان انتقال خون بودند و یاری گرو نجات دهند هم وطنان خود بودند و بنابر این اهمیت حضور مردم و ایثارگری هموطنان و افزایش حس مسئولت پذیری مردم ایران در کمک به بیماران در هر شرایطی سازمان انتقال خون را برای رساندن خون و فرآروده های آن کمک می کند.
سخنگوی سازمان انتقال خون اعلام کرد: در سال گذشته (۱۳۹۷)نزدیک به ۹۵۰هزار واحد پلاکت به مراکز در مانی و بیمارستانی کشور توزیع شده است که به صورت رندوم توسط اهدا کنندگان خون درکشور اهدا شده است که ۲۶۸ هزارو واحد آن در شهر تهران توزیع شده است و مراکز درمانی و بیمارستانی استان خراسان رضوی با مصرف۷۸هزارو ۳۹۰واحد و استان فارس با مصرف ۷۷ هزارو ۷۲۸ واحد بیشترین مصرف کننده پلاکت در کشور بودند.
حاجی بیگی افزود: مصرف پلاکت در سال گذشته نسبت به مدت مشابه سال ۹۶در استان البرز با ۴۹ درصد، اردبیل ۳۵ درصد و هرمزگان با ۲۹ درصد بیشترین میزان رشد مصرف پلاکت را داشت و این میزان رشد در استان تهران ۴درصد بوده است.