در گفت و گوی روزنامه آرمان ملی با عبدالرضا فرجی راد، استاد دانشگاه و سفیر اسبق کشورمان در نروژ و مجارستان، می خوانیم: هجمه عجیب روزهای گذشته علیه محمدجواد ظریف، گوشه‌ای از نتایج جنگ روانی آمریکاست و عملکرد این دیپلمات کارکشته ایرانی را در داخل کشور با مشکلاتی مواجه کرده است. «آرمان ملی» در گفت‌وگو با دکتر عبدالرضا فرجی راد، استاد دانشگاه و سفیر اسبق کشورمان در نروژ و مجارستان به بررسی این موضوعات پرداخته است.
* طی روزهای اخیر کشورهای اروپایی اقدام به تمدید مهلت زمانی فرایند حل اختلاف کردند تا دست کم در کوتاه‌مدت پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارجاع نشود و کار بالا نگیرد. ارزیابی شما از این اقدام اروپایی‌ها چیست و به‌نظر شما آنها چه هدفی را دنبال می‌کنند؟
کشورهای اروپایی با توجه به نقششان در به ثمر رسیدن برنامه جامع اقدام مشترک تمایلی ندارند که از مکانیسم ماشه علیه جمهوری اسلامی ایران استفاده کنند. رفتار عجولانه آنها می‌توانست باعث ارجاع پرونده به شورای امنیت و افزایش سطح تنش‌ها شود اما اروپا ترجیح داده است که در مقطع فعلی تنش افزایش نیابد. به عقیده من دقیقا همانطور که در برخی گزارش‌های رسانه‌ای آمده است، همین فعالسازی مکانیسم حل اختلاف نیز حاصل فشار آمریکا بوده و خود اروپا شخصا تمایلی به آن نداشت. کشورهای اروپایی از سوی آمریکا تهدید شده بودند که اگر مکانیسم حل اختلاف را فعال نکنند، تعرفه‌ای ۲۵درصدی روی خودروهای ساخت اروپا اعمال خواهد شد و به همین سبب نیز به رغم میل باطنی‌شان این فرایند را فعال کردند. اکنون نیز آن را به تاخیر انداخته‌اند تا ببینند در آینده چه پیش خواهد آمد.
* ایران اروپا را تهدید کرده بود که ارجاع پرونده به شورای امنیت مساوی با خروج از معاهده منع اشاعه هسته‌ای NPT خواهد بود. این تهدید چه تاثیری بر عقب نشینی اروپا داشت؟
صحبت‌های آقای ظریف که خیلی قاطع اعلام کرد در صورتی که پس از پایان روند حل اختلاف کشورهای اروپایی بخواهند مکانیسم ماشه را اعمال کنند، پرونده به شورای امنیت سازمان ملل برود و تحریم‌های جهانی علیه ایران بازگردد، ایران ساکت نمی‌نشیند و مسیر دیگری را در پیش خواهد گرفت.
* پیرامون هدف اروپا از این تمدید زمانی سخن نگفتید.
هدف اروپا این است که با برگزاری جلسات متعدد دریابد که هدف نهایی ایران در پرونده هسته‌ای چیست. آنها تلاش دارند با آغاز مذاکراتی جمهوری اسلامی ایران را راضی به توقف گام‌های کاهش تعهدات برجامی ایران به‌ویژه گام آخر کنند تا بخشی از نگرانی‌هایشان پیرامون زمان گریز هسته‌ای ایران کاهش یابد. از طرف دیگر اروپایی‌ها موضع مشابه ایران نسبت به ترامپ دارند و او را فردی یکجانبه‌گرا می‌دانند. آنها می‌خواهند از طریق به تعویق انداختن روند حل اختلاف زمان بخرند تا ببینند سرنوشت استیضاح رئیس‌جمهور آمریکا به کجا می‌رسد و چه مسائل جدیدی برای دولت کنونی آمریکا رخ خواهد داد. استیضاح ترامپ هرچند به احتمال زیاد به برکناری او منجر نخواهد شد، تاثیر بسیاری بر سیاست‌های دولت او دارد. اروپایی‌ها به این موضوع امیدوارند و با توجه به نزدیک‌بودن زمان انتخابات ریاست جمهوری آمریکا چشم انتظارند که ببینند سرنوشت این انتخابات چه خواهد شد. تاکنون دموکرات‌ها طی رالی انتخاباتی شعار داده‌اند که برجام بازمی‌گردند و طرف ایرانی نیز با اعلام اینکه اگر تحریم لغو شود و آمریکا به برجام بازگردد، تعهداتش را اجرا خواهد کرد. این برای اروپا کورسویی از امید است که با تکیه بر آن می‌خواهد فروپاشی برجام را به تاخیر بیندازد و صبر کند که شاید با رفتن ترامپ از کاخ سفید این توافق مهم حفظ شود. یعنی سه کشور اروپایی با توجه به وضعیت نابسامان اقتصادی و تجاریشان به‌گونه‌ای بازی خود را پیش می‌برند که از یکسو مانع از آن شوند که دونالد ترامپ تهدید خود را در خصوص تعرفه‌های گمرکی محقق کند و از طرف دیگر کاخ سفید را تا زمان انتخابات ۲۰۲۰ سرگرم کنند و مانع از ارجاع پرونده به شورای امنیت شود.
* کانون و محور رایزنی‌های ایران و اروپا می‌تواند چه روی چه مساله‌ای باشد؟
همان گونه که قبلا هم اشاره کردم اکنون اروپا به‌دنبال مدیریت نسبی شرایط است تا از وخیم‌تر و بغرنج‌تر شدن وضعیت جلوگیری کند. در این راستا اروپایی‌ها سعی می‌کنند برنامه توسعه فعالیت‌های صلح آمیز هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران بیش از گام‌های کنونی، حداقل تا روشن شدن زمان نتایج انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۲۰ ایالات متحده آمریکا به تاخیر بیفتد. چرا که پنج گام برداشته شده ایران در خصوص راهبرد کاهش تعهدات برجامی اکنون یک نگرانی و حساسیتی را در میان اعضای اروپایی برجام ایجاد کرده است که ایران به سمت غنی‌سازی ۲۰درصد گام بردارد. این نگرانی و حساسیت زمانی پررنگ‌تر می‌شود که سران و مقامات جمهوری اسلامی ایران بعد از اقدام اروپا درخصوص فعال کردن سازوکار اختلاف برجامی سخن از خروج ایران از آن پی تی و کاهش همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه مطرح کرده‌اند و این می‌تواند دایره نگرانی اروپایی‌ها را بیشتر کند. بنابراین اروپا می‌خواهد که پروسه فعالیت هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران در همین وضعیت فریز شود. یعنی اکنون اروپایی‌ها می‌خواهند ایران در همین ۵ گام کاهش تعهدات برجامی متوقف شود. با این اوصاف احتمالا ذیل پروسه تعریف شده در سازوکار حل اختلافات برجامی چند دور مذاکرات میان نمایندگان ایران و اروپا و دیگر اعضای حاضر در برجام صورت گیرد. اگرچه که مواضع جمهوری اسلامی ایران در شرایط کنونی به حق و درست است و نمی‌توان انتظار داشت که ایران به‌صورت یکجانبه تمام بار برجام را به دوش بکشد، اما لازم است که تهران با انعطاف و هوشمندی سیاسی و دیپلماتیک مانع از ایجاد گسل بیشتر در مواضع اروپا با خود شود. در این صورت اروپا در جبهه آمریکا، عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی قرار نخواهد گرفت.
* آقای ظریف طی روزهای گذشته در گفت‌وگو با اشپیگل اعلام کرد که درهای دیپلماسی بسته نشده و همانطور که مقام معظم رهبری پیشتر گفته بودند، آمریکا در صورت اصلاح رفتار و بازگشت به برجام، می‌تواند در قالب ۱+۵ با ایران مذاکره کند. ارزیابی شما از این اظهارات چیست؟
نظر وزیر امور خارجه همان موضع رسمی نظام است که اگر تحریم‌های ظالمانه لغو شود، ایران حاضر است در قالب ۱+۵ با آمریکا مذاکراتی داشته باشد. این موضوع پیشتر از سوی رئیس‌جمهور نیز طرح شده بود و موضوع تازه‌ای نیست که اینگونه در داخل مورد هجمه قرار گرفت. مقامات ارشد کشور پیشتر به این موضع اشاره کرده بودند، اما با توجه به برخی تلاش‌ها اینگونه وانمود شده که گویا ایران مستقیما خواهان مذاکره با آمریکا است. نظر من و برداشت من این است که صحبت ایشان همان موضع پیشین ایران است و نباید به‌دلیل بیان موضع رسمی کشور به وزیر امور خارجه حمله کرد.
* یکی از دلایل هجمه به وزیر امور خارجه توییت فارسی ترامپ بود که طی آن با تحریف سخنان آقای ظریف اعلام کرد که با ایران مذاکره نمی‌کند. به‌نظر شما این جنگ روانی چه هدفی را دنبال می‌کند و آیا می‌تواند فضای سیاسی ایران را به‌طور جدی تحت تاثیر قرار دهد؟
به عقیده من این تلاش آمریکا موجی است که می‌رود و نمی‌تواند تاثیر ماندگاری داشته باشد. ما مسائل خیلی مهمتری در ایران و منطقه داشتیم و حتی کارمان به درگیری محدود کشید. به همین دلیل این را مساله کوچکی می‌دانم که چون موج می‌گذرد و نمی‌تواند تاثیری ماندگار داشته باشد. با این حال هم جناح‌های سیاسی و هم مقامات کشورمان باید حواسشان نسبت به جنگ‌های روانی ایالات متحده جمع باشد. طی روزهای گذشته مایک پنس، معاون رئیس‌جمهور آمریکا در ایرلند اعلام کرد که علائمی از ایران رسیده است که تهران برای آغاز مذاکره تلاش می‌کند. من فکر می‌کنم هم اظهارات پنس و هم اظهارات ترامپ نوعی جنگ روانی است و کسی در ایران به‌دنبال مذاکره با این دولت در آمریکا نیست. همه منتظرند ببینند تکلیف ریاست جمهوری آمریکا در پی استیضاح و انتخابات چه می‌شود و بعد پیرامون آن تصمیم بگیرند. ترامپ از آن رو که احساس کرده صحبت‌های ظریف قاطعانه علیه آمریکاست، دست پیش گرفته تا خود را موفق نشان دهد. ترامپ تلاش کرده تا با تحریف سخنان ظریف، نتیجه بازی باخته را عوض کند.
* ترامپ اکنون وضعیت بدی در سیاست خارجی ندارد. از یک سو پیروز از جنگ تجاری با چین خارج شده و از سوی دیگر اروپا را با تهدید تعرفه کنترل می‌کند. با این شرایط به‌نظر شما شانس او برای پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری چقدر خواهد بود؟
باید به دو عامل دیگر در این میان توجه کنیم. یکی از آنها مساله استیضاح است. با توجه به آرایش سیاسی سنای آمریکا بعید به‌نظر می‌رسد که با ادامه استیضاح دونالد ترامپ از مقام ریاست جمهوری ایالات متحده برکنار شود اما روند استیضاح نوعی آبروریزی برای رئیس‌جمهور کنونی آمریکاست. مخالفان ترامپ به خوبی در حال دفاع از استدلال‌های خود پیرامون لزوم استیضاح رئیس‌جمهور هستند و این مساله روی رأی‌دهندگان آمریکایی و پایگاه رأی جمهوری خواهان اثر منفی بگذارد. به عقیده من بر خلاف برخی تحلیل‌هایی که پیرامون این مساله مطرح می‌شود، روند استیضاح به ضرر دموکرات‌ها نبوده و آنها تلاش خوبی برای تضعیف پایگاه رأی ترامپ داشته‌اند. باید ببینیم طی روزهای آینده چه اتفاقی خواهد افتاد. معلوم نیست ترامپ برای دفاع از خود به سنا برود یا خیر. حتی اگر هم برود به سبب ضعف در بیان استدلال‌ها و نداشتن هوش سیاسی نمی‌تواند دفاع خوبی از خود و رفتارهای ناپسندش به عمل آورد. عامل دوم تحولاتی است که طی ده ماه آینده و به خصوص در منطقه خاورمیانه رخ خواهد داد. اتفاقات خاورمیانه تاثیری مستقیم بر نتایج انتخابات آمریکا دارد، این تاثیر می‌تواند مثبت یا منفی باشد. آمریکا تاکنون نتوانسته نقش خوبی در خاورمیانه ایفا کند و از لبنان و سوریه تا عراق و ایران احساسات ضد آمریکایی افزایش یافته است. در مورد چین و روسیه نیز هنوز مسائل آمریکا حل نشده است. روز سه شنبه نیز معامله قرن مطرح خواهد شد و باید دید این سیاست آمریکا در منطقه چه تاثیراتی بر منطقه خواهد داشت؛ آیا منجر به یک انتفاضه جدید می‌شود یا به نتیجه می‌رسد؟ اینها هنوز مشخص نیست و باید دید سرنوشت هرکدام از این چالش‌های آمریکا در منطقه و جهان چه خواهد شد.
* مساله دیگر کاندیداهای دموکرات هستند. فکر می‌کنید آنها در حد و اندازه شکست دادن دونالد ترامپ هستند؟
اکنون که آمارهای منتشر شده از سوی رسانه‌های آمریکایی نشان می‌دهد، دموکرات‌ها وضعیت بهتری نسبت به ترامپ دارند. در واقع برای قضاوت در این مورد زود است چرا که ترامپ فردی پوپولیست است و می‌تواند رأی جمع کند. اگر رالی انتخاباتی حزب دموکرات پایان یابد و آقای بایدن، آقای سندرز یا خانم وارن باقی بمانند در مقابل ترامپ، آن زمان عیار واقعی رأی دموکرات‌ها مشخص خواهد شد.