محمدباقر قالیباف یکی از شخصیت‌های مهم جریان اصولگرا است که از یک سو برخی اعضای این جریان او را نماد کارآمدی اصولگرایان می‌دانند و از سوی دیگر برخی طیف‌های رادیکال‌تر، انتقادات تندی علیه او مطرح می‌کنند و او را به تکنوکرات بودنِ صرف متهم‌می‌کنند. در این بین یاران قالیباف برای حمایت از او و کنشگری موثر در عرصه سیاسی، جمعیت پیشرفت و عدالت ایران اسلامی را تاسیس کردند.
«مرتضی طلائی» فرمانده انتظامی تهران در زمان فرماندهی قالیباف بر ناجا، چهره‌ای بود که پس از خروج از کسوت نظامی نقش مهمی در تاسیس جمعیت پیشرفت و عدالت برعهده‌گرفت. او در سال ۸۷ با همراهی جمعی از یاران قالیباف در ناجا و شهرداری تهران این جمعیت را در وزارت کشور به ثبت رساند و تا سال ۹۴ دبیرکلی این جمعیت را بر عهده داشت.
در سال ۱۳۹۴ مرتضی طلائی از سمت دبیرکلی جمعیت کناره‌گیری کرد. پس از او «حسین قربانزاده» به مدت دو سال دبیرکل شد. در حال حاضر هم «محسن پیرهادی» عضو هیات رئیسه شورای شهر چهارم تهران سمت دبیرکلی این مجموعه را بر عهده دارد.
با روی کارآمدن «محمود احمدی نژاد» و عدم اقبال به قالیباف در انتخابات ریاست‌جمهوری ۸۴، او در شهرداری تهران مشغول شد. اختلافات دولت احمدی نژاد و قالیباف که در دولت دهم شدت‌گرفت باعث‌شد که قالیباف به منتقدان دولت در شهرداری میدان دهد. یاران قالیباف هم با حمایت معنوی او جمعیت پیشرفت و عدالت را شکل دادند تا رویکردهای شهردار را در عرصه سیاسی و اجرایی دنبال کنند. هر چند این جمعیت در سال ۸۸ از محمود احمدی نژاد حمایت کرد اما تا پایان دولت او چندان کنشگری سیاسی نداشت و اقداماتش بیشتر معطوف به فعالیت‌های اجرایی در شهرداری تهران بود چرا که اکثر اعضای شورای مرکزی این جمعیت در شهرداری دارای مسئولیت بودند.
سال ۹۴ نقطه عطفی در فعالیت این جمعیت است چرا که مرتضی طلائی دبیرکل این مجموعه از سمت خود کناره‌گرفت و این اتفاق منجر به خروج نیروهای قدیمی و تزریق نیروهای جوان در جمعیت پیشرفت و عدالت شد. بر اساس برخی گمانه‌ها دلیل خداحافظی مرتضی طلائی از جمعیت پیشرفت و عدالت بروز اختلافات جدی با برخی از اطرافیان و نزدیکان قالیباف در دوره دبیرکلی بود و سرانجام پس از فراز و فرودهایی ترجیح داد تا عنان هدایت این تشکل سیاسی را واگذار کند.
بر اساس این روند، در آخرین انتخابات شورای مرکزی که در اسفند ماه سال ۱۳۹۶ برگزار شد «حسین قربانزاده» مدیرمسئول روزنامه «همشهری» در زمان شهرداری قالیباف، «محسن پیرهادی» عضو شورای شهر چهارم، «فرشاد مهدی‌پور» مدیر مسئول روزنامه «صبح نو»، حجت الاسلام «غلامرضا قاسمیان» مدیر حوزه علمیه مشکات، «محمدسعید احدیان» مدیر مسئول روزنامه «خراسان»، «محمدصالح مفتاح» مدیر مسئول سایت «فردا نیوز»، «محمد دهقان» عضو فعلی شورای نگهبان، «رضا شیران خراسانی» نماینده مشهد در مجلس و «میثم پیله‌فروش» اقتصاددان نزدیک به قالیباف به عنوان اعضای شورای مرکزی این جمعیت انتخاب شدند. البته اعضای شورای مرکزی تنها محدود به این افراد نیستند بلکه این افراد شناخته شده‌ترین اعضای شورای مرکزی جمعیت پیشرفت و عدالت به شمار می‌آیند.
نقطه عطف دوم در جمعیت پیشرفت و عدالت کناره‌گیری محمد باقر قالیباف از انتخابات ۹۶ و بعد از آن انتشار نامه «نواصولگرایی» در تیرماه آن سال است. با انتشار این نامه جمعیت پیشرفت و عدالت سعی کرد فعال‌تر از گذشته ظاهر شود و پرچمدار نوسازی و نوگرایی در جریان اصولگرایی شود. این جریان تلاش کرد با انتشار مانیفستی به برخی بحران‌های جریان اصولگرایی پاسخ دهد.
در بخشی از مانیفست نواصولگرایی این جمعیت می‌خوانیم: انتخابات ریاست جمهوری دوره یازدهم، طلیعه مهمی برای تحلیل دلایل شکست و پیروزی جریان‌های سیاسی بود ...یک اتفاق نظر قطعی در این‌باره وجود داشت که همانا ضرورت تحول و پوست‌اندازی درونی جریان اصولگرا بود و در این میان، کلیدواژه «نواصولگرایی» توانست اقبال بیشتری پیدا کند.
راهبردهای انتخاباتی جمعیت پیشرفت و عدالت
قربانزاده دبیرکل سابق این جمعیت در مورد رویکردهای انتخاباتی جمعیت پیشرفت و عدالت می‌گوید: از همان سال ۸۷ به دلیل قرابت گفتمانی با محمدباقر قالیباف، در انتخابات مختلف از وی حمایت کردیم، اما هدف ما عمومیت دادن گفتمان کارآمدی نظام جمهوری اسلامی در دهه سوم و چهارم انقلاب اسلامی است.
خلاصه راهبرد انتخاباتی جمعیت پیشرفت و عدالت ایران اسلامی همانطور که قربانزاده اعلام می‌کند حمایت از قالیباف در عرصه سیاسی کشور است. متناسب با این فضا و از دید برخی ناظران، جمعیت پیشرفت و عدالت بیش از آن که در انتخابات مجلس فعال باشد سعی کرده به دلیل عزم قالیباف برای تسخیر پاستور در انتخابات ریاست جمهوری فعال باشد. در واقع در هر زمینی که قالیباف حضور داشته باشد جمعیت پیشرفت و عدالت هم فعال است.
اصل دیگر راهبرد انتخاباتی جمعیت پیشرفت و عدالت همراهی همیشگی با سازوکار اصولگرایان برای انتخابات مختلف است. در واقع در همه انتخابات این جمعیت از سازوکار جمعی اصولگرایان تبعیت کرده است. انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ و انتخابات مجلس نهم نمونه‌ای از این راهبرد است. در انتخابات ریاست جمهوری ۹۲ هم جمعیت پیشرفت و عدالت از محمدباقر قالیباف حمایت کرد و محمد دهقان عضو شورای مرکزی این جمعیت رئیس ستاد انتخاباتی قالیباف بود.
در انتخابات مجلس سال ۹۴ هم جمعیت پیشرفت و عدالت ایران اسلامی در سازوکار ائتلاف بزرگ اصولگرایان حضور داشت. البته مساله‌ای که باعث شد جرقه‌های نارضایتی این جمعیت آرام آرام شعله‌ور شود همیشه سهم اندک این جریان نسبت به جریاناتی مثل «جبهه پایداری» در خروجی نهایی سازوکار اصولگرایان است.
جمعیت پیشرفت و عدالت از تشکل‌هایی بود که در جمنا یعنی سازوکار اصولگرایان برای انتخابات ۹۶ حضور داشت. عملکرد این مجوعه باعث نارضایتی یاران قالیباف و خود او شد. اعتراضات قالیباف و جمعیت پیشرفت و عدالت بعد از انتخابات ۹۶ بالا گرفت و نامه نواصولگرایی نتیجه این انتقادات است.
گسترده نبودن چتر ائتلاف به وسعت کل دایره اصولگرایی و تصمیم‌گیری از بالا به پایین و پشت درهای بسته از جمله مهم‌ترین انتقادات جمعیت پیشرفت و عدالت به عملکرد جمنا بود. اعضای این جریان مطرح می‌کنند که تصمیم‌گیری‌های بالا به پایین و پشت درهای بسته را به هیچ وجه قبول نداشته و آن را برای مردم و نظام مفید نمی‌دانند.
نواصولگراها و انتخابات مجلس یازدهم
ما پایبند به وحدت اصولگرایان هستیم؛ این جمله‌ای است که دبیرکل جمعیت پیشرفت و عدالت بیان کرده و همانند همه انتخابات گذشته جمعیت پیشرفت و عدالت به شورای ائتلاف نیروهای انقلاب برای انتخابات مجلس یازدهم پیوسته است. اما تفاوت اصلی این دور از انتخابات مجلس با دوره‌های گذشته برای جمعیت پیشرفت و عدالت حضور محمدباقر قالیباف در انتخابات است؛ مسئله‌ای که باعث حضور پررنگ یاران او در انتخابات و کنشگری فعال‌تر جمعیت پیشرفت و عدالت شده است.
در نتیجه این حضور و برخلاف انتخابات گذشته، جمعیت پیشرفت و عدالت از شورای ائتلاف اصولگرایان سهم بیشتری نسبت به گذشته دارد و حضور نیروهای نزدیک به قالیباف در این شورا و لیست ۹۰ نفره اولیه آن مشهود است. هر چند جبهه پایداری به این شورا نپوسته و همانند انتخابات قبلی انتقادات تندی را علیه قالیباف و یاران او مطرح می‌کند، با این وجود برخی می‌گویند انتخابات مجلس یازدهم می‌تواند اصلی‌ترین میدان ظهور و بروز جمعیت پیشرفت و عدالت از زمان تاسیس تا به امروز باشد.